آزار خیابانی

آزار خیابانی؛ هرگونه گفتار یا رفتار آزاردهنده و تهدیدکنندۀ امنیت در محیط‌های عمومی.

آزار خیابانی، جرمی با مصادیق مختلف است که از متلک‌پراکنی تا مزاحمت جنسی به اشخاص کم‌توان، کم‌سن و زنان در فضاهای عمومی را شامل می‌شود. مزاحمت خیابانی، عواقب جبران‌ناپذیری از جمله احساس ترس، ناامنی، بی‌احترامی، افسردگی، انزوا، کاهش عزت‌نفس و حضور فعالانه در جامعه برای فرد مورد آزار، خانواده و جامعه در پی دارد.

مفهوم‌شناسی

آزار خیابانی نوعی آزار جنسی و مشتمل بر حرکات، رفتارها و اظهارنظرهایی است که در اماکن عمومی با هدف نقض کرامت افراد انجام می‌شود. مزاحمت خیابانی شامل رفتار کلامی و یا غیرکلامی آزاردهنده و تهدید‌کننده است. از آن‌جا که آزار خیابانی توانایی افراد را برای تردّد امن در فضاهای عمومی کاهش می‌دهد، یکی از موضوعات حقوق بشر محسوب می‌شود.

آزار خیابانی و آزار جنسی از نظر مفهوم و مصداق نزدیک هم هستند. آزار خیابانی اشاره به هر نوع تخیّل جنسی دارد که در فضاهای عمومی به‌صورت رفتاری و عملی اسباب اذیت روانی فرد مورد نظر را فراهم آورد.

انواع آزار خیابانی

آزار گفتاری؛ فرد مزاحم با الفاظ رکیک و قصد لذت، زنان را مورد خطاب قرار می‌دهد. متلک، تحقیر، تهدید و اهانت کلامی، هرگونه صدایی که باعث آزار فرد می‌شود، مانند بوسه فرستادن، سوت‌زدن، پارس‌کردن، اظهارنظر در مورد بدن یا لباس فرد و درخواست مداوم نام و مشخصات دیگر، از جمله آزارهای گفتاری مزاحمان خیابانی است.

آزار رفتاری؛ در آزار رفتاری، فرد مزاحم با رفتار و حرکات مغایر ارزش زنان، آن‌ها را مورد آزار جنسی قرار می‌دهد. بستن راه شخص و حرکت به دنبال او، لمس کردن و خودارضایی، نشان دادن تصاویر پورنوگرافی، عکس‌گرفتن بدون رضایت فرد، ضرب‌وشتم در فضای عمومی، تجاوز به عنف، چشمک‌زدن و حمله‌کردن از نمونۀ آزارهای غیرکلامی مزاحمان خیابانی است که در برخی مواقع با اجبار و سلاح سرد همراه است.

علت شکل‌گیری آزار خیابانی

مزاحمت خیابانی ممکن است بر اساس علل فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی، تفاوت‌های نژادی و طبقاتی، جنسیت، قومیّت،همراه با حس غلبه و قدرت رخ بدهد. نقش همسالان در دورۀ نوجوانی در بروز این رفتارها زیاد است.

تصور آزار خیابانی به‌عنوان یک راه برقراری ارتباط لذت‌بخش با زنان، احساس اقتدار مردان با آزار خیابانی، دانستن آزار خیابانی به‌عنوان نمود مردانگی در اجتماع، تخلیه، تسکین و درمان تنش و بیماری‌های روانی از طریق آزار خیابانی و عدم آگاهی از نحوۀ صحیح بروز هیجانات از علل بروز این معضل است.

بافت تربیتی نامناسب، نبود محدودیت‌های واقع‌بینانه، معیارهای سخت‌گیرانۀ والدین، فرهنگ، دوری از ارزش‌های دینی، ضعف روابط عاطفی و اجتماعی و درک نادرست موضع و شرایط زنان، باعث جسارت فرد مزاحم در آزار دیگران می‌شود.

گسترۀ آزار خیابانی و قربانیان آن

آزار خیابانی منحصر به کشورهای توسعه‌یافته و یا توسعه‌نیافته نیست و معضل کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی است.

بیشتر قربانیان آزار خیابانی، افرادی با گرایش‌های مختلف، زنان، اعضای گروه‌های اقلّیت، افراد با سنین پایین‌تر و سالمندان هستند. بیشتر زنان، صرف‌نظر از هر پوشش، ظاهر و موقعیتی در هر ساعت از شبانه‌روز با آزار خیابانی مواجه هستند.

پیامدهای آزار خیابانی

بی‌توجهی به آزار خیابانی سبب ازبین‌رفتن زشتی این کار، تهدیدکنندۀ فرصت کسب ارزش‌های اخلاقی و انحراف افراد سالم است.

از جمله پیامدهای آزار خیابانی عبارت است از:

1. آسیب‌های فیزیکی و روانی؛ مشکلات روان‌شناختی مانند افسردگی، پارانویا (Paranoia)، احساس ناامنی دائم، اضطراب ماندگار، استرس در افراد آسیب‌دیده و حتی نسل آینده.
2. سلب امنیت فردی و اجتماعی؛ آزارهای خیابانی باعث به خطر افتادن امنیت اجتماعی، ترس و بی‌اعتمادی می‌شود.
3. خودکم‌بینی؛
4. بدبینی به جنس مخالف؛
5. تزلزل خانواده؛ گاهی در اثر تنش و آزار خیابانی، منزلت خانوادۀ فرد مورد آزار خدشه‌دار می‌شود.
6. ترویج فساد اخلاقی؛ با تداوم آزار خیابانی در ملأعام، به‌تدریج غرق شدن کلّ جامعه در فساد متصور است و تصور تجاوز به زنان مشغلۀ دائمی آن‌ها، کاهش حضور آن‌ها در جامعه را منجر می‌شود.
7. اختلال در زندگی؛ آزار خیابانی سبب بروز هیجانات و عواطف منفی، احساس بی‌ارزش بودن، اختلالات روانی مانند اختلال در خواب و غذا خوردن و حتی خودکشی می‌شود.
8. نقض آزادی؛ آزار خیابانی ممکن است آغازگر کارهای خلاف قانون و حتی قتل شود.

راه‌های پیشگیری از آزار خیابانی

1. اصلاح فرهنگ؛ بهترین روش مبارزه با آزار خیابانی، اصلاح فرهنگ است. فرهنگ باید به گونه‌ای تغییر کند که متلک‌پراکنی و اذیت کردن افراد در خیابان، کار سرگرم کننده و قابل قبولی جلوه داده نشود.
2. پوشش مناسب؛ یکی از موارد مهم مقابله با آزار خیابانی پوشیدن لباس مناسب است. در بیشتر مواقع، اگر پوشش فرد متناسب با شأن و ارزش وجودی او باشد، فرد به خود اجازۀ آزار نمی‌دهد.
3. قانون؛ قانون سخت‌گیرانه‌تری برای حفظ کرامت زنان در مقابل آزار خیابانی باید به تدوین، تصویب و اجرا برسد.
4. آموزش؛ آموزش، راهی مؤثر برای خودمراقبتی و رفتار صحیح در برابر مزاحم و همچنین کاهش آسیب و جلوگیری از عوارض ناشی از آزار است. با توجه به مشکل اکثر خانواده‌ها در سیستم تربیتی، روش‌های فرزندپروری و جرأت‌مندی، شیوه‌های صحیح تربیت فرزندان برای رفتار درست در مقابل موقعیت‌ها، و دوری از تبعیض‌های جنسی، نژادی، قومی و مذهبی آموزش داده شود. آموزش مهارت‌های زندگی از دورۀ ابتدایی شامل حل ‌مسئله، همدلی، ایجاد و حفظ روابط اجتماعی و توانایی ارتباط مؤثر باعث رشد شخصیت افراد، تحول اجتماعی و فرهنگی نسل آینده خواهد بود. همچنین از طریق آموزش در نهاد خانواده، زنان هویت جدیدی کسب می‌کنند و از حقوق برابر انسانی و شهروندی آگاه شوند.
5. مدیریت اوقات فراغت؛ تولید خوراک فرهنگی متناسب با جامعه، کتاب و برنامه‌های تلویزیونی متناسب با سن نوجوانان و جوانان در کاهش این کجروی مؤثر است.
6. تغییر عادت‌واره؛ نگاه انسانی به زن و برابر دانستن ارزش زن و مرد نقش مهمی در کاهش این نوع آزار دارد.
7. امن‌شدن معابر شهری؛ ایمن‌سازی مکان‌های کم تردّد و خلوت توسط شهرداری‌ها مثل استفاده از نور در فضای عمومی و احداث اماکن زنانه در جاهای پر تردّد می‌تواند در کاهش این ناهنجاری مؤثر باشد.
8. تقویت عقاید مذهبی؛
9. درمان؛ زمانی که اعمال قانون و فرهنگ‌سازی در افراد مزاحم تأثیرگذار نباشد، درمان این افراد ضرورت می‌یابد.

راه‌های برخورد با آزار خیابانی

افراد برای مقابله با آزار خیابانی به شیوه‌های مختلف عمل می‌کنند. سکوت، کاهش حضور در مناطق خاص، عدم رفت‌و‌آمد تنها در برخی ساعات و فضاها، تذکر دادن به فرد آزار دهنده، کمک گرفتن از رهگذران و گرفتن عکس و فیلم از جمله شیوه‌های برخورد با آزار خیابانی است.

دیگر روش‌های برخورد با آزار خیابانی عبارت است از:

• آگاهی از مصادیق و انواع آزار خیابانی؛
• حفظ خونسردی و آرامش و پرهیز از پرخاشگری، التماس و تهدید؛
• دفاع از حق خود و در میان گذاشتن آزار خیابانی با خانواده و مراجع قضایی.
• حفظ اقتدار، آمادگی دادن پاسخ مناسب به فرد آزار دهنده در موقعیت‌های مختلف، بالا دانستن ارزش خود و اقتدار در برابر آزارهای خیابانی، از جملۀ راه‌های مقابله با آزار خیابانی است

نقش قوانین در کاهش آزارهای خیابانی

طبق مادۀ 619 قانون مجازات اسلامی، تعرض، مزاحمت، ادای الفاظ رکیک و حرکات خلاف شأن و ارزش زنان، جرم است و شخص خاطی به حبس از 2 تا 6 ماه و 74 ضربه شلّاق محکوم می‌شود. بنابر نظریۀ مشورتی ماده 619، اینکه مردی به‌قصد مزاحمت زنی را تعقیب کند قابل مجازات است و به کار رفتن الفاظ رکیک توسط مرد، شرط تحقق جرم نیست.

منابع

• «اذیت و آزار خیابانی و نگاهی به قوانین و مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آن»، وب‌سایت یاسا، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1400ش.
• «آزار خیابانی جرم است، سکوت نکنید»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 22 آبان 1400ش.
• «آزار و اذیت خیابانی چیست و چگونه با آن رفتار کنیم؟»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• «پیامدهای مزاحمت‌های خیابانی برای زنان چیست»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1400ش.
• حیدری، میلاد، «با مزاحمت خیابانی چگونه برخورد کنیم؟ (3 گام مؤثر)»، وب‌سایت هنر فردی، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1399ش.
• «روایت‌ بهت‌آور دختران از آزار جنسی و مزاحمان خیابانی»، عرشه آنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1401ش.
• «ریشه‌شناسی مزاحمت‌های خیابانی برای زنان/ تجربه‌های تلخ اجتماعی زنان ناشی از چیست؟»، پایگاه خبری تحلیلی گلستان ما، تاریخ بازدید: 2 اسفند 1401ش.
• «ریشۀ آزار خیابانی زنان چیست؟»، دوات‌ آنلاین، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1397ش.
• «علت اصلی مزاحمت‌های خیابانی چیست؟»، وب‌سایت دلگرام، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
• «فراوانی آزارهای خیابانی در ایران چقدر است؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 4 آذر 1400ش.
• هاشمیان‌فر، سید علی و گلستان، زهرا، «جرم‌شناسی مزاحمت جنسی و آزار خیابانی علیه زنان و دختران در شهر اصفهان»، علوم اجتماعی، شماره 4، زمستان 1393ش.
• “Street Harassment”, myUSF, Date of visit: 22 Feb 2023.
• "Street Harassment: Effects and Management Essay”, Evypanda, Date of visit: 22 Feb 2023..