اینترنت کودک

همراهی صمیمانه والدین با فرزندان در فضای مجازی

اینترنت کودک؛ اختصاصی کردن محتوای فضای مجازی براساس رده‌بندی سنی برای افراد زیر 18 سال.

اینترنت کودک نوعی ویژه‌سازی دسترسی به فضای مجازی با هدف نظارت والدین بر محتوای مورد استفاده کودکان برای ایجاد محیط سالم برای رشد و آموزش کودکان و جلوگیری از آسیب‌های فضای مجازی است.

مفهوم‌شناسی

اینترنت کودک نوعی ویژه‌سازی اینترنت برای کودکان با هدف دستیابی به محتوای فضای مجازی به تناسب سن آنها است. طرح اینترنت کودک که توسط وزارت ارتباطات طراحی شده است، بستری برای رهاسازی ایمن کودک است که در آن فقط وب‌سایت‌های برگزیده مناسب با ردۀ سنی کودک، قابل دسترسی است. اینترنت کودک دسترسی کودکان به محتوای نامناسب را محدود می‌کند؛ ولی اختلالی در دسترسی آنها به وجود نمی‌آورد.

تاریخچۀ اینترنت کودک در جهان

لوگو پروژۀ جهانی CEOP

از سال 2009م با کلید خوردن یک پروژۀ جهانی با عنوان «CEOP»، (بهره‌کشی از کودکان و محافظت مجازی) 220 کشور دنیا اقدام به ارائۀ برنامۀ سالانۀ خود در زمینۀ اینترنت امن کودک می‌کنند و روز اینترنت امن‌تر برای کودکان را جشن می‌گیرند. حدود صد کشور در سراسر جهان هستند که قوانینی برای تأمین اینترنت امن دارند؛ به‌خصوص بعد از شیوع ویروس کرونا، اتحادیۀ اروپا در GDRP (مقررات حفاظت از داده‌های عمومی) قانون محافظت از داده‌ها و تأمین حقوق کودکان در فضای مجازی را تصویب کرده است.

اینترنت کودک در ایران

سامانه پیاده سازی طرح اینترنت کودک (456)

در ایران، سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی پس از ابلاغ آیت‌الله خامنه‌ای به دستگاه‌های مربوطه و همسو با تشریح الزامات و طرح شبکۀ ملی اطلاعات، از سال 1398ش در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار گرفت و در 17 خرداد سال 1400ش به تصویب رسید. سرانجام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در شهریور 1401ش سرویس اینترنت کودک و نوجوان با نام سرویس 456 را راه‌اندازی کرد. طرح 456 یا اینترنت ویژۀ کودکان و نوجوانان، نوعی طرح اختیاری با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت ارشاد و نهادهای فرهنگی دیگر است.

ضرورت ایجاد اینترنت کودک

یک کودک در حال استفاده از شبکه اجتماعی یوتیوب

ورود اینترنت به تمام حوزه‌های زندگی، گسترش جنبۀ اجتماعی و تفریحی در فضای مجازی و آسیب‌پذیری کودکان در مقابل آسیب‌های فضای مجازی، مانند دسترسی به محتواهای زشت و مستهجن، دورشدن از واقعیت، وابستگی به فضای مجازی، بلوغ جنسی زودرس، آزارهای جنسی و اختلالات روانی در دوران بزرگ‌سالی موجب شد که بسترهای خاصی برای استفادۀ کودکان از فضای مجازی با هدف کاهش آفات فضای مجازی، توسط دولت تعبیه شود. همچنین امکان وقوع جرایم اینترنتی، مانند هرزه‌نگاری اینترنتی، ردّپای دیجیتال، سرقت اطلاعات و باج‌گیری‌ها از عواملی است که ضرورت مدیریت و کنترل دریافت محتوای مجازی را ایجاب می‌کند.

اهداف ایجاد اینترنت کودک

اینترنت کودک به‌دنبال ارائۀ محتوا، برنامه و وب‌سایت‌های مخصوص کودکان و نوجوانان به تناسب سن و فهم آنان برای کمک به آموزش مناسب و رشد سالم کودکان است. اساس ارائۀ اینترنت کودک، فراهم کردن امکان کنترل، نظارت و مدیریت فرزندان از سوی والدین و برطرف کردن نگرانی آنان است. اینترنت کودک به‌منظور رفع مشکل نبود نظارت در دسترسی کودکان، دسترسی به منابع مناسب و ارتقای بهره‌وری فضای مجازی، ایجاد فضای متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی، حفاظت از کودکان و نوجوانان از محتواهای نامناسب و آسیب‌های فضای مجازی، مجزاکردن اینترنت کودکان و نوجوانان از اینترنت عمومی و تولید محتوای مختصّ آن‌ها ایجاد شده است.

متولی اینترنت کودک

مسئولیت رتبه‌بندی محتوای فضای مجازی بر عهدۀ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که با به‌روز کردن دائمی فهرست وب‌سایت‌های ارائه‌شده در لیست سفید و ارائۀ خدمات متنوع، زمینۀ جذب کودکان برای استفادۀ از اینترنت کودک را فراهم می‌کند.

فعال‌سازی اینترنت کودک

سیم کارت انارستان، مختص کودک و نوجوان 6 تا 18 سال

• امکان استفاده از اینترنت امن برای مودم‌های خانگی و همراه و سیم‌کارت‌های اپراتورهای عمومی کشور فراهم شده است.
• علاوه بر امکان استفاده از سیم‌کارت‌های مختص کودک و نوجوان 6 تا 18 سال که به‌ نام «سیم‌کارت انارستان» شناخته شده است، امکان استفاده از اینترنت کودک و نوجوان با سیم‌کارت‌های اپراتورهای عمومی کشور با شماره‌گیری کد دستوری #456* از طریق گوشی همراه وجود دارد.
• همچنین امکان بارگیری برنامۀ اینترنت کودک و نصب نرم‌افزار کاربردی 456 به‌صورت مستقیم از وب‌سایت و همچنین استفاده از نرم‌افزارهای دانلود برنامه‌های گوشی همراه فراهم شده است.

عملکرد اینترنت کودک

عملکرد اینترنت کودک به ‌این‌گونه است که از سوی وزارت ارشاد و سایر دستگاه‌ها، یک لیست سفید به‌صورت رایگان برای عملگرها و ارائه‌دهندگان خدمات ارسال می‌شود که فعال‌سازی اینترنت کودک برمبنای آن انجام می‌شود تا کودکان فقط به وب‌سایت‌ها و صفحاتی که در این لیست مشخص شده است، دسترسی داشته باشند. تعریف محتوای مجزا در فهرست سفید، باعث مسدودشدن ورود به صفحاتی که تنظیم ‌نشده است، می‌شود.

سطوح دسترسی اینترنت کودک

پرونده:طرح-اینترنت-کودک1.jpg

سطوح دسترسی چهارگانه و توضیح رنگ‌بندی‌ سامانۀ 456

در سامانۀ 456ir. امکان مشاهدۀ سطوح دسترسی چهارگانه و اینکه هر رنگ‌بندی‌ امکان استفاده از چه وب‌سایت‌هایی را فراهم می‌کند، میسر است. همچنین امکان ارائۀ نتایج محافظت‌شده و پاک در مورد موضوع دلخواه کودکان فراهم است. سطوح دسترسی طرح اینترنت کودک شامل چهار رنگ سبز، سفید، زرد و نارنجی است. بعد از فعال‌سازی، والدین قادر به تعریف، تنظیم و مدیریت دسترسی به اینترنت به تناسب سن و شرایط کودک هستند. رنگ سبز مختص کودکان زیر پنج سال است که بیشتر از سایر قشرها در معرض آسیب‌های فضای مجازی هستند و هیچ نوع آگاهی از فضای مجازی ندارند و سایر رنگ‌ها نیز برای سایر سنین طراحی شده است.

امکانات اینترنت کودک

با فعال‌سازی اینترنت کودک، قابلیت انتخاب وب‌سایت‌های مخصوص، خدمات و نرم‌افزار کاربردی، تعریف کردن سطوح دسترسی مخصوص هر فرد خانواده و فراهم کردن دسترسی پایدار به خدمات مهم و پایه، مانند دانش‌نامه‌ها و موتورهای جست‌وجو فراهم می‌آید. همچنین به‌دلیل مسدودشدن قابلیت استفاده از فیلترشکن، خانواده‌ها با اطمینان بیشتری اجازۀ استفاده از اینترنت را به فرزندان خود می‌دهند.

اختیاری بودن اینترنت کودک

مادر و دختر ایرانی در حال استفاده از موبایل

تمام اقدامات در حوزۀ اینترنت کودک در حوزۀ اختیار والدین است و هیچ‌گونه الزامی از سوی اپراتورها و ارائه‌دهندگان خدمات وجود ندارد. اگر والدین مایل به استفادۀ فرزند خود از اینترنت امن و مدیریت حضور او در فضای مجازی باشند، می‌توانند آن را دریافت کنند. پس از نصب و یا فعال‌سازی اینترنت کودک و مشاهدۀ فهرست پیشنهادی دسترسی به محتوای مجازی، اگر والدین مایل به ایجاد تغییر در فهرست محتوای دسترسی باشند، به تیم‌های محتوای سامانه‌ اعلام می‌کنند و می‌توانند دسترسی فرزند خود را بر اساس درخواست ارسالی کم یا زیاد کنند. همچنین این امکان برای والدین وجود دارد که در زمان دلخواه، اقدام به لغو اینترنت کودک کنند.

دستورالعمل لغو طرح اینترنت کودک

برداشتن محدودیت دسترسی کودک بستگی به روشی دارد که والدین برای فعال‌سازی استفاده کرده‌اند. دو روش برای لغو اینترنت امن عبارتند از:

• ورود به نرم‌افزار کاربردی 456 و انتخاب گزینۀ خاموش کردن در قسمت میانی صفحه.
• ورود به سامانۀ دستوری #456* و انتخاب گزینۀ غیرفعال‌سازی.

عوامل مؤثر در گرایش به سمت اینترنت کودک

• محور اصلی در استفاد‌ۀ کودکان از اینترنت کودک، خانواده است و در مرحلۀ اول خانواده است که باید این طرح را اقدامی مناسب و مورد نیاز ببیند.
• همچنین فرهنگ‌سازی صداوسیما در مباحث سواد رسانه‌ای و دیجیتالی و برنامه‌ریزی منسجم و مستمر برای بالابردن سواد خانواده مهم است.

کارآیی طرح اینترنت کودک

طبق گزارش‌های به‌دست آمده، شمار زیادی از خانواده‌ها طرح اینترنت کودک را برای سلامت روحی فرزندان خود مفید می‌دانند و از آن استفاده می‌کنند. با اجرایی شدن طرح ایمن‌سازی اینترنت در کشورهای اروپایی، امنیت فضای دسترسی کودکان افزایش یافته است. به‌گونه‌ای که کودکان بدون مواجهه با هیچ‌گونه تهدیدی، می‌توانند به هر مقداری از اینترنت استفاده کنند.

اینترنت کودک در کشورهای دیگر

اینترنت کودک و نوجوان در سایر نقاط دنیا مورد توجه است. شبکۀ اجتماعی فیس‌بوک با طراحی پیام‌رسان «مسنجر کیدز» بستری برای برقراری ارتباط کودکان تحت نظارت والدین ایجاد کرده است. عملگرهای مخابراتی بزرگ دنیا، مانند یوگیو، ودافون، تلفونیکا و اورنج به‌صورت مشترک به ارائۀ نرم‌افزار حمایت از کودکان پرداخته‌اند. در این نرم‌افزار، امکان گزارش محتوای حاوی سوءاستفاده از کودکان، به‌صورت ناشناس در تلفن همراه هوشمند و تبلت فراهم است. از سال 2012م، شرکت انگلیسی وودافون سیم‌‌کارت‌های ویژۀ کودک را ارائه کرده است. همچنین بر اساس قانونی که در مجلس آمریکا به تصویب رسیده است، کودکان زیر 13 سال، بدون اجازه و نظارت والدین حق استفاده از اینترنت را ندارند.

روز جهانی اینترنت امن در جهان

روز اینترنت پاک در ایران

مسئلۀ تأمین و دستیابی به اینترنت ایمن در سرتاسر جهان مطرح است؛ اما در خصوص کودکان و نوجوانان اهمیت بیشتری می‌یابد. از سال 2004م مجلس اروپا روز اینترنت ایمن را با نام روز اینترنت امن‌تر در دومین روز فوریۀ هر سال برگزار می‌کند و اکنون نیز در 170 کشور جهان برگزار می‌شود. در ایران روز اینترنت امن‌تر به‌نام روز اینترنت پاک مطرح شده است و شرکت انارستان نمایندۀ رسمی اینترنت امن است.

محورهای برگزاری مراسم روز اینترنت امن

مسئولیت برگزاری روز اینترنت امن بر عهدۀ شبکۀ Insafe است که برای جلب توجه کاربران و صاحب‌نظران موضوعات متنوعی را انتخاب می‌کند. تاکنون موضوعاتی، مانند قلدری آنلاین، شعار «فکر کن قبل از این‌که پُست بگذاری» با هدف توجه به اشتراک اطلاعات و تصاویر در فضای مجازی، شعار «این بیشتر از یک بازی است، این زندگی توست» با هدف تمرکز بر زندگی مجازی و شعار «همه با هم برای اینترنت بهتر» مطرح شده است.

راهکارهای ارائۀ اینترنت کودک با امنیت بیشتر

• فیلترها و نرم‌افزارهایی برای اِعمال کنترل از سوی والدین؛ محدود کردن محتوای قابل مشاهده برای فرزندان و فیلتر محتوای نامناسب.
• استفاده از بسترهای آموزشی مجازی برای ارائۀ آموزش مناسب و منظم در اینترنت کودک.
• تعاملات مجازی مدرسه و سازمان‌های مربوط؛ محتواها و فعالیت‌های آموزشی برای کودکان توسط سازمان‌ها و مدارس با هدف دسترسی آنها به اخبار و اطلاعات بیشتر و استفاده در زمان مناسب فراهم شود.
• همچنین استفاده از تبلت ویژۀ کودک و نوجوان و نرم‌افزارهای کنترل تبلت توسط والدین، امکان برنامه‌ریزی و کنترل زمان استفاده، تنظیم سطح دسترسی و مدیریت تمام امکانات گوشی همراه و تبلت، اعم از اینترنت، برنامک‌ها و درگاه‌های ورودی و خروجی توسط والدین را فراهم می‌کند.

عوامل مؤثر بر ایمن بودن کودکان در فضای مجازی

رابطه‌ صمیمی بین کودک و والدین از ابتدای تولد، باعث شکل‌گیری ساختار مناسب دفاعی برای مصونیت کودک از آسیب و سوءاستفاده می‌شود. بر این اساس، فرزندان در مواجه با هر شرایط و فضایی، والدین خود را مطلع می‌کنند و با آنها مشورت می‌کنند و برای والدین نیز، امکان تعدیل حضور فرزند در فضای مجازی فراهم می‌شود.

راهکارهای امن‌تر کردن اینترنت برای کودکان

فعال‌سازی گزینۀ جستجوی ایمن در تنظیمات مرورگر گوگل

• استفاده از خدمات اینترنت امن اپراتورهای تلفن همراه؛ والدین می‌توانند با فعال‌سازی اینترنت کودک، دسترسی کودک به وب‌سایت‌ها را محدود کنند و برای استفاده از اینترنت، ارسال پیام و تماس تلفنی، محدودیت تعیین کنند. همچنین سیم‌کارت انارستان امکاناتی برای مدیریت و بومی کردن محتوا و خدمات برای کودکان و نوجوانان دارد.
• استفاده از پیام‌رسان‌های مناسب سن کودک؛ والدین می‌توانند با نصب پیام‌رسان‌های مخصوص کودک روی گوشی همراه، فعال‌سازی نرم‌افزار کنترل کودک یا ابزار کنترل کودک گوگل از امنیت گفت‌وگوی فرزند خود با دیگران مطمئن شوند.
• فعال‌سازی گزینۀ جستجوی ایمن در تنظیمات مرورگر گوگل، یوتیوب و گوگل پلی استور برای محدود کردن اطلاعات اینترنت مفید است.

  

  kidRex یک مرورگر مخصوص کودکان

• استفاده از مرورگر مخصوص کودکان؛ برخی از مرورگرها مانند Kiddle, KidSplorer, ZAC, kidRex محتوای فیلترشده با امکان شخصی‌سازی طبق سن کودک را نمایش می‌دهند.
• توجه به رده‌بندی سنی در نصب برنامه‌ها؛
• حذف نرم‌افزارهای تبلیغات؛ استفاده از نرم‌افزارهای کنترل و عدم نمایش تبلیغات، می‌توان تبلیغات کنترل نشده و نامناسب تمام مرورگرها، برنامه‌ها و وب‌سایت‌ها را مسدود کرد.
• صمیمیت با فرزند؛ آشنا کردن فرزندان با فضای اینترنت و آگاه‌ کردن آنها از خطرات بالقوۀ فضای مجازی.
• کاهش زمان استفاده از گوشی؛ لازم است والدین زمان مفید استفاده از گوشی همراه را شناسایی کنند و اجازۀ استفاده بیش از حد را به کودک ندهند. با استفاده از نرم‌افزارهای محدود‌کننده می‌توان زمان استفاده فرزندان از فضای مجازی را مدیریت و تسلط کرد و با نرم‌افزارهای مدیریت و کنترل وای‌فای حجم و زمان مورد استفادۀ دستگاه‌های متصل به اینترنت را کنترل و محدود کرد.
• ممنوعیت استفاده از رایانه، تبلت و تلفن همراه در اتاق دربسته؛ فرزندان در تمام مدت استفاده از محصولات فناورانه به مراقبت و استفاده از رایانه، تبلت و تلفن همراه در اماکن عمومی منزل احتیاج دارند و در هنگام استفاده، هرچه احساس تنهایی کمتری کنند، استفادۀ ایمن‌تری خواهند داشت.
• اطلاع از رمز؛ اطلاع والدین از رمز عبور تلفن همراه فرزندان، این نکته را به آنان منتقل می‌کند که امکان اطلاع‌یافتن والدین از فعالیت‌های فضای مجازی و محتوای ذخیره‌شده بالا است و به احتمال کمتری امنیت و سلامت او به خطر می‌افتد.
• نرم‌افزار نظارت والدین بر فرزندان؛ بررسی تمام نرم افزارهای گوشی فرزندان زیر 18 سال و اطمینان از سلامت رفتاری او در فضای اینترنت.

همچنین طبق بررسی‌های انجام شده، افزایش آگاهی والدین از فناوری‌های ارتباطی، تنطیم قواعد و چهارچوب‌های اصولی برای استفاده از اینترنت و دستگاه‌های هوشمند برای محافظت در برابر محتواهای نامناسب، سارقان هویت، شکارچیان کودک و زورگویان سایبری، مشاهدۀ صفحۀ نمایشگر توسط والدین، آموزش نگهداری اطلاعات خصوصی خود و اعضای خانواده، مسدود کردن پنجره‌های بازشو و تنظیم جست‌و‌جوی ایمن در گوگل از جمله راهکارهای ایمن‌تر کردن اینترنت برای کودک است.

منابع

• «اینترنت چیست؟»، وب‌سایت صبانت، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1400ش.
• «اینترنت کودکان چیست و آیا اجرا شده است؟»، پایگاه خبری نگاه ایرانیان نیوز، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1401ش.
• «اینترنت کودک و نوجوان»، وب‌سایت سامانه‌ها، تاریخ بازدید: 17 تیر 1402ش.
• «اینترنت کودک و نوجوان ir.456»، وب‌سایت همراه مشاور، تاریخ بازدید: 23 مرداد 1402ش.
• «اینترنت مخصوص کودکان، جریان چیست؟»، مجلۀ نی‌نی‌بان، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1396ش.
• «بچه‌ها از چه سنی می‌توانند وارد فضای مجازی شوند؟»، وب‌سایت بانک مقالات ایران، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1402ش.
• «تعریف روان‌شناسی کودک چیست؟»، وب‌سایت رادیو کودک، تاریخ بازدید: 23 مرداد 1402ش.
• «چرا ردپای دیجیتال مهم است؟ افشایش چه خطراتی دارد؟»، وب‌سایت چطور،تاریخ بازدید: 23 مرداد 1402ش.
• «چقدر از اینترنت کودکان استقبال شده است؟»، وب‌سایت ایستنا، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1402ش.
• «دربارۀ اینترنت ایمن برای کودکان»، اعتماد آنلاین، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1400ش.
• راد، آیدا، «تاثیر فضای مجازی بر کودکان»، وب‌سایت روژه مگ، تاریخ درج مطلب:20 دی 1399ش.
• زراعتکار، سودابه، «چگونه اینترنت و فضای مجازی را برای کودکان امن و فیلتر کنیم؟»، وب سایت خانوادۀ امن، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1401ش.
• «سرویس اینترنت ایمن برای کودکان و نوجوانان راه‌اندازی شد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1401ش.
• طاهری، زهرا، «استقبال خانواده‌های ایرانی از سرویس اینترنت ایمن برای کودکان و نوجوانان؛ مدیریت دسترسی فرزندان به اینترنت امن و سالم بومی توسط والدین»، وب‌سایت سیتنا، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1402ش.
• کریمی، حمیده، «ردپای دیجیتال چیست و چه اهمیتی دارد؟»، وب‌سایت چطور، تاریخ درج مطلب: آذر 1400ش.
• «کشورهای مختلف چه قوانینی دارند؟عزم جهانی برای محافظت از کودکان و نوجوانان در اینترنت»، وب‌سایت عطنا، تاریخ درج مطلب: 26 خرداد 1401ش
• «ماجرای اینترنت کودکان به کجا ختم شد؟»، روزنامۀ اقتصادی تعادل، تاربخ بازدید: 12 مرداد 1402ش.
• «مبنای اینترنت کودک چیست؟»، روزنامۀ اقتصادی تحول، تاریخ بازدید: 4 مرداد 1402ش.
• محبی، زهرا، «قانون GDPR چیست و چرا حریم خصوصی کاربران در فضای آنلاین مهم است؟»، وب‌سایت دی‌ام برد، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1400ش.
• محمدی، مهناز، «اینترنت کودک چیست و نحوۀ فعال‌سازی آن (فیلترینگ در راه است؟»، وب‌سایت تصویر زندگی، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1401ش.
• «مهم‌ترین موضوع در مورد اینترنت کودک، توجه به امنیت سایبری کودک است»، وب‌سایت ایستنا، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1401ش.
• نیک‌محضر، فاطمه، «اینترنت کودک و نوجوان چیست؟»، وب‌سایت نابغه‌ساز، تاریخ بازدید: 4 مرداد 1402ش.
• "Children Exploitation and Online Protection", Havering London Borough, Date of Visit: 19 August 2023.