حیاط: تفاوت میان نسخه‌ها
فریده مهدیان (بحث | مشارکت‌ها) صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''حیاط'''</big>؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی. <br> حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی...» ایجاد کرد |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''حیاط'''</big>؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی. <br> | [[پرونده:حیاط1.jpeg|جایگزین=مسجد قیروان تونس|بندانگشتی|حیاط مسجد قیروان تونس در شمال آفریقا]]<big>'''حیاط'''</big>؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی. <br> | ||
حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی در تنظیم نور، تهویه، حفظ حریم خصوصی و ایجاد تعادل بین فضای داخلی و خارجی ایفا می‌کند. این فضای باز یک عنصر کلیدی در ایجاد حریم خصوصی و محیطی آرامش‌بخش برای ساکنان خانه‌ها است. حیاط با طراحی هوشمندانه و استفاده از عناصر طبیعی و معماری، در سازماندهی فضاهای مختلف نقش مهمی دارد و فضایی برای تجمع، ارتباط و فعالیت‌های روزمره است. برخی از عناصر نمادین به‌کار رفته در حیاط، بیان‌گر مفاهیم عمیق فرهنگی و مذهبی هستند. | حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی در تنظیم نور، تهویه، حفظ [[حریم خصوصی]] و ایجاد تعادل بین فضای داخلی و خارجی ایفا می‌کند. این فضای باز یک عنصر کلیدی در ایجاد حریم خصوصی و محیطی آرامش‌بخش برای ساکنان خانه‌ها است. حیاط با طراحی هوشمندانه و استفاده از عناصر طبیعی و معماری، در سازماندهی فضاهای مختلف نقش مهمی دارد و فضایی برای تجمع، ارتباط و فعالیت‌های روزمره است. برخی از عناصر نمادین به‌کار رفته در حیاط، بیان‌گر مفاهیم عمیق فرهنگی و مذهبی هستند. | ||
==مفهوم‌شناسی حیاط== | ==مفهوم‌شناسی حیاط== | ||
حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-2?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> همچنین به زمین جلوی ساختمان که دور آن دیوار باشد نیز حیاط می‌گویند.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> واژه‌هایی مثل ساحت، صحن، میانسرا و صحن‌سرای نیز به همین معنا هستند. واژۀ حیاط در گذشته، هم برای فضای باز خانه‌ها و هم در مواردی برای فضای باز برخی از ساختمان‌های عمومی و دیوانی به‌کار می‌رفت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص5.]</ref> | |||
حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.<ref>. دهخدا، لغت‌نامه، ذیل | |||
==تاریخچه حیاط در معماری ایرانی== | ==تاریخچه حیاط در معماری ایرانی== | ||
در معماری ایران ساختمان‌های حیاطدار قدمتی هشت هزارساله دارند.<ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> در ایران انجام مراسم و آیین‌های مذهبی تا قبل از اسلام همیشه در فضاهای باز برگزار می‌شد. حیاط خانه‌های ایرانی، در فرهنگ معماری اسلامی از نظر کاربردی و نمادی همیشه در اوج بوده است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5-4.</ref> | در معماری ایران ساختمان‌های حیاطدار قدمتی هشت هزارساله دارند.<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> در ایران انجام مراسم و آیین‌های مذهبی تا قبل از اسلام همیشه در فضاهای باز برگزار می‌شد. حیاط خانه‌های ایرانی، در فرهنگ معماری اسلامی از نظر کاربردی و نمادی همیشه در اوج بوده است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5-4.]</ref> | ||
==اهمیت حیاط در معماری ایرانی== | ==اهمیت حیاط در معماری ایرانی== | ||
حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم میسازد.<ref>. زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.</ref> وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.<ref>. «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.</ref> همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.<ref>. «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.</ref> | حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم میسازد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.]</ref> وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> | ||
[[پرونده:حیاط.jpeg|جایگزین=حیاط سرای عامری ها|بندانگشتی|سرای عامری ها در کاشان]] | |||
علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، <ref>. تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.</ref> حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2. | علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، <ref>[https://fargah.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ . تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.]</ref> حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2.]</ref> | ||
حیاط در معماری ایرانی، فضایی ارزشمند و هویت‌بخش بنا و ساکنان آن است<ref>. زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.</ref> و از طریق ایوان‌های اطراف به فضاهای بسته امتداد می‌یابد.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.</ref> | سطح پایین‌تر حیاط نسبت به سازۀ پیرامون، باعث بهره‌گیری از حرارت متعادل زمین، افزایش استحکام در برابر زلزله و دسترسی آسان به آب قنات می‌شود.<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> حیاط در معماری ایرانی، فضایی ارزشمند و هویت‌بخش بنا و ساکنان آن است<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.]</ref> و از طریق ایوان‌های اطراف به فضاهای بسته امتداد می‌یابد.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.]</ref> | ||
==حیاط مرکزی== | ==حیاط مرکزی== | ||
از پایدارترین اشکال معماری، حیاط مرکزی است<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص184.</ref> که به‌خاطر محصور بودن حداقل یک و حداکثر چهار طرف آن با دیوار یا اتاق، حیاط مرکزی نامیده شده است.<ref>. مهدی‌نژاد و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، 1403ش، ص4.</ref> حیاط، اجزای به‌ظاهر مختلف خانه را به هم پیوند می‌دهد و آن را به یک واحد تبدیل می‌کند.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط | از پایدارترین اشکال معماری، حیاط مرکزی است<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص184.]</ref> که به‌خاطر محصور بودن حداقل یک و حداکثر چهار طرف آن با دیوار یا اتاق، حیاط مرکزی نامیده شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2199004/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D9%81%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85-%DA%AF%D8%B1%D9%85-%D9%88-%D8%AE%D8%B4%DA%A9-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . مهدی‌نژاد و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، 1403ش، ص4.]</ref> حیاط، اجزای به‌ظاهر مختلف خانه را به هم پیوند می‌دهد و آن را به یک واحد تبدیل می‌کند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> برخی خانه‌های قدیمی مشهور مثل خانۀ عامری‌ها، بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> و همچنین مساجد جامع اصفهان، امام و آقابزرگ، دارای حیاط مرکزی هستند.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-20.]</ref> | ||
برخی خانه‌های قدیمی مشهور مثل | |||
==نقش حیاط در ایجاد حریم خصوصی خانواده== | ==نقش حیاط در ایجاد حریم خصوصی خانواده== | ||
* '''ساختاری هماهنگ با اقلیم'''؛ فضای باز حیاط مرکزی به‌عنوان عنصری کلیدی، نقش ویژه‌ای در ایجاد یک ساختار منسجم و هماهنگ با عوامل اقلیمی دارد. | *'''ساختاری هماهنگ با اقلیم'''؛ فضای باز حیاط مرکزی به‌عنوان عنصری کلیدی، نقش ویژه‌ای در ایجاد یک ساختار منسجم و هماهنگ با عوامل اقلیمی دارد. | ||
* | * | ||
* '''معماری درون‌گرا'''؛ هم‌سویی این فضا با اقلیم محل احداث بنا، معماری درون‌گرایی را پدید می‌آورد که ضمن فراهم کردن آرامش و آسایش برای ساکنان، از مزاحمت بصری و از دست رفتن حریم خصوصی نیز جلوگیری می‌کند. | *'''معماری درون‌گرا'''؛ هم‌سویی این فضا با اقلیم محل احداث بنا، معماری درون‌گرایی را پدید می‌آورد که ضمن فراهم کردن آرامش و آسایش برای ساکنان، از مزاحمت بصری و از دست رفتن حریم خصوصی نیز جلوگیری می‌کند. | ||
* | * | ||
* '''حفظ حرمت ساکنین خانه'''؛ در این فضا، مرز روشنی بین خانه و معابر عمومی یا همسایگان وجود دارد که از طریق تفکیک منطقی فضاهای مختلف خانه، حرمت ساکنین خانه حفظ می‌شود. | *'''حفظ حرمت ساکنین خانه'''؛ در این فضا، مرز روشنی بین خانه و معابر عمومی یا همسایگان وجود دارد که از طریق تفکیک منطقی فضاهای مختلف خانه، [[حرمت تن|حرمت]] ساکنین خانه حفظ می‌شود. | ||
* | * | ||
* '''افزایش امنیت'''؛ حیاط مرکزی با ایجاد معماری درون‌گرا، خانه را از دید نامحرمان مصون داشته و زمینه‌ای امن برای انجام تمامی فعالیت‌های داخلی، دور از دسترس افراد بیگانه، فراهم می‌کند. | *'''افزایش امنیت'''؛ حیاط مرکزی با ایجاد معماری درون‌گرا، خانه را از دید نامحرمان مصون داشته و زمینه‌ای امن برای انجام تمامی فعالیت‌های داخلی، دور از دسترس افراد بیگانه، فراهم می‌کند. | ||
* | * | ||
* '''هویت‌بخشی'''؛ حیاط، به‌عنوان عنصری هویت‌بخش، نقشی اساسی در بخشیدن اصالت و هویت به بنا و ساکنان آن دارد. | *'''هویت‌بخشی'''؛ حیاط، به‌عنوان عنصری هویت‌بخش، نقشی اساسی در بخشیدن اصالت و هویت به بنا و ساکنان آن دارد. | ||
* | * | ||
* '''تامین آرامش روحی و روانی'''؛ حیاط‌ها نه‌تنها نیازهای کالبدی و آسایش جسمی را برآورده می‌سازند؛ بلکه آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز | *'''تامین آرامش روحی و روانی'''؛ حیاط‌ها نه‌تنها نیازهای کالبدی و آسایش جسمی را برآورده می‌سازند؛ بلکه آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز تأمین می‌کنند. | ||
* | * | ||
* '''مطابقت نیازها با مذهب و فرهنگ'''؛ این فضاها مطابق با نیازهای خانواده‌ها و بر اساس باورها و دلبستگی‌های فرهنگی و مذهبی شکل گرفته و در گذر زمان تکامل یافته‌اند. | *'''مطابقت نیازها با مذهب و فرهنگ'''؛ این فضاها مطابق با نیازهای خانواده‌ها و بر اساس باورها و دلبستگی‌های فرهنگی و مذهبی شکل گرفته و در گذر زمان تکامل یافته‌اند. | ||
* | * | ||
* '''بهشت خصوصی'''؛ حیاط مرکزی به‌عنوان بهشت خصوصی خانه شناخته می‌شود. حضور مداوم در این فضا باعث ایجاد احساس تعلق و پیوند عمیق فرد با مکان می‌شود. | *'''بهشت خصوصی'''؛ حیاط مرکزی به‌عنوان بهشت خصوصی خانه شناخته می‌شود. حضور مداوم در این فضا باعث ایجاد احساس تعلق و پیوند عمیق فرد با مکان می‌شود. | ||
* | * | ||
* '''سازماندهی فضاهای‌اندرونی و بیرونی'''؛ طراحی مسیرهای ورودی با محدودکننده‌هایی مانند هشتی و دالان، حس امنیت و احترام به حریم خصوصی را تقویت می‌کند. | *'''سازماندهی فضاهای‌اندرونی و بیرونی'''؛ طراحی مسیرهای ورودی با محدودکننده‌هایی مانند [[هشتی]] و دالان، حس امنیت و احترام به حریم خصوصی را تقویت می‌کند. | ||
* | * | ||
* '''فضایی انسان‌مدار'''؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است. | *'''فضایی انسان‌مدار'''؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است. | ||
* | * | ||
* '''نمایش وحدت و انسجام فضایی'''؛ در حیاط، فرد با دید وسیع خود قادر است همزمان بخش‌های مختلف فضا را مشاهده کرده و احساس هماهنگی و یکپارچگی فضایی را تجربه کند.<ref>. رضایی و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا.</ref> | *'''نمایش وحدت و انسجام فضایی'''؛ در حیاط، فرد با دید وسیع خود قادر است همزمان بخش‌های مختلف فضا را مشاهده کرده و احساس هماهنگی و یکپارچگی فضایی را تجربه کند.<ref>[https://civilica.com/doc/315383/ . رضایی و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref> | ||
==نقش برخی از عناصر حیاط در ایجاد حریم خصوصی== | ==نقش برخی از عناصر حیاط در ایجاد حریم خصوصی== | ||
* '''مرکزیت حیاط'''؛ | *'''مرکزیت حیاط'''؛ سلسله مراتب دسترسی در خانه سنتی، از بیرون به هسته مرکزی حیاط است که با حفظ محرمیت درونی، دسترسی را ممکن میسازد.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> | ||
* | * | ||
* '''ورودی غیرمستقیم'''؛ برای ورود به قسمت داخلی خانه و حفظ فرایند کامل حریم خصوصی باید از هشتی، دالان و راهرو گذشت تا به حیاط رسید. | *'''ورودی غیرمستقیم'''؛ برای ورود به قسمت داخلی خانه و حفظ فرایند کامل حریم خصوصی باید از هشتی، دالان و راهرو گذشت تا به حیاط رسید. | ||
* | * | ||
* '''تفکیک فضای زنانه و مردان'''؛ ترکیب‌بندی حیاط در خانه‌های سنتی، به‌صورت حیاط بیرونی یا مردانه و حیاط‌اندرونی یا خصوصی بود که کسی حق ورود به آن را نداشت.<ref>. شیروانی و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، 1393ش، ص7-5.</ref> | *'''تفکیک فضای زنانه و مردان'''؛ ترکیب‌بندی حیاط در خانه‌های سنتی، به‌صورت حیاط بیرونی یا مردانه و حیاط‌اندرونی یا خصوصی بود که کسی حق ورود به آن را نداشت.<ref>[https://civilica.com/doc/346679/certificate/print/ . شیروانی و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، 1393ش، ص7-5.]</ref> | ||
* | * | ||
* '''نصب سایه‌بان'''؛ با استفاده از سایه‌بان ثابت یا متحرک در حیاط خانه مانعی در برابر دید همسایگان ایجاد می‌شود. | *'''نصب سایه‌بان'''؛ با استفاده از سایه‌بان ثابت یا متحرک در حیاط خانه مانعی در برابر دید همسایگان ایجاد می‌شود. | ||
* | * | ||
* '''ساخت آلاچیق'''؛ در حیاط‌های وسیع برای حفاظت از حریم شخصی آلاچیق طراحی می‌کردند تا فضایی برای سرگرمی و استراحت باشد. | *'''ساخت آلاچیق'''؛ در حیاط‌های وسیع برای حفاظت از حریم شخصی آلاچیق طراحی می‌کردند تا فضایی برای سرگرمی و استراحت باشد. | ||
* | * | ||
* '''دیوارهای بلند'''؛ با افزایش ارتفاع دیوار، حریم خانه محفوظ می‌شد و برای انسجام و زیبایی ظاهر از گیاهان طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌کردند. | *'''دیوارهای بلند'''؛ با افزایش ارتفاع دیوار، حریم خانه محفوظ می‌شد و برای انسجام و زیبایی ظاهر از گیاهان طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌کردند. | ||
* | * | ||
* '''گیاهان بلند'''؛ کاشت گیاهان شاخ و برگ‌دار، از ساده و کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای کاهش مزاحمت‌های بصری و بهره‌برداری از سایه و زیبایی دیوار است.<ref>. «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش.</ref> | *'''گیاهان بلند'''؛ کاشت گیاهان شاخ و برگ‌دار، از ساده و کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای کاهش مزاحمت‌های بصری و بهره‌برداری از سایه و زیبایی دیوار است.<ref>[https://sayesazan-sk.com/fa/%D8%AC%D9%84%D9%88%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش.]</ref> | ||
* | * | ||
* '''استفاده از پرده'''؛ برای محدود کردن فضای ورودی و جداسازی فضای بیرونی از محیط داخلی و پوشاندن بعضی از قسمت‌های خصوصی خانه از پرده استفاده می‌کردند.<ref>. «پاراوان یا جداکنندة فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور.</ref> | *'''استفاده از پرده'''؛ برای محدود کردن فضای ورودی و جداسازی فضای بیرونی از محیط داخلی و پوشاندن بعضی از قسمت‌های خصوصی خانه از پرده استفاده می‌کردند.<ref>[https://savadecor.com/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%A7-%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%81%D8%B6%D8%A7-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ . «پاراوان یا جداکنندة فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور.]</ref> | ||
==عوامل مؤثر در | ==عوامل مؤثر در شکل‌گیری حیاط== | ||
در طراحی حیاط، عواملی مانند اقلیم، جهت‌گیری ساختمان، چیدمان فضای مرکزی، تابش نور خورشید، دسترسی به آب، فضای سبز، <ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> نیازهای ساکنین و شیب زمین تاثیرگذارند. <ref>. سلیمانی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو.</ref> | در طراحی حیاط، عواملی مانند اقلیم، جهت‌گیری ساختمان، چیدمان فضای مرکزی، تابش نور خورشید، دسترسی به آب، فضای سبز، <ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> نیازهای ساکنین و شیب زمین تاثیرگذارند. <ref>[https://hornou.com/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C/ . سلیمانی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو.]</ref> | ||
==کارکردهای حیاط== | ==کارکردهای حیاط== | ||
حیاط در خانه‌های تاریخی ایرانی بر اساس نیازهای مادی معنوی و رعایت | حیاط در خانه‌های تاریخی ایرانی بر اساس نیازهای مادی معنوی و رعایت سلسله مراتب شکل می‌گرفت.<ref>[https://archline.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.]</ref> حیاط دارای کارکردهای متنوعی از جمله کارکرد فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی است: <ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa . کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص3.]</ref> | ||
===کارکرد فضایی=== | ===کارکرد فضایی=== | ||
حیاط به‌لحاظ سازمان فضایی، اتاقی بدون سقف با ابعادی مشخص است.<ref>.هاشمی و حیدری، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونة موردی: شهر اردبیل»، 1390ش، ص139.</ref> حیاط در مرکز ساختمان، با عملکرد بهتر به‌عنوان یک فضای خدمات‌دهنده، موجب سهولت در کارآیی بقیه فضاها است.<ref>. پیوسته‌گر و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، 1395ش، ص53-58.</ref> حیاط، | حیاط به‌لحاظ سازمان فضایی، اتاقی بدون سقف با ابعادی مشخص است.<ref>[http://www.archoma.com/articles/post/3929/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B3%DB%8C%D8%B1-(%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84) .هاشمی و حیدری، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونة موردی: شهر اردبیل»، 1390ش، ص139.]</ref> حیاط در مرکز ساختمان، با عملکرد بهتر به‌عنوان یک فضای خدمات‌دهنده، موجب سهولت در کارآیی بقیه فضاها است.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100313.html . پیوسته‌گر و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، 1395ش، ص53-58.]</ref> حیاط، وحدت‌دهندۀ عناصر خانه، ارتباط‌دهندۀ فضاها، ایجاد محیطی سرسبز و بانشاط و به‌عنوان هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب، عنصری مهم در جهت سازماندهی فضاهای مختلف است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-8.]</ref> | ||
===کارکرد فرهنگی=== | ===کارکرد فرهنگی=== | ||
فرهنگ ایرانی، دلیل اصلی ساخت خانه‌های حیاطدار است.<ref>. کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص5.</ref> در این میان، حیاط به عنوان یک عنصر کلیدی، نقشی اساسی در حفظ حریم خصوصی و تداوم فرهنگ رایج در بافت‌های سنتی ایفا می‌کند.<ref>. سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص70.</ref> | فرهنگ ایرانی، دلیل اصلی ساخت خانه‌های حیاطدار است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa . کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص5.]</ref> در این میان، حیاط به عنوان یک عنصر کلیدی، نقشی اساسی در حفظ حریم خصوصی و تداوم فرهنگ رایج در بافت‌های سنتی ایفا می‌کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص70.]</ref> | ||
تاثیرات فرهنگی از تبادلات فرهنگی میان خانواده‌ها نشات می‌گیرد. یکی از این تبادلات، بهره‌برداری از فضای مشترک حیاط مرکزی است که در آن مراسم مختلفی با ریشه‌های دینی و فرهنگی خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود.<ref>. بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.</ref> | تاثیرات فرهنگی از تبادلات فرهنگی میان خانواده‌ها نشات می‌گیرد. یکی از این تبادلات، بهره‌برداری از فضای مشترک حیاط مرکزی است که در آن مراسم مختلفی با ریشه‌های دینی و فرهنگی خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/949917/fa#downloadbottom . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.]</ref> | ||
حیاط محلی برای گردهمایی‌های روزانه، <ref>. بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.</ref> دعا و نیایش، و برگزاری تجمعات و مباحثات شناخته می‌شود<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-5.</ref> که با همکاری خانواده‌ها انجام می‌گیرد. این تعاملات در طول زمان موجب ایجاد پیوستگی، شباهت در رفتارها و نزدیکی فرهنگی میان خانواده‌ها می‌شود.<ref>. بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.</ref> | حیاط محلی برای گردهمایی‌های روزانه، <ref>[https://www.sid.ir/paper/949917/fa#downloadbottom . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.]</ref> دعا و نیایش، و برگزاری تجمعات و مباحثات شناخته می‌شود<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-5.]</ref> که با همکاری خانواده‌ها انجام می‌گیرد. این تعاملات در طول زمان موجب ایجاد پیوستگی، شباهت در رفتارها و نزدیکی فرهنگی میان خانواده‌ها می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/949917/fa#downloadbottom . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.]</ref> | ||
===کارکرد اجتماعی=== | ===کارکرد اجتماعی=== | ||
حیاط در گذشته محلی برای گفت‌وگو و تعامل اعضای خانواده و نیز معاشرت با همسایگان و مهمانان بود. افراد در کنار هم از وضعیت یکدیگر باخبر شده و به حل مشکلات هم کمک می‌کردند. تجمع خانواده‌ها در حیاط فرصتی برای برگزاری مراسم‌های مختلف اجتماعی<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.</ref> همچون عروسی، عزا و تجمع اقوام فراهم می‌آورد.<ref>. بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.</ref> این فضا همچنین به‌عنوان مکانی برای بازی کودکان و پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> در نهایت، چنین ارتباطاتی حس تعلق به مکان را تقویت کرده و موجب افزایش رضایت ساکنان از محیط می‌شد.<ref>. تابع‌بردبار و هباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.</ref> | حیاط در گذشته محلی برای گفت‌وگو و تعامل اعضای خانواده و نیز معاشرت با همسایگان و مهمانان بود. افراد در کنار هم از وضعیت یکدیگر باخبر شده و به حل مشکلات هم کمک می‌کردند. تجمع خانواده‌ها در حیاط فرصتی برای برگزاری مراسم‌های مختلف اجتماعی<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.]</ref> همچون عروسی، عزا و تجمع اقوام فراهم می‌آورد.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3456199/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D9%88%D8%AE%D8%A7%D9%86 . بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> | ||
این فضا همچنین به‌عنوان مکانی برای بازی کودکان و پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> در نهایت، چنین ارتباطاتی حس تعلق به مکان را تقویت کرده و موجب افزایش رضایت ساکنان از محیط می‌شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و هباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.]</ref> | |||
===کارکرد اقلیمی=== | ===کارکرد اقلیمی=== | ||
کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت | کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت تأثیر ویژگی‌های جغرافیایی مناطق مختلف قرار می‌گیرد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص69.]</ref> در گذشته، هر خانه از دو بخش محصور و فضای باز تشکیل می‌شد. در مناطق سردسیر، برای مقابله با سرمای شدید، در اطراف حیاط درخت‌کاری می‌شد تا بادهای سرد از ساختمان محافظت کند. | ||
حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.<ref>. تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.</ref> | در مناطق گرم و خشک، حیاط‌ها محصور بوده<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> و دیوارها و سقف‌های ضخیم با جهت‌گیری مناسب طراحی می‌شدند تا در تابستان خانه را از تابش آفتاب حفظ کرده و در زمستان از نور خورشید بهره‌برداری کنند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.<ref>[https://www.bagh-sj.com/article_3966.html . تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.]</ref> | ||
==شکل و ابعاد حیاط== | ==شکل و ابعاد حیاط== | ||
حیاط دارای تناسبات و اشکال هندسی مشخص مکعب‌مربع یا مکعب‌مستطیل است که فرم مستطیل آن فراوان‌تر است.<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص198.</ref> ابعاد و اشکال حیاط با توجه به شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی تعیین می‌شد.<ref>. بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.</ref> تعداد حیاط‌ها بسته به وضعیت اجتماعی و مالی ساکنان متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که در برخی خانه‌های اعیانی حیاط‌ها متعدد بودند.<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص194.</ref> | حیاط دارای تناسبات و اشکال هندسی مشخص مکعب‌مربع یا مکعب‌مستطیل است که فرم مستطیل آن فراوان‌تر است.<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص198.]</ref> ابعاد و اشکال حیاط با توجه به شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی تعیین می‌شد.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3456199/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D9%88%D8%AE%D8%A7%D9%86 . بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> تعداد حیاط‌ها بسته به وضعیت اجتماعی و مالی ساکنان متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که در برخی خانه‌های اعیانی حیاط‌ها متعدد بودند.<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص194.]</ref> | ||
==تزئینات حیاط== | ==تزئینات حیاط== | ||
در معماری ایرانی حیاط‌ها با استفاده از کف سنگ‌فرش، کاشت گیاه و درخت، احداث باغ و باغچه، استفاده از مبلمان، نورپردازی، <ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> کاشی‌کاری، تقارن هندسی، طراحی حوض و | در معماری ایرانی حیاط‌ها با استفاده از کف سنگ‌فرش، کاشت گیاه و درخت، احداث باغ و باغچه، استفاده از مبلمان، نورپردازی، <ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> کاشی‌کاری، تقارن هندسی، طراحی حوض و فوارۀ آب تزیین می‌شدند.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص17-8.]</ref> | ||
==نمادشناسی حیاط و عناصر آن== | ==نمادشناسی حیاط و عناصر آن== | ||
* '''حیاط'''؛ نماد و تمثیلی از بهشت، <ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.</ref> زندگی و ثبات و پایداری است. | *'''حیاط'''؛ نماد و تمثیلی از بهشت، <ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.]</ref> زندگی و ثبات و پایداری است. | ||
* | * | ||
* '''حوض'''؛ نمادی از مرکزیت و اتصال به وجودی واحد است. حوض، با استفاده از آب‌نما و فواره‌های کوچک که انعکاس آسمان را در خود جای می‌دهند، به‌عنوان آینه‌ای از تمام هستی عمل می‌کند و مرکز تقارن و تناسب فضاهای اطراف، از جمله پلکان و ایوان‌ها، به شمار می‌آید.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.</ref> این طراحی جذاب، با بازتاب نور و پیوند آب و آسمان، طبیعت زنده را به‌شکلی زیبا به نمایش می‌گذارد.<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص4.</ref> | *'''حوض'''؛ نمادی از مرکزیت و اتصال به وجودی واحد است. حوض، با استفاده از آب‌نما و فواره‌های کوچک که انعکاس آسمان را در خود جای می‌دهند، به‌عنوان آینه‌ای از تمام هستی عمل می‌کند و مرکز تقارن و تناسب فضاهای اطراف، از جمله پلکان و ایوان‌ها، به شمار می‌آید.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.]</ref> این طراحی جذاب، با بازتاب نور و پیوند آب و آسمان، طبیعت زنده را به‌شکلی زیبا به نمایش می‌گذارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص4.]</ref> | ||
* | * | ||
* '''آب'''؛ آب در حوض، نماد زندگی، بهشت، پاکی، زیبایی و آبادانی و در مساجد انعکاس تصویر آسمان است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-6.</ref> تابش نور خورشید، با ایجاد سایه‌روشنِ زیبا و دلپذیر بر سطح آب‌نماها، بر زیبایی بصری افزوده و با تلطیف محیط، | *'''آب'''؛ آب در حوض، نماد زندگی، بهشت، پاکی، زیبایی و آبادانی و در مساجد انعکاس تصویر آسمان است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-6.]</ref> تابش نور خورشید، با ایجاد سایه‌روشنِ زیبا و دلپذیر بر سطح آب‌نماها، بر زیبایی بصری افزوده و با تلطیف محیط، کنترل‌کنندۀ رطوبت هوا است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> | ||
* | * | ||
* '''گیاه و درخت'''؛ نماد طراوت و زیبایی و آرامش است.<ref>. مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.</ref> به‌طور مثال گل داوودی نماد صوت زیبای حضرت داوود، عطر گل محمدی نماد بوی پیامبر و شمعدانی نماد استقامت، زیبایی و جاودانگی روز قیامت و درخت انجیر نماد تقدس و نجابت است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص18.</ref> فضای سبز و پرطراوت، چشم‌اندازی دل‌انگیز برای چشمان خسته از رنگ آجر و خاک است که طعم زندگی را تغییر داده و تصوری از بهشت را به تصویر می‌کشد.<ref>. مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.</ref> علاوه بر زیبایی، این فضا با ایجاد سایه و افزایش رطوبت نسبی، فضایی دلپذیر و مطبوع را فراهم می‌آورد.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> | *'''گیاه و درخت'''؛ نماد طراوت و زیبایی و آرامش است.<ref>[https://archline.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.]</ref> به‌طور مثال گل داوودی نماد صوت زیبای حضرت داوود، عطر گل محمدی نماد بوی پیامبر و شمعدانی نماد استقامت، زیبایی و جاودانگی روز قیامت و درخت انجیر نماد تقدس و نجابت است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص18.]</ref> فضای سبز و پرطراوت، چشم‌اندازی دل‌انگیز برای چشمان خسته از رنگ آجر و خاک است که طعم زندگی را تغییر داده و تصوری از بهشت را به تصویر می‌کشد.<ref>[https://archline.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.]</ref> علاوه بر زیبایی، این فضا با ایجاد سایه و افزایش رطوبت نسبی، فضایی دلپذیر و مطبوع را فراهم می‌آورد.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> | ||
==طراحی هندسی حیاط== | ==طراحی هندسی حیاط== | ||
یکی از ویژگی‌های فضاهای باز مسکونی، نظم هندسی و استفاده از اشکال ساده و متوازن است.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> رعایت تناسب و تقارن در بازشوهای جداره‌ها و تاکید بر محورهای متقارن، به همراه تداوم فضای حیاط مرکزی در ایوان‌ها و حضور عنصر آب در مرکز، جلوه‌ای زیبا به حیاط می‌بخشد. حیاط با شکل هندسی منظم و مستطیل‌شکل، به‌عنوان عنصری سازمان‌دهنده، نقش کلیدی در نظم‌دهی به فضاهای اطراف ایفا می‌کند.<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص197 و 188.</ref> | یکی از ویژگی‌های فضاهای باز مسکونی، نظم هندسی و استفاده از اشکال ساده و متوازن است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> رعایت تناسب و تقارن در بازشوهای جداره‌ها و تاکید بر محورهای متقارن، به همراه تداوم فضای حیاط مرکزی در ایوان‌ها و حضور عنصر آب در مرکز، جلوه‌ای زیبا به حیاط می‌بخشد. حیاط با شکل هندسی منظم و مستطیل‌شکل، به‌عنوان عنصری سازمان‌دهنده، نقش کلیدی در نظم‌دهی به فضاهای اطراف ایفا می‌کند.<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص197 و 188.]</ref> | ||
در خانه‌های قدیمی، حوض آب و باغچه‌ها به‌صورت موازی در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند. تقارن و هماهنگی در اطراف حیاط با استفاده از خطوط فرضی ایجاد می‌شد. همچنین، تزیین در و پنجره‌ها و به‌کارگیری عناصر نورپردازی، فضایی دل‌انگیز و مسرت‌بخش به حیاط می‌داد.<ref>. «نحوة معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره.</ref> | در خانه‌های قدیمی، حوض آب و باغچه‌ها به‌صورت موازی در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند. تقارن و هماهنگی در اطراف حیاط با استفاده از خطوط فرضی ایجاد می‌شد. همچنین، تزیین در و پنجره‌ها و به‌کارگیری عناصر نورپردازی، فضایی دل‌انگیز و مسرت‌بخش به حیاط می‌داد.<ref>[https://hirbodnegare.com/%D8%AF%DB%8C%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . «نحوة معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> | ||
==انواع حیاط از لحاظ کالبد و کارکرد== | ==انواع حیاط از لحاظ کالبد و کارکرد== | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۲۴: | ||
حیاط‌ها با توجه به‌کارکرد‌شان به هشت گروه طبقه‌بندی می‌شوند: | حیاط‌ها با توجه به‌کارکرد‌شان به هشت گروه طبقه‌بندی می‌شوند: | ||
*'''حیاط مرکزی'''؛ در یک یا چهار سمت آن اتاق یا دیوار وجود دارد. | |||
* | |||
*'''گودال باغچه'''؛ برای دسترسی به آب جاری و فضای خنک، سطح آن پایین‌تر از کف خانه ساخته می‌شد. | |||
* | |||
*'''نارنجستان'''؛ حیاط کوچکی که در فصل خزان، فضایی سبز و مطبوع برای ساکنان فراهم می‌کرد. | |||
* | |||
*'''حیاط خلوت'''؛ جنبۀ فرعی و خدماتی داشت. | |||
* | |||
*'''سرابستان'''؛ به‌شکل باغی کوچک یا باغچه‌ای بزرگ و در ترکیب با فضای خانه ساخته می‌شد. | |||
* | |||
*'''مهتابی'''؛ فضایی باز و بدون سقف که بالاتر از سطح کف حیاط که هنگام غروب آفتاب یا شب‌های مهتابی استفاده می‌شد. | |||
* | |||
*'''بهاربند'''؛ حیاط کوچکی که برای نگهداری چهارپایان در هوای باز ساخته می‌شد. | |||
* | |||
*'''حیاط جانبی'''؛ حیاطی که در برخی نواحی گیلان و مازندران پیرامون حیاط مرکزی ساخته می‌شد. | |||
البته دو نوع حیاط دیگر هم که خیلی عمومیت ندارد وجود دارد: | |||
* | |||
*'''محوطه'''؛ فضای باز و وابسته به واحدهای مسکونی و فاقد دیوار که با پرچین مشخص می‌شد. | |||
* | |||
*'''بام'''؛ قسمتی از بام طبقۀ همکف که به‌عنوان تراس یا مهتابی برای طبقه اول مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص83-81.]</ref> | |||
==چالش معماری معاصر در طراحی حیاط== | ==چالش معماری معاصر در طراحی حیاط== | ||
کاربری حیاط در عصر حاضر دگرگون شده و به کارکردی سطحی تبدیل شده است. عدم توجه به نقش حیاط، خانه‌ها را به مکان‌هایی سرد و بی‌هویت تبدیل کرده است.<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص2-1.</ref> | کاربری حیاط در عصر حاضر دگرگون شده و به کارکردی سطحی تبدیل شده است. عدم توجه به نقش حیاط، خانه‌ها را به مکان‌هایی سرد و بی‌هویت تبدیل کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص2-1.]</ref> | ||
در خانه‌های مدرن، ارتباط حیاط با فضاهای اصلی کم‌رنگ شده که | در خانه‌های مدرن، ارتباط حیاط با فضاهای اصلی کم‌رنگ شده که نشان‌دهندۀ نقش انفعالی حیاط است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/589930/%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86- . خدیور و کریمی، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید (نمونة موردی: شهر همدان)»، 1402ش، ص21.]</ref> بیشتر معماران امروزی با حذف حیاط و ایجاد ارتباط مستقیم بین فضای بیرون با درون، حریم اهل خانه را نا امن کرده‌اند.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص8-7.]</ref> رویکرد معماری نوین، ورودی‌های تعریف نشده و عدم رعایت سلسله‌مراتب دسترسی به فضای خانه است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/869803/fa . حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، 1394ش، ص11]</ref> | ||
رویکرد معماری نوین، ورودی‌های تعریف نشده و عدم رعایت سلسله‌مراتب دسترسی به فضای خانه است.<ref>. حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، 1394ش، ص11</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۶۰: | خط ۱۵۶: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* بهرامی، راحین و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش. | *بهرامی، راحین و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش. | ||
* | * | ||
* بهزادپور، محمد و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته‌ای در مدیریت و مهندسی، 1401ش. | *بهزادپور، محمد و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته‌ای در مدیریت و مهندسی، 1401ش. | ||
* | * | ||
* «پاراوان یا | *«پاراوان یا جداکنندۀ فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1402ش. | ||
* | * | ||
* پیوسته‌گر، یعقوب و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، صفّه، | *پیوسته‌گر، یعقوب و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، صفّه، شمارۀ 2، دورۀ 26، 1395ش. | ||
* | * | ||
* تابان و همکاران، «تعیین الگوی | *تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینۀ حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایۀ دریافتی سطوح مختلف حیاط»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، شمارۀ10، دورۀ 27، 1392ش. | ||
* | * | ||
* تابع‌بردبار، ندا و دهباشی‌شریف، مزین، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، سومین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط‌زیست، 1396ش. | *تابع‌بردبار، ندا و دهباشی‌شریف، مزین، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، سومین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط‌زیست، 1396ش. | ||
* | * | ||
* تقی‌پور، عرفان، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1403ش. | *تقی‌پور، عرفان، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1403ش. | ||
* | * | ||
* «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1397ش. | *«جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1397ش. | ||
* | * | ||
* حسین‌زاده، لیدا، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، مطالعات میان رشته‌ای معماری ایران، شماره 2، | *حسین‌زاده، لیدا، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، مطالعات میان رشته‌ای معماری ایران، شماره 2، دورۀ 1، پاییز و زمستان 1401ش. | ||
* | * | ||
* حسینی‌جوادی، میراحسان و نیک‌فال‌آذر، سارا، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، اولین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، 1394ش. | *حسینی‌جوادی، میراحسان و نیک‌فال‌آذر، سارا، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، اولین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، 1394ش. | ||
* | * | ||
* خدیور، مریم و کریمی، مهرداد، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید ( | *خدیور، مریم و کریمی، مهرداد، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید (نمونۀ موردی: شهر همدان)»، نشریۀ مکتب احیاء، سال اول، شمارۀ 1، 1402ش. | ||
* | * | ||
* «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1403ش. | *«جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1403ش. | ||
* | * | ||
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش. | *دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش. | ||
* | * | ||
* رضایی، مسعود و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1403ش. | *رضایی، مسعود و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1403ش. | ||
* | * | ||
* زکی‌زاده، فرزانه و زکی‌زاده، فرحناز، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، | *زکی‌زاده، فرزانه و زکی‌زاده، فرحناز، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، دورۀ 1، 1394ش. | ||
* | * | ||
* سلطان‌زاده، حسین، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، | *سلطان‌زاده، حسین، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 75، 1390ش. | ||
* | * | ||
* سلیمانی، مهدی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو، تاریخ درج مطلب: 24 مارس 2023م. | *سلیمانی، مهدی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو، تاریخ درج مطلب: 24 مارس 2023م. | ||
* | * | ||
* «شباک در معماری ایرانی»، وب‌سایت معمارساز، تاریخ درج مطلب: 2022م. | *«شباک در معماری ایرانی»، وب‌سایت معمارساز، تاریخ درج مطلب: 2022م. | ||
* | * | ||
* شفیع‌پور، آسیه، «اُرسی در معماری سنتی ایران»، | *شفیع‌پور، آسیه، «اُرسی در معماری سنتی ایران»، فصلنامۀ هنر، شمارۀ 68، 1385ش. | ||
* | * | ||
* «طبیعت در خانه‌های سنتی ایران با عنصر آب‌نما»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 13 مرداد 1400ش. | *«طبیعت در خانه‌های سنتی ایران با عنصر آب‌نما»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 13 مرداد 1400ش. | ||
* | * | ||
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش. | *عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش. | ||
* | * | ||
* بهزادی‌پور، فرزانه، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1401ش. | *بهزادی‌پور، فرزانه، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1401ش. | ||
* | * | ||
* | *کاظم‌زادۀ رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانۀ سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونۀ موردی: خانۀرسولیان یزد»، معماری‌شناسی، شمارۀ 17، دورۀ 3، 1399ش. | ||
* | * | ||
* کریمی‌پناه، جعفر، «حیاط | *کریمی‌پناه، جعفر، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن، تاریخ درج مطلب: فروردین 1400ش. | ||
* | * | ||
* مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، معماری‌شناسی، سال هفتم، | *مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، معماری‌شناسی، سال هفتم، شمارۀ 31، تابستان 1403ش. | ||
* | * | ||
* مؤمنی، رسول، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش. | *مؤمنی، رسول، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش. | ||
* | * | ||
* | *«نحوۀ معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1403ش. | ||
* | * | ||
* هاشمی، فاطمه و حیدری، شاهین، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ | *هاشمی، فاطمه و حیدری، شاهین، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونۀ موردی: شهر اردبیل»، نامۀ معماری و شهرسازی، شمارۀ 6، دورۀ 3، 1390ش. | ||
* | * | ||
* «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1399ش. | *«7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1399ش. | ||
* | * | ||
* «20+ ایده فضاسازی و محوطه‌سازی»، وب‌سایت گروه معماری آرسس، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1402ش. | *«20+ ایده فضاسازی و محوطه‌سازی»، وب‌سایت گروه معماری آرسس، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1402ش. | ||
* | * | ||
[[رده: ویکی‌رز]] | [[رده: ویکی‌رز]] | ||
[[رده: عناصر فرهنگی]] | |||
[[رده: فرهنگ‌پذیری]] | |||
[[رده: هویت فرهنگی]] | |||
[[رده: مبانی هنر]] | |||
[[رده: سلامت روانی]] | |||
[[رده: هویت دینی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ تیر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۰۶
حیاط؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی.
حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی در تنظیم نور، تهویه، حفظ حریم خصوصی و ایجاد تعادل بین فضای داخلی و خارجی ایفا می‌کند. این فضای باز یک عنصر کلیدی در ایجاد حریم خصوصی و محیطی آرامش‌بخش برای ساکنان خانه‌ها است. حیاط با طراحی هوشمندانه و استفاده از عناصر طبیعی و معماری، در سازماندهی فضاهای مختلف نقش مهمی دارد و فضایی برای تجمع، ارتباط و فعالیت‌های روزمره است. برخی از عناصر نمادین به‌کار رفته در حیاط، بیان‌گر مفاهیم عمیق فرهنگی و مذهبی هستند.
مفهوم‌شناسی حیاط
حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.[۱] همچنین به زمین جلوی ساختمان که دور آن دیوار باشد نیز حیاط می‌گویند.[۲] واژه‌هایی مثل ساحت، صحن، میانسرا و صحن‌سرای نیز به همین معنا هستند. واژۀ حیاط در گذشته، هم برای فضای باز خانه‌ها و هم در مواردی برای فضای باز برخی از ساختمان‌های عمومی و دیوانی به‌کار می‌رفت.[۳]
تاریخچه حیاط در معماری ایرانی
در معماری ایران ساختمان‌های حیاطدار قدمتی هشت هزارساله دارند.[۴] در ایران انجام مراسم و آیین‌های مذهبی تا قبل از اسلام همیشه در فضاهای باز برگزار می‌شد. حیاط خانه‌های ایرانی، در فرهنگ معماری اسلامی از نظر کاربردی و نمادی همیشه در اوج بوده است.[۵]
اهمیت حیاط در معماری ایرانی
حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم میسازد.[۶] وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.[۷] همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.[۸]
علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، [۹] حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.[۱۰]
سطح پایین‌تر حیاط نسبت به سازۀ پیرامون، باعث بهره‌گیری از حرارت متعادل زمین، افزایش استحکام در برابر زلزله و دسترسی آسان به آب قنات می‌شود.[۱۱] حیاط در معماری ایرانی، فضایی ارزشمند و هویت‌بخش بنا و ساکنان آن است[۱۲] و از طریق ایوان‌های اطراف به فضاهای بسته امتداد می‌یابد.[۱۳]
حیاط مرکزی
از پایدارترین اشکال معماری، حیاط مرکزی است[۱۴] که به‌خاطر محصور بودن حداقل یک و حداکثر چهار طرف آن با دیوار یا اتاق، حیاط مرکزی نامیده شده است.[۱۵] حیاط، اجزای به‌ظاهر مختلف خانه را به هم پیوند می‌دهد و آن را به یک واحد تبدیل می‌کند.[۱۶] برخی خانه‌های قدیمی مشهور مثل خانۀ عامری‌ها، بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها[۱۷] و همچنین مساجد جامع اصفهان، امام و آقابزرگ، دارای حیاط مرکزی هستند.[۱۸]
نقش حیاط در ایجاد حریم خصوصی خانواده
- ساختاری هماهنگ با اقلیم؛ فضای باز حیاط مرکزی به‌عنوان عنصری کلیدی، نقش ویژه‌ای در ایجاد یک ساختار منسجم و هماهنگ با عوامل اقلیمی دارد.
- معماری درون‌گرا؛ هم‌سویی این فضا با اقلیم محل احداث بنا، معماری درون‌گرایی را پدید می‌آورد که ضمن فراهم کردن آرامش و آسایش برای ساکنان، از مزاحمت بصری و از دست رفتن حریم خصوصی نیز جلوگیری می‌کند.
- حفظ حرمت ساکنین خانه؛ در این فضا، مرز روشنی بین خانه و معابر عمومی یا همسایگان وجود دارد که از طریق تفکیک منطقی فضاهای مختلف خانه، حرمت ساکنین خانه حفظ می‌شود.
- افزایش امنیت؛ حیاط مرکزی با ایجاد معماری درون‌گرا، خانه را از دید نامحرمان مصون داشته و زمینه‌ای امن برای انجام تمامی فعالیت‌های داخلی، دور از دسترس افراد بیگانه، فراهم می‌کند.
- هویت‌بخشی؛ حیاط، به‌عنوان عنصری هویت‌بخش، نقشی اساسی در بخشیدن اصالت و هویت به بنا و ساکنان آن دارد.
- تامین آرامش روحی و روانی؛ حیاط‌ها نه‌تنها نیازهای کالبدی و آسایش جسمی را برآورده می‌سازند؛ بلکه آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز تأمین می‌کنند.
- مطابقت نیازها با مذهب و فرهنگ؛ این فضاها مطابق با نیازهای خانواده‌ها و بر اساس باورها و دلبستگی‌های فرهنگی و مذهبی شکل گرفته و در گذر زمان تکامل یافته‌اند.
- بهشت خصوصی؛ حیاط مرکزی به‌عنوان بهشت خصوصی خانه شناخته می‌شود. حضور مداوم در این فضا باعث ایجاد احساس تعلق و پیوند عمیق فرد با مکان می‌شود.
- سازماندهی فضاهای‌اندرونی و بیرونی؛ طراحی مسیرهای ورودی با محدودکننده‌هایی مانند هشتی و دالان، حس امنیت و احترام به حریم خصوصی را تقویت می‌کند.
- فضایی انسان‌مدار؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است.
- نمایش وحدت و انسجام فضایی؛ در حیاط، فرد با دید وسیع خود قادر است همزمان بخش‌های مختلف فضا را مشاهده کرده و احساس هماهنگی و یکپارچگی فضایی را تجربه کند.[۱۹]
نقش برخی از عناصر حیاط در ایجاد حریم خصوصی
- مرکزیت حیاط؛ سلسله مراتب دسترسی در خانه سنتی، از بیرون به هسته مرکزی حیاط است که با حفظ محرمیت درونی، دسترسی را ممکن میسازد.[۲۰]
- ورودی غیرمستقیم؛ برای ورود به قسمت داخلی خانه و حفظ فرایند کامل حریم خصوصی باید از هشتی، دالان و راهرو گذشت تا به حیاط رسید.
- تفکیک فضای زنانه و مردان؛ ترکیب‌بندی حیاط در خانه‌های سنتی، به‌صورت حیاط بیرونی یا مردانه و حیاط‌اندرونی یا خصوصی بود که کسی حق ورود به آن را نداشت.[۲۱]
- نصب سایه‌بان؛ با استفاده از سایه‌بان ثابت یا متحرک در حیاط خانه مانعی در برابر دید همسایگان ایجاد می‌شود.
- ساخت آلاچیق؛ در حیاط‌های وسیع برای حفاظت از حریم شخصی آلاچیق طراحی می‌کردند تا فضایی برای سرگرمی و استراحت باشد.
- دیوارهای بلند؛ با افزایش ارتفاع دیوار، حریم خانه محفوظ می‌شد و برای انسجام و زیبایی ظاهر از گیاهان طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌کردند.
- گیاهان بلند؛ کاشت گیاهان شاخ و برگ‌دار، از ساده و کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای کاهش مزاحمت‌های بصری و بهره‌برداری از سایه و زیبایی دیوار است.[۲۲]
- استفاده از پرده؛ برای محدود کردن فضای ورودی و جداسازی فضای بیرونی از محیط داخلی و پوشاندن بعضی از قسمت‌های خصوصی خانه از پرده استفاده می‌کردند.[۲۳]
عوامل مؤثر در شکل‌گیری حیاط
در طراحی حیاط، عواملی مانند اقلیم، جهت‌گیری ساختمان، چیدمان فضای مرکزی، تابش نور خورشید، دسترسی به آب، فضای سبز، [۲۴] نیازهای ساکنین و شیب زمین تاثیرگذارند. [۲۵]
کارکردهای حیاط
حیاط در خانه‌های تاریخی ایرانی بر اساس نیازهای مادی معنوی و رعایت سلسله مراتب شکل می‌گرفت.[۲۶] حیاط دارای کارکردهای متنوعی از جمله کارکرد فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی است: [۲۷]
کارکرد فضایی
حیاط به‌لحاظ سازمان فضایی، اتاقی بدون سقف با ابعادی مشخص است.[۲۸] حیاط در مرکز ساختمان، با عملکرد بهتر به‌عنوان یک فضای خدمات‌دهنده، موجب سهولت در کارآیی بقیه فضاها است.[۲۹] حیاط، وحدت‌دهندۀ عناصر خانه، ارتباط‌دهندۀ فضاها، ایجاد محیطی سرسبز و بانشاط و به‌عنوان هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب، عنصری مهم در جهت سازماندهی فضاهای مختلف است.[۳۰]
کارکرد فرهنگی
فرهنگ ایرانی، دلیل اصلی ساخت خانه‌های حیاطدار است.[۳۱] در این میان، حیاط به عنوان یک عنصر کلیدی، نقشی اساسی در حفظ حریم خصوصی و تداوم فرهنگ رایج در بافت‌های سنتی ایفا می‌کند.[۳۲]
تاثیرات فرهنگی از تبادلات فرهنگی میان خانواده‌ها نشات می‌گیرد. یکی از این تبادلات، بهره‌برداری از فضای مشترک حیاط مرکزی است که در آن مراسم مختلفی با ریشه‌های دینی و فرهنگی خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود.[۳۳]
حیاط محلی برای گردهمایی‌های روزانه، [۳۴] دعا و نیایش، و برگزاری تجمعات و مباحثات شناخته می‌شود[۳۵] که با همکاری خانواده‌ها انجام می‌گیرد. این تعاملات در طول زمان موجب ایجاد پیوستگی، شباهت در رفتارها و نزدیکی فرهنگی میان خانواده‌ها می‌شود.[۳۶]
کارکرد اجتماعی
حیاط در گذشته محلی برای گفت‌وگو و تعامل اعضای خانواده و نیز معاشرت با همسایگان و مهمانان بود. افراد در کنار هم از وضعیت یکدیگر باخبر شده و به حل مشکلات هم کمک می‌کردند. تجمع خانواده‌ها در حیاط فرصتی برای برگزاری مراسم‌های مختلف اجتماعی[۳۷] همچون عروسی، عزا و تجمع اقوام فراهم می‌آورد.[۳۸]
این فضا همچنین به‌عنوان مکانی برای بازی کودکان و پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت.[۳۹] در نهایت، چنین ارتباطاتی حس تعلق به مکان را تقویت کرده و موجب افزایش رضایت ساکنان از محیط می‌شد.[۴۰]
کارکرد اقلیمی
کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت تأثیر ویژگی‌های جغرافیایی مناطق مختلف قرار می‌گیرد.[۴۱] در گذشته، هر خانه از دو بخش محصور و فضای باز تشکیل می‌شد. در مناطق سردسیر، برای مقابله با سرمای شدید، در اطراف حیاط درخت‌کاری می‌شد تا بادهای سرد از ساختمان محافظت کند.
در مناطق گرم و خشک، حیاط‌ها محصور بوده[۴۲] و دیوارها و سقف‌های ضخیم با جهت‌گیری مناسب طراحی می‌شدند تا در تابستان خانه را از تابش آفتاب حفظ کرده و در زمستان از نور خورشید بهره‌برداری کنند.[۴۳] حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.[۴۴]
شکل و ابعاد حیاط
حیاط دارای تناسبات و اشکال هندسی مشخص مکعب‌مربع یا مکعب‌مستطیل است که فرم مستطیل آن فراوان‌تر است.[۴۵] ابعاد و اشکال حیاط با توجه به شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی تعیین می‌شد.[۴۶] تعداد حیاط‌ها بسته به وضعیت اجتماعی و مالی ساکنان متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که در برخی خانه‌های اعیانی حیاط‌ها متعدد بودند.[۴۷]
تزئینات حیاط
در معماری ایرانی حیاط‌ها با استفاده از کف سنگ‌فرش، کاشت گیاه و درخت، احداث باغ و باغچه، استفاده از مبلمان، نورپردازی، [۴۸] کاشی‌کاری، تقارن هندسی، طراحی حوض و فوارۀ آب تزیین می‌شدند.[۴۹]
نمادشناسی حیاط و عناصر آن
- حیاط؛ نماد و تمثیلی از بهشت، [۵۰] زندگی و ثبات و پایداری است.
- حوض؛ نمادی از مرکزیت و اتصال به وجودی واحد است. حوض، با استفاده از آب‌نما و فواره‌های کوچک که انعکاس آسمان را در خود جای می‌دهند، به‌عنوان آینه‌ای از تمام هستی عمل می‌کند و مرکز تقارن و تناسب فضاهای اطراف، از جمله پلکان و ایوان‌ها، به شمار می‌آید.[۵۱] این طراحی جذاب، با بازتاب نور و پیوند آب و آسمان، طبیعت زنده را به‌شکلی زیبا به نمایش می‌گذارد.[۵۲]
- آب؛ آب در حوض، نماد زندگی، بهشت، پاکی، زیبایی و آبادانی و در مساجد انعکاس تصویر آسمان است.[۵۳] تابش نور خورشید، با ایجاد سایه‌روشنِ زیبا و دلپذیر بر سطح آب‌نماها، بر زیبایی بصری افزوده و با تلطیف محیط، کنترل‌کنندۀ رطوبت هوا است.[۵۴]
- گیاه و درخت؛ نماد طراوت و زیبایی و آرامش است.[۵۵] به‌طور مثال گل داوودی نماد صوت زیبای حضرت داوود، عطر گل محمدی نماد بوی پیامبر و شمعدانی نماد استقامت، زیبایی و جاودانگی روز قیامت و درخت انجیر نماد تقدس و نجابت است.[۵۶] فضای سبز و پرطراوت، چشم‌اندازی دل‌انگیز برای چشمان خسته از رنگ آجر و خاک است که طعم زندگی را تغییر داده و تصوری از بهشت را به تصویر می‌کشد.[۵۷] علاوه بر زیبایی، این فضا با ایجاد سایه و افزایش رطوبت نسبی، فضایی دلپذیر و مطبوع را فراهم می‌آورد.[۵۸]
طراحی هندسی حیاط
یکی از ویژگی‌های فضاهای باز مسکونی، نظم هندسی و استفاده از اشکال ساده و متوازن است.[۵۹] رعایت تناسب و تقارن در بازشوهای جداره‌ها و تاکید بر محورهای متقارن، به همراه تداوم فضای حیاط مرکزی در ایوان‌ها و حضور عنصر آب در مرکز، جلوه‌ای زیبا به حیاط می‌بخشد. حیاط با شکل هندسی منظم و مستطیل‌شکل، به‌عنوان عنصری سازمان‌دهنده، نقش کلیدی در نظم‌دهی به فضاهای اطراف ایفا می‌کند.[۶۰]
در خانه‌های قدیمی، حوض آب و باغچه‌ها به‌صورت موازی در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند. تقارن و هماهنگی در اطراف حیاط با استفاده از خطوط فرضی ایجاد می‌شد. همچنین، تزیین در و پنجره‌ها و به‌کارگیری عناصر نورپردازی، فضایی دل‌انگیز و مسرت‌بخش به حیاط می‌داد.[۶۱]
انواع حیاط از لحاظ کالبد و کارکرد
حیاط‌ها با توجه به‌کارکرد‌شان به هشت گروه طبقه‌بندی می‌شوند:
- حیاط مرکزی؛ در یک یا چهار سمت آن اتاق یا دیوار وجود دارد.
- گودال باغچه؛ برای دسترسی به آب جاری و فضای خنک، سطح آن پایین‌تر از کف خانه ساخته می‌شد.
- نارنجستان؛ حیاط کوچکی که در فصل خزان، فضایی سبز و مطبوع برای ساکنان فراهم می‌کرد.
- حیاط خلوت؛ جنبۀ فرعی و خدماتی داشت.
- سرابستان؛ به‌شکل باغی کوچک یا باغچه‌ای بزرگ و در ترکیب با فضای خانه ساخته می‌شد.
- مهتابی؛ فضایی باز و بدون سقف که بالاتر از سطح کف حیاط که هنگام غروب آفتاب یا شب‌های مهتابی استفاده می‌شد.
- بهاربند؛ حیاط کوچکی که برای نگهداری چهارپایان در هوای باز ساخته می‌شد.
- حیاط جانبی؛ حیاطی که در برخی نواحی گیلان و مازندران پیرامون حیاط مرکزی ساخته می‌شد.
البته دو نوع حیاط دیگر هم که خیلی عمومیت ندارد وجود دارد:
- محوطه؛ فضای باز و وابسته به واحدهای مسکونی و فاقد دیوار که با پرچین مشخص می‌شد.
- بام؛ قسمتی از بام طبقۀ همکف که به‌عنوان تراس یا مهتابی برای طبقه اول مورد استفاده قرار می‌گرفت.[۶۲]
چالش معماری معاصر در طراحی حیاط
کاربری حیاط در عصر حاضر دگرگون شده و به کارکردی سطحی تبدیل شده است. عدم توجه به نقش حیاط، خانه‌ها را به مکان‌هایی سرد و بی‌هویت تبدیل کرده است.[۶۳]
در خانه‌های مدرن، ارتباط حیاط با فضاهای اصلی کم‌رنگ شده که نشان‌دهندۀ نقش انفعالی حیاط است.[۶۴] بیشتر معماران امروزی با حذف حیاط و ایجاد ارتباط مستقیم بین فضای بیرون با درون، حریم اهل خانه را نا امن کرده‌اند.[۶۵] رویکرد معماری نوین، ورودی‌های تعریف نشده و عدم رعایت سلسله‌مراتب دسترسی به فضای خانه است.[۶۶]
پانویس
- ↑ . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ حیاط.
- ↑ . عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ حیاط.
- ↑ . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص5.
- ↑ . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5-4.
- ↑ . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.
- ↑ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.
- ↑ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.
- ↑ . تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.
- ↑ . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2.
- ↑ . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.
- ↑ . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.
- ↑ . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص184.
- ↑ . مهدی‌نژاد و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، 1403ش، ص4.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-20.
- ↑ . رضایی و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . شیروانی و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، 1393ش، ص7-5.
- ↑ . «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش.
- ↑ . «پاراوان یا جداکنندة فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . سلیمانی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو.
- ↑ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.
- ↑ . کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص3.
- ↑ .هاشمی و حیدری، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونة موردی: شهر اردبیل»، 1390ش، ص139.
- ↑ . پیوسته‌گر و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، 1395ش، ص53-58.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-8.
- ↑ . کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص5.
- ↑ . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص70.
- ↑ . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.
- ↑ . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-5.
- ↑ . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.
- ↑ . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.
- ↑ . بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.
- ↑ . تابع‌بردبار و هباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.
- ↑ . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص69.
- ↑ . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.
- ↑ . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص198.
- ↑ . بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص194.
- ↑ . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص17-8.
- ↑ . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.
- ↑ . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص4.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-6.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص18.
- ↑ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.
- ↑ . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص197 و 188.
- ↑ . «نحوة معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره.
- ↑ . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص83-81.
- ↑ . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص2-1.
- ↑ . خدیور و کریمی، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید (نمونة موردی: شهر همدان)»، 1402ش، ص21.
- ↑ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص8-7.
- ↑ . حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، 1394ش، ص11
منابع
- بهرامی، راحین و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش.
- بهزادپور، محمد و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته‌ای در مدیریت و مهندسی، 1401ش.
- «پاراوان یا جداکنندۀ فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1402ش.
- پیوسته‌گر، یعقوب و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، صفّه، شمارۀ 2، دورۀ 26، 1395ش.
- تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینۀ حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایۀ دریافتی سطوح مختلف حیاط»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، شمارۀ10، دورۀ 27، 1392ش.
- تابع‌بردبار، ندا و دهباشی‌شریف، مزین، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، سومین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط‌زیست، 1396ش.
- تقی‌پور، عرفان، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1403ش.
- «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1397ش.
- حسین‌زاده، لیدا، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، مطالعات میان رشته‌ای معماری ایران، شماره 2، دورۀ 1، پاییز و زمستان 1401ش.
- حسینی‌جوادی، میراحسان و نیک‌فال‌آذر، سارا، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، اولین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، 1394ش.
- خدیور، مریم و کریمی، مهرداد، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید (نمونۀ موردی: شهر همدان)»، نشریۀ مکتب احیاء، سال اول، شمارۀ 1، 1402ش.
- «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1403ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش.
- رضایی، مسعود و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1403ش.
- زکی‌زاده، فرزانه و زکی‌زاده، فرحناز، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، دورۀ 1، 1394ش.
- سلطان‌زاده، حسین، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 75، 1390ش.
- سلیمانی، مهدی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو، تاریخ درج مطلب: 24 مارس 2023م.
- «شباک در معماری ایرانی»، وب‌سایت معمارساز، تاریخ درج مطلب: 2022م.
- شفیع‌پور، آسیه، «اُرسی در معماری سنتی ایران»، فصلنامۀ هنر، شمارۀ 68، 1385ش.
- «طبیعت در خانه‌های سنتی ایران با عنصر آب‌نما»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 13 مرداد 1400ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش.
- بهزادی‌پور، فرزانه، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1401ش.
- کاظم‌زادۀ رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانۀ سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونۀ موردی: خانۀرسولیان یزد»، معماری‌شناسی، شمارۀ 17، دورۀ 3، 1399ش.
- کریمی‌پناه، جعفر، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن، تاریخ درج مطلب: فروردین 1400ش.
- مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، معماری‌شناسی، سال هفتم، شمارۀ 31، تابستان 1403ش.
- مؤمنی، رسول، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش.
- «نحوۀ معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره، تاریخ بازدید: 30 بهمن 1403ش.
- هاشمی، فاطمه و حیدری، شاهین، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونۀ موردی: شهر اردبیل»، نامۀ معماری و شهرسازی، شمارۀ 6، دورۀ 3، 1390ش.
- «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1399ش.
- «20+ ایده فضاسازی و محوطه‌سازی»، وب‌سایت گروه معماری آرسس، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1402ش.