حرمت تن

امتناع الهه منصوریان ووشوکار ایرانی از دست دادن با مرد کره‌ای در زمان توزیع مدال

حرمت تن؛ حفظ ارزش و احترام بدن در برابر دیگران در راستای زیست عفیفانه.

در بینش اسلامی، انسان از کرامت ذاتی و احترام ویژه‌‌ای برخوردار است و برای تک‌تک اعضای او، حقوق ویژه در منابع دینی ذکر شده که رعایت آن می‌تواند سبک زندگی عفیفانه را به نمایش بگذارد؛ از جمله حقوق بدن این است که در روابط اجتماعی، حریم آن در برابر دیگران حفظ شود و از نمایش تن در فضای حقیقی و مجازی بدون رعایت حدود شرعی، اجتناب صورت گیرد.

مفهوم‌شناسی

حرمت در لغت به معنای آبرو، ارجمندی و هر چیزی است که نگهداری و محترم داشتن آن لازم است. منظور از حرمت تن، حفظ ارزش و اعتبار بدن در معاشرت فرد با جنس مخالف در همۀ سطوح جامعه اعم از فضای حقیقی و مجازی است.

تاریخچه

تاریخچة حفظ حرمت بدن، همزاد پیدایش انسان در روی زمین است. قرآن کریم یک نمونه از آن را در پوشاندن حضرت آدم و حوا‌ اندام‌های خود را با برگ‌های درختان بهشتی، به تصویر کشیده است. به گواهی تاریخ پوشاندن بدن که نوعی ارج نهادن به آن است، در اکثر ملت‌ها رایج بوده است. به‌عنوان مثال در یونان پوشش تن وجود داشته و نویسندگان قدیم یونانی گزارش داده‌اند که زنان سر خود را می‌پوشاندند و صورت خود را باز می‌گذاشتند؛ اما وقتی به بازار می‌رفتند صورت خود را نیز می‌پوشاندند. در دایرة‌المعارف لاروس از پوشش زنان در یونان باستان سخن به میان آمده و گفته شده که زنان صورت و‌اندام‌شان را تا روی پا می‌پوشاندند.

در بین ساکنان آسیای صغیر، زنان سیبری و زنان شهر ماد نیز از روی حیا خود را می‌پوشاندند و در این بین، زنان رومانی از پوشش کامل‌تری برخوردار بوده‌اند. گزارش شده آنان هنگامی که از خانه بیرون می‌رفتند با چادر بلند تمام اعضای بدن را تا روی پا می‌پوشاندند و اجازه نمی‌دادند برآمدگی‌های بدن مشخص شود.

در نقاشی‌های به‌جامانده از مصر باستان که قدمت آن به 3000 سال قبل از میلاد می‌رسد، دختران تمام بدن خود را پوشانده‌اند. در تصاویر باقی‌مانده از دوران ایران باستان نیز صورت زن دیده نمی‌شود. در یکی از نقش‌های باقی‌مانده از زنی در عراق که سابقه آن به 4000 سال قبل از میلاد بر می‌گردد، پوشاندن سر با تکه‌ای از پارچه به تصویر کشیده شده است. در ایران دوران ساسانی نیز که اسلام وارد آن شد، پوشیدگی تن شکوه بیشتری یافت.

ابعاد حرمت تن

گسترۀ حرمت تن شامل پوشش، مدیریت بدن، شیوۀ آراستن تن، تغذیه، بهداشت و سلامت، چگونگی حالت‌های بدنی و حتی نوع سخن گفتن نیز می‌شود.

حرمت تن در نظام خلقت

خداوند انسان را در بهترین صورت و نظام آفریده و او را گرامی داشته است. مخلوقی که مورد تکریم خداوند است، نمی‌تواند از سوی آفریدة او مورد بی‌حرمتی قرار گیرد. در شرایع آسمانی نیز از آسیب رساندن به بدن و خوردنی‌های مضر به آن، منع شده است.

مبانی حرمت تن در آموزه‌های دینی

از دیدگاه امام خمینی بدن با آن که بعد جسمانی انسان را تشکیل می‌دهد؛ از قداست و جایگاه ویژه برخوردار است؛ زیرا متاثر از دو نعمت رحمانی و رحیمی خداوند است. در آموزه‌های دینی، اعضا و جوراح بدن امانت الهی به حساب می‌آید و انسان موظف است تا در جهت حفظ و سلامتی آن تلاش نماید. نبود اعتقاد به یک امر قدسی و غیبی در این دورة مدرن، آدمی را حاکم مطلقِ بدن خود ساخته و حق هرگونه تغییر و دستکاری در آن را به او داده است. از منظر آموزه‌های دینی انسان حاکم مطلق بدن خود نیست و ملکیت واقعی از آنِ خداوند است و اگر ملکیتی برای انسان نسبت به بدنش ثابت است، یک ملکیت اعتباری است و مشروط است به این که از آن استفاده نامشروع ننماید. دین اسلام برای ایجاد تغییر در بدن دو معیار دارد: یکی این که این عملی که بر روی بدن صورت می‌گیرد کارکرد عقلایی داشته باشد مثل ایجاد زیبایی که یک کارکرد عقلایی است و معیار دوم این است که هر گونه عمل بر روی چهره و بدن منجر به وارد شدن آسیب بر بدن نشود و دارای یک ضرر برای بدن نباشد.

حرمت تن و جنسیت

استفاده ابزاری از زنان به‌مثابه حیوانات دست‌آموز در غرب

برخی‌اندیشمندان بر این باور هستند که حرمت بدن زن بیشتر از حرمت بدن مرد است؛ چرا که خداوند از بدن او انسان دیگری را خلق می‌کند و اشخاصی که درصدد ترویج برهنگی زن هستند، در واقع می‌خواهند انسانیت او را از بین ببرند. در ادبیات دینی پوشیدگی انسان نشانۀ تقرب و برهنگی، عامل خروج از جایگاه قرب الهی است. فرهنگ برهنگی، محصول دستگاه پیچیدۀ فلسفی و عملی شیطان است. بنابراین هرگونه برنامه‌ای که به برهنگی بیانجامد، شیطانی و بی‌حرمتی به انسانیت است. بر اساس آموزه‌های قرآن پنج اصل زینت، مساوات، الگوبخشی، کرامت و کمالات معنوی، تاکید بیشتری بر حفظ حرمت تن زنان دارند.

حفظ حریم در برابر نامحرم

قرآن کریم از حریم نگهداری حضرت یوسف در برابر زلیخا خبر داده است و از اینکه یوسف رنج زندان را بر تسلیم شدن در برابر خواستة نامشروع او ترجیح داد، به نیکی سخن به میان آورده است. از نظر قرآن کریم هر زندان رفتنی عیب نیست و تحمل سختی‌ها برای حفظ پاکدامنی، از زندگی در رفاه همراه با گناه، به مراتب بهتر است. در جریان برخورد دختر حضرت شعیب با حضرت موسی نیز حفظ حریم از هر دو طرف موج می‌زند؛ زیرا هنگامی که آن دختر به‌سوی حضرت موسی رهسپار شد، در راستای حفظ حرمت در مواجهۀ با نامحرم، با نهایت حیا گام بر می‌داشت و چون به موسی رسید، دعوت را از جانب پدرش مطرح کرد نه از سوی خود. حضرت موسی نیز وقتی به سوی منزل حضرت شعیب حرکت کرد، ابتدا پشت سر آن دختر به راه افتاد؛ اما در طول مسیر چون باد لباس‌های او را حرکت می‌داد و حجم بدن او را آشکار می‌ساخت، به همین جهت حضرت موسی از آن دختر خواست تا پشت سر او حرکت کند و راه را به او نشان دهد.

ضرورت حفظ کرامت

بر اساس آموزه‌های قرآن، انسان مورد تکریم خداوند و حفظ کرامت او بر خودش لازم است و در این راستا از انسان خواسته است تا نیروی عقل خود را در جهت تفکر، تدبر و تامل به کار گیرد و در جهت انجام کارهای نیک تلاش کند و از هر چیزی که او را آلوده می‌نماید؛ همانند زنا، هم‌جنس بازی، خوردن مسکرات دوری گزیند. در برخی روایات، حفظ دامن و شکم از گناه در زمرة عبادت خداوند به حساب آمده و آلوده نمودن آن به گناه، یکی از اسباب جهنمی شدن معرفی شده است.

حق اعضای بدن

در متون دینی به حفظ حرمت اعضای بدن انسان اشاره و برای برخی از اعضای بدن حقوق ویژه‌ای تعلق گرفته است. این حقوق شامل مواردی مانند خودداری از آلوده کردن زبان به فحش، استفاده از گوش برای شنیدن سخنان نیک، پرهیز از نگاه کردن به چیزهای حرام، قدم برنداشتن به سوی گناه، خودداری از انجام کارهای حرام با دست، اجتناب از خوردن مال حرام و پرخوری، و حفظ عفت می‌شود. این حقوق با هدف حفظ سلامت روح و روان انسان و سوق دادن او به سوی مسیر درست زندگی وضع شده‌اند.

ناسازگاری بدن‌نمایی با حرمت بدن

بدن‌نمایی در تضاد آشکار با حرمت بدن است.‌اندام‌نمایی همانطوری که ممکن است در فضای حقیقی صورت گیرد، در فضای مجازی نیز ممکن است محقق شود. منظور از بدن‌نمایی در فضای مجازی این است که فرد فیلم یا تصویری از خود ارائه دهد که فاقد پوشش شرعی است و تهییج شهوانی را به دنبال دارد. در آموزه‌های قرآنی، بدن‌نمایی به‌دلیل این که ظاهر شدن در بین مردم همانند مردم دوران جاهلی است، به صراحت از آن نهی شده است. در برخی روایات، رسول خدا از زنانی که لباس بدن‌نما می‌پوشند به «پوشیدگان برهنه» تعبیر کرده است.

حرمت تن و خودآرایی

آیۀ 31 سورۀ نور خودآرایی در برابر نامحرم را از مصادیق آشکار نمودن زینت و حرام قرار داده است. در مورد زینت مطرح شده در این آیه چند احتمال داده شده است: یک:‌ اندام زیبای زن. دو: نشان دادن گوش، گردن، بازوان و دست‌ها که محل زیورهای همانند گوشواره، گردنبند، بازوبند و دست‌بند به شمار می‌روند. سه: زیورآلات آویخته شده بر برخی از اعضای بدن که به‌طور طبیعی آشکار نمودن آن با آشکارسازی عضو محل زینت همراه است. در برخی از روایات، زینت پنهان به گردنبند، بازوبند و خلخال معنا شده است. آشکار نمودن زیورهایی که به‌طور معمول پنهان هستند، بر زنان جایز نیست و همین‌طور لباس‌های زینتی مخصوصی را که زنان زیر لباس عادی یا چادر می‌پوشند، نبایند آشکار شوند.

حرمت تن در نظام آموزشی

در نظام تعلیم و تربیت اسلامی معلم موظف به نگاهداشت حرمت تن دانش‌آموزان است و از آزار جسمی و جنسی آنان به‌شدت اجتناب می‌کند. معلمی که حرمت دانش‌آموز را نگه می‌دارد، هیچگاه به خود اجازه نمی‌دهد که بدون اجازه به او دست بزند و اگر به عدم تامین نیاز عاطفی‌ دانش‌آموزان در محیط خانه موجب نمی‌شود که معلم این خلا را پر نماید. در رابطه شاگردی و معلمی حد و مرز وجود دارد؛ مثلا بوسه زدن بر گونه و در آغوش کشیدن مربوط به محیط خانه است نه مدرسه. البته پدیدار شدن چنین کنش‌های عاطفی در محیط مدرسه از سوی معلم در مقطع ابتدایی و یا بالاتر در مناسب‌های خاص همانند عید یا تولد اشکالی ندارد.

آموزش حرمت تن به کودکان

آموزش حرمت تن به کودک از دوران خردسالی

نوع رفتار پدر و مادر انتقال دهنده پیام «حرمت تن» به کودک است. در محیط اسلامی، آموزش حرمت تن به کودک از همان دوران خردسالی شروع می‌شود و به او فهمانده می‌شود که بدن او حرمت دارد و نباید به کسی اجازه دهد تا آن را لمس کند یا آن را ببیند. هم‌چنین به او آموخته می‌شود که در جلوی هیچ فردی حتی پدر و مادر نباید لباس خود را عوض نماید و در سنین نوزادی هنگامی که والدین لباس او را عوض می‌کنند، با رفتار خود نشان می‌دهند که از لمس و نگاه غیر ضروری نسبت به بدن او اجتناب می‌کنند و از تعویض پوشک بچه در حضور دیگران خودداری می‌کنند. در محیط خانواده به کودک یاد داده ‌می‌شود هنگامی که می‌خواهد استحمام کند باید لباس‌های خود را در داخل حمام تعویض نماید. از همان دوران کودکی، والدین با تعویض نکردن لباس خود در جلوی کودک، عملاً به او می‌آموزند هنگامی که او توانست به‌تنهایی لباس خود را تعویض کند، باید در جایی این کار را انجام دهد که از دید بیینده پنهان باشد.

منابع

• آزاد، سمانه، «حرمت تن در گفت‌وگو با پروین داعی پوی»، مجله رشد معلم، شماره 303، بهمن 1395ش.
• بهجت‌پور، عبدالکریم، همگام با وحی، قم، موسسه تمهید، 1390ش.
• پورجواهری، علی و همکاران، «الزام پوشش بارویکرد به آزادی و رعایت حقوق شهروندی در فقه و حقوق ایران»، مجله مطالعات تطبیقی حقوق شهروندی، شماره 1، تابستان 1399ش.
• «تشکل‌های دانشگاهی، در آیین رونمایی از کتاب سیل یام»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 22 اسفند 1401ش.
• جمعی از نویسندگان، موسوعة نضرة النعیم فی مکارم اخلاق الرسول الکریم صلی الله علیه و سلم، جده، دارالوسیله، 1426ق.
• حقیقتیان، منصور و دیگران، «بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر تصویر بدن با تاکید بر سبک زندگی در بین دختران و زنان جوان»، مجلۀ مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شمارۀ 14، اسفند 1394ش.
• زمخشری، محمود بن عمر، الفائق فی غریب الحدیث، دار الکتب العلمیه - بیروت، چاپ: اول، 1417 ه. ق.
• زهروی، رضا و احمدزاده، رسول، «تن نمایی زنان در فضای مجازی با نگاهی به آموزه‌های فقه امامیه و حقوق ایران»، در مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره 70، زمستان 1394ش.
• علی بن حسین (علیه‌السّلام)، امام چهارم، ‌رسالة الحقوق للامام زین العابدین علیه السلام، تهران، الهدی، 1421ق.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات راه رشد، اول، 1389ش.
• فرید وجدی، محمد، دائرة المعارف القرن العشرین، بیروت – لبنان، دارالمعرفة، 1971م.
• قائمی، علی، ‌اخلاق و معاشرت در اسلام، تهران، امیری، 1364ش.
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1388ش.
• قرائتی، محسن، سبک زندگی اسلامی بر اساس تفسیر نور، محقق: متوسلی، علی‌محمد، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1393ش.
• قشیری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، مطبعه عیسی البابی الحلبی وشرکاه، 1374ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1430ق.
• گروه قرآن پژوهی کوثر، «مقام و منزلت زن مسلمان در قرآن کریم»، در مجله قرآنی کوثر، شماره 20، بهار 1385ش.
• لامع، زهرا و فلاح تفتی، فاطمه، «رویکردی بر جایگاه «غیرت ناموسی» در سایة آموزه‌های فقه و حقوق ایران»، در دوفصلنامة فقه و حقوق خانواده، دوره 28، شماره 78، بهار و تابستان 1402.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، قم، صدرا، چاپ هشتم، 1372ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، ادنا، چهارم، 1381ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دهم، 1371 ش.
• موسوی، نگاه دوباره به مسئله حجاب، قم، دفتر نشر معارف، 1359ش.
• هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم‌السّلام)، 1382ش.