لباس مردم کلات نادری: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:لباس-مردم-کلات-نادری۱.jpg|thumb|زنان کلات نادری با لباس سنتی]]<big>'''لباس مردم کلات نادری'''</big>؛ تن‌پوش زنان و مردان در منطقۀ کلات نادری. <br>

پوشش مردم کلات نادری ترکیبی از سنت‌های فرهنگی و جغرافیایی خاص است. لباس‌های زنانه و مردانه این منطقه علاوه بر زیبایی، هویت فرهنگی مردم را به نمایش می‌گذارند. زنان از سرپوش‌ها و لباس‌های رنگارنگ با طراحی‌های خاص استفاده می‌کنند که نمادهای فرهنگی خاصی دارند، مانند شال‌ها و جَنگه‌ها. مردان نیز با لباس‌های سنتی چون [[قبا]] و سرپوش‌هایی مانند «کوم» هویت بومی خود را نشان می‌دهند. این لباس‌ها با شرایط اقلیمی و اجتماعی منطقه هماهنگ بوده و به فرهنگ و تاریخ کلات نادری رنگ‌وبویی خاص می‌بخشند.  

لباس‌های محلی کلات از زیبایی بصری خاصی برخوردار است و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی این قوم طراحی شده است.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص9.]</ref>

طراحی این لباس‌ها از فرم بدن زنان و مردان شکل نمی‌گیرد؛ بلکه هر پوشش دارای طول و عرض است و به‌همین دلیل ویژگی‌های جسمانی افراد به نمایش گذاشته نمی‌شود.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص9.]</ref>

پوشاک مردم کلات از قطعات مختلف ساخته می‌شود که هر کدام نقش خاصی را ایفا می‌کنند. این قطعات به‌طور هماهنگ و مکمل یکدیگر عمل می‌کنند تا پوشش کامل و مناسب را برای فرد فراهم کنند.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص9.]</ref>

فرهنگ پوشش مردم کلات از ویژگی‌هایی چون حجاب کامل، تنوع رنگ، پارچه و تزئینات برخوردار است که به لباس‌های محلی زنان و مردان جلوه‌ای خاص می‌بخشد. با این حال، به‌دلیل اجرای قانون اجباری متحدالشکل شدن پوشش، بخش‌هایی از فرهنگ سنتی پوشش مردم این منطقه کنار گذاشته شد و آن‌ها به پوشش رایج جامعه روی آوردند. در نگاه اول لباس‌های محلی مردم این منطقه مشابه به نظر می‌رسند؛ اما با دقت در جزئیات آن‌ها می‌توان تفاوت‌هایی در طراحی و ساختار پوشاک مشاهده کرد.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص2.]</ref>

[[پرونده:لباس-مردم-کلات-نادری۲.jpg|thumb|دختران کلات با لباس محلی]]پوشاک زنان کلات نادری با ترکیب پارچه‌های رنگارنگ و تزئینات خاص، جذابیت و هویت فرهنگی این منطقه را به زیبایی نمایش می‌دهد.  

در منطقه کلات نادری با توجه به آموزه‌های دینی، زنان توجه بیشتری به پوشاندن سر دارند. این سرپوش‌ها جزو اجزای مهم پوشش زنان بوده و به‌منظور رعایت پوشیدگی کامل و همچنین سنت‌های فرهنگی منطقه طراحی شده‌اند.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص10.]</ref>

'''دستمال سر''': دستمال سر زنان کلات، «اَلخ» نام دارد که در گذشته از آن استفاده می‌شد. روی این دستمال با نقوشی تزیین شده بود که در اصطلاح محلی به این نقوش «پیکام» می‌گفتند.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص7.]</ref>

'''جَنگه''': نواری است نسبتا پهن که عرضی ۷ سانتی‌متر و طولی به‌اندازۀ زیر چانه تا روی سر دارد. تکه‌های سمت چپ و راست جنگه با نوارهای نخی و دستباف به هم متصل می‌شود. این نوارهای نخی زیر گلو قرار می‌گیرد. روی نوار پهن از بالا تا روی گوش‌ها، پول‌دوزی شده است.<ref>امیدی، دیده و دل و دست، پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص28.</ref>

'''شار''': روی تمام سرپوش‌های زنان، شالی بزرگ از جنس ابریشم و دستباف‌انداخته می‌شود که مانند چادر اطراف بدن را می‌پوشاند و قد آن تا روی پا می‌رسد. اگر در زمینۀ این شال بیشتر از رنگ زرد استفاده شود، به آن «سارِلِه» و اگر بیشتر از رنگ [[سبز (رنگ)|سبز]] استفاده شود، به آن «آزربانی» می‌گویند.<ref>اکبری‌زاده، تاثیر پوشاک اقوام ایرانی در اشاعۀ صنعت گردشگری (مطالعۀ موردی: پوشاک استان خراسان رضوی)،  1401ش، ص135.</ref>

'''چادر''': چادر زنان کلات به زبان محلی «چاوِرشُو» نام دارد. در هنگام ازدواج این چادر روی سر عروس‌ انداخته می‌شود و تا زمانی که بچه‌دار شود، باید در مجالس شادی آن را روی سر خود بگذارند. طرح‌های به‌کار رفته در این نوع چادر، شطرنجی و تلفیقی از رنگ‌های زرد، قرمز، زرشکی، سبز و خاکستری است.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص6.]</ref>

بیشتر تزیینات و نقش‌ها در پوشاک زنان به کار برده شده است؛ این تزیینات شامل نقش‌های پارچه‌های ابریشمی دستباف، نقش‌های نوارهای زینتی دستباف و نقش‌مایه‌های به کار رفته در انواع رودوزی‌ها است.<ref>[https://lib.ut.ac.ir/faces/search/bibliographic/biblioFullView.jspx?_afPfm=-1tn9b2uni احمدی و نوروزی‌طلب، «بررسی نقش‌های تزیینی پوشاک محلی شهرستان کلات نادر»،  وب‌سایت دانشگاه تهران.]</ref>

'''پاچه''': نوعی دامن‌شلواری با پاچه‌های گشاد که در روستاهایی مثل رباط، گشادی آن خیلی زیاد است. قسمت کمر این دامن‌شلواری لیفه‌ای است که با کشیدن بندی داخل آن، جمع می‌شود. قد این تن‌پوش تا بالای زانو است که از قسمت کمر تا پایین دامن از سه تکه تشکیل شده است؛ تکۀ نخست از پارچۀ نخی و نازک، تکۀ وسط از پارچۀ مخمل یا پارچه‌های پشمی انتخاب می‌شود. لبۀ دامن نیز معمولا با حاشیه‌ای از پارچه‌های ابریشمی به‌رنگ قرمز یا آبی تزیین می‌شود. قسمت پایین حاشیۀ ابریشمی را قیطان‌دوزی می‌کنند تا دیرتر فرسوده شود. همۀ این تکه‌های پارچه را با پارچۀ نخی نازک آسترکشی می‌کنند.<ref>اکبری‌زاده، تاثیر پوشاک اقوام ایرانی در اشاعۀ صنعت گردشگری (مطالعۀ موردی: پوشاک استان خراسان رضوی)،  1401ش، ص139.</ref>

'''شلوار''': زنان همراه با پیراهن‌های خود، شلوارهای گشاد و پفی به‌نام «قدک» می‌پوشند. در مهمانی‌ها و جشن‌ها نیز زنان شلوارهای تنگ به‌نام نظامی به تن می‌کنند.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص3.]</ref>

[[پرونده:لباس-مردم-کلات-نادری۴.jpg|thumb|پسر بچه‌ای با لباس سنتی کلات نادری]]لباس مردان کلات نادری نمادی از هویت فرهنگی و سنت‌های منطقه است که با توجه به شرایط اقلیمی و اجتماعی طراحی شده و شامل ویژگی‌های خاصی است.  

'''شال و عرقچین''': این نوع شال سر که آقایان به دور سر خود می‌پیچند، «مِندیل» نام دارد و دارای رنگ‌بندی سفید، قرمز و سبز می‌باشد که رنگ سبز آن مخصوص سادات است. بزرگ‌ترها زیر شال خود عرقچین نیز می‌پوشند که نوعی کلاه نخی سفید‌رنگ است که با نخ ابریشم سفید، دست‌دوزی شده است. طرح و نقش این دست‌دوزی‌ها در اثر انعکاس نور ظاهر می‌شوند و به آن خامه‌دوزی گفته می‌شود. مردان مسن در فصل تابستان از عرقچین نخی قلاب‌دوزی شده استفاده می‌کنند و روی آن شال سر می‌پیچند. این شال به‌شکل مستطیل و در ابعادی به‌طول دو تا سه متر و عرض ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر دوخته می‌شود.<ref>اکبری‌زاده، تاثیر پوشاک اقوام ایرانی در اشاعۀ صنعت گردشگری (مطالعۀ موردی: پوشاک استان خراسان رضوی)،  1401ش، ص141.</ref>

'''دستمال گردن''': نوعی دستمال ابریشمی به‌رنگ قرمز که اطراف آن با ریشه‌هایی تزیین شده است. این نوع دستمال مختص مراسم دامادی است و داماد آن را دور گردن خود می‌بندد.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  1401ش، ص8.]</ref>

'''گوش‌کلا''': از آنجا که کلات نادری منطقه‌ای سرد و کوهستانی است، از بدو تولد سر کودک را با کلاه‌های نخی یا پشمی می‌پوشانند. مردم کلات به این نوع کلاه، «گوش‌کُلا» می‌گویند؛ چرا که علاوه بر سر، گوش‌های کودک را نیز می‌پوشاند و در زیر گلو با بند یا دکمه‌ای بسته می‌شود. با رشد کودک، کلاه پسرانه نیز تغییر شکل می‌دهد. پسران در حدود ۳ تا ۵ سالگی، کلاه‌هایی از جنس ابریشم روی سر می‌گذارند که بیشتر جنبۀ تزیینی دارد. کلاه‌های نوک‌تیز و بلند پسران، «چین‌گله بیرک» و کلاه‌های تخت به «عرقچین» معروف است. رنگ‌های به‌‌‌‌‌‌‌ کار رفته در این کلاه‌ها، از طبیعت منطقه الهام گرفته شده است.<ref>امیدی، دیده و دل و دست، پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص55.</ref>

'''گراس''': پیراهنی کوتاه، جلو بسته و چاک‌دار است که چاک آن از سرشانۀ سمت راست تا زیر سینه ادامه دارد. پارچۀ گراس از ابریشم قرمز یکنواخت تهیه شده و چاک پیراهن و دور یقۀ آن با الیاف ابریشمی رنگی دست‌دوزی می‌شود. همچنین دور یقه قیطان‌دوزی شده و به‌وسیلۀ بندینک و دکمه در قسمت سرشانه بسته می‌شود.<ref>اکبری‌زاده، تاثیر پوشاک اقوام ایرانی در اشاعۀ صنعت گردشگری (مطالعۀ موردی: پوشاک استان خراسان رضوی)،  1401ش، ص142.</ref>

نوع دیگر پیراهن مردان، جلو بسته و بلند است که تا روی زانو را می‌پوشاند. مردان برای تهیۀ این نوع پیراهن، از پارچۀ کرباس، به‌رنگ‌های سفید یا خاکستری استفاده می‌کنند.<ref>[https://civilica.com/doc/1519200/ محمودی ‌عالمی و کریمی، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»، 1401ش، ص3.]</ref>

'''چوخا''': نوعی پالتوی ضخیم، دستباف و از جنس پشم است که مردان در فصل‌های سرد سال از آن استفاده ی‌کنند. اغلب رنگ‌های استفاده شده برای چوخا، مشکی یا قهوه‌ای است.<ref>اکبری‌زاده، تاثیر پوشاک اقوام ایرانی در اشاعۀ صنعت گردشگری (مطالعۀ موردی: پوشاک استان خراسان رضوی)، 1401ش، ص146.</ref>

'''جلقه یا جالیزقه''': این نوع لباس از پارچه‌ای به‌نام پنجی و به رنگ پشم تهیه می‌شود. قد جلقه تا کمر، یقه هفت، جلوباز، اغلب دارای دو جیب در اطراف یا روی سینه است که گشادی آن در قسمت کمر به‌وسیلۀ یک تسمه جمع می‌شود. آستری این جلیقه از جنس نخ و تکۀ پشت جلیقه از پارچۀ ابریشم تهیه می‌شود.<ref>امیدی، دیده و دل و دست، پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص53.</ref>

[[پرونده:لباس-مردم-کلات-نادری.jpg|thumb|عروسی سنتی در کلات نادری]]جنس بیشتر لباس‌های مردم کلات نادری از ابریشم است؛ چرا که پرورش کرم ابریشم جزء صنایع رایج در این منطقه به شمار می‌رود. امروزه نیز تعدادی از زنان در روستاهای کردنشین و ترک‌نشین کلات از جمله دو روستای زاوین و آقداش به بافت پارچه‌های ابریشمی برای تهیۀ لباس به دو شکل ساده و طرح‌دار (پیکام‌دار) مشغول هستند.<ref> [https://mftniavaran.com/article/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86/#:~:text=%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%20%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85%DB%8C,%DB%8C%D8%A7%20%D8%B3%D8%A8%D8%B2%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B3%D8%B1%20%D9%85%DB%8C%E «لباس محلی کلات (خراسان)»،  وب‌سایت مجتمع فنی تهران (نمایندگی نیاوران.] </ref> در شهر زاوین مرسوم است که برای مراسم عروسی، خانواده‌ها برای دختر و پسر، یک دست لباس ابریشمی تهیه می‌کنند.<ref> [https://www.isna.ir/news/1403052013364/%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF «شهری که زنان آن، گران‌ترین لباس‌های دنیا را تولید می‌کنند»،  خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref> در سال ۱۴۰۲ش، شهر زاوین به‌عنوان شهر ملی ابریشم‌بافی به ثبت ملی رسیده و دارای نشان ملی و مهر اصالت یونسکو است.<ref> [https://www.isna.ir/news/1403052013364/%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF «شهری که زنان آن، گران‌ترین لباس‌های دنیا را تولید می‌کنند»،  خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref>

در پوشاک زنان کلات، متناسب با سن و سال افراد، تفاوت‌هایی دیده می‌شود؛ مثلا دختران مجرد شال مشکی یا گل‌دار ترکمنی روی سر می‌اندازند؛ اما زنان از دو شال قرمز و مشکی استفاده می‌کند. با بالا رفتن سن، زنان از رنگ‌های تیره‌تر برای پوشش خود انتخاب می‌کنند؛ به‌عنوان مثال زنان مسن‌تر جلیقه‌های خود را به‌جای ترمۀ منقوش، با پشم سادۀ سیاه یا سورمه‌ای می‌دوزند. پیراهن‌های خود را چهارخانۀ قرمز و بدون نقش انتخاب می‌کنند و دامن‌شلواری سیاه یا سورمه‌ای می‌پوشند.<ref> [https://mftniavaran.com/article/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86/#:~:text=%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%20%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85%DB%8C,%DB%8C%D8%A7%20%D8%B3%D8%A8%D8%B2%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B3%D8%B1%20%D9%85%DB%8C%E «لباس محلی کلات (خراسان)»،  وب‌سایت مجتمع فنی تهران (نمایندگی نیاوران.] </ref>

مردم «هزارمسجد»، که یکی از بخش‌های شهرستان کلات محسوب می‌شود، آداب‌ورسوم و پوشش محلی خود را به‌خوبی حفظ کرده‌اند. در این شهر، کارگاه‌های تولید صنایع دستی و لباس‌های محلی با رونق بالایی مواجه هستند.<ref> [https://www.isna.ir/news/1403052013364/%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF «شهری که زنان آن، گران‌ترین لباس‌های دنیا را تولید می‌کنند»،  خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref>

طبق برآوردها، حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ کارگاه تولید لباس‌های محلی در این منطقه وجود دارد که برخی از این کارگاه‌ها با توجه به تحولات روز، تولیدات خود را به‌روز کرده‌اند. بیشتر این لباس‌ها در خود شهر و توسط مردم بومی منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.<ref> [https://www.isna.ir/news/1403052013364/%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF «شهری که زنان آن، گران‌ترین لباس‌های دنیا را تولید می‌کنند»،  خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا).]</ref>

*احمدی، رویا و نوروزی‌طلب، حمیدرضا، «بررسی نقش‌های تزیینی پوشاک محلی شهرستان کلات نادر»،  پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، تهران، کتابخانۀ پردیس هنرهای زیبا، وب‌سایت دانشگاه تهران، 1391ش.

*

*اکبری‌زاده، اکرم، تاثیر پوشاک اقوام ایرانی در اشاعۀ صنعت گردشگری (مطالعۀ موردی: پوشاک استان خراسان رضوی)،  پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، مشهد، مؤسسۀ آموزش عالی غیرانتفاعی-غیردولتی کمال‌الملک، 1401ش.

*

*امیدی، ناهید، دیده و دل و دست، پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، مشهد، به‌نشر، 1383ش.

*

*«شهری که زنان آن، گران‌ترین لباس‌های دنیا را تولید می‌کنند»،  خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)،  تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1403ش.

*

*«لباس محلی کلات (خراسان)»،  وب‌سایت مجتمع فنی تهران (نمایندگی نیاوران)،  تاریخ بازدید: 3 بهمن 1403ش.

*

*«لباس محلی کلات نادری»،  وب‌سایت میراث آریا، تاریخ بازدید: 3 بهمن 1403ش.

*

*محمودی‌عالمی، علی و کریمی، زهرا، «شناسایی و تحلیل انواع پوشش لباس سنتی مناطق محلی لایین و کلات در خراسان شمالی»،  اولین همایش علمی پژوهشی توسعه و ترویج فرهنگ و هنر ایران، شهریور 1401ش.

*

*یاوری، حسین و سرخوش، شیدا، آشنایی با لباس‌ها و پوشاک سنتی مردم مناطق مختلف ایران، تهران، سیمای دانش، 1389ش.