بدزبانی

بدزبانی نشانۀ افول ارزش‌های اخلاقی و بیانگر کاربرد خشونت در جامعه است

بدزبانی؛ جاری‌‌کردن کلمات ناشایست بر زبان.

بدزبانی عینی‌ترین گونۀ خشونت زبانی است که با هدف تحقیر و تضعیف اعتمادبه‌نفس مخاطب به کار گرفته می‌شود. بدزبانی نشانۀ افول ارزش‌های اخلاقی و بیانگر کاربرد خشونت در جامعه است. این آفت زبانی، فرد مبتلا را از جامعۀ پیرامون خود فاصله می‌دهد. بدزبانی علاوه بر آسیب‌های اجتماعی دنیوی، در حیات اخروی انسان نیز اثر سوء می‌گذارد. دین اسلام، انسان را از این رذیلۀ اخلاقی نهی کرده است.

مفهوم‌شناسی

بدزبانی یعنی بدگویی، سَب، دشنام، فحش، ناسزا، هتاکی، دشنام‌گویی و فحاشی. همچنین ژاژخایی، هرزه‌سرایی، بددهنی، تندی و تیزی کردن، هَرزه‌دَرایی، خوار و ضعیف شمردن، از دیگر معانی بدزبانی است. بدزبانی در اصطلاح عبارت است از آشكاركردن امور ناپسند با کلمات صريح.

گسترۀ بدزبانی

بدزبانی شامل موارد زیر می‌شود:

نسبت دادن نام زشت

صدا کردن افراد با نام حیوانات مانند الاغ و گاو یا بعضی از اشیاء مانند سیب‌زمینی، گلابی و آشغال همگی در گسترۀ بدزبانی جای دارد.

نسبت دادن لقب زشت

گاهی بدزبانی، به نسبت دادن لقب ناشایست مانند کودن، احمق، بی‌شعور و بزدل گسترش می‌یابد.

نسبت دادن فعل ناروا

نسبت دادن فعل زشتی به فرد مانند نسبت زنا یا لواط نیز ازجمله بدزبانی است.

دلایل بدزبانی

عصبانیت، جزء عوامل بدزبانی است

برخی از عوامل بدزبانی عبارت‌اند از: ناکامی، محیط پیرامونی، مشکلات روان‌شناختی، عدم مهارت گفتگو، عادت، عضویت در گروهی خاص، نشان‌دادن صمیمیت با دوستان، وقوع اتفاقی دردناک و ناگهانی، بالا بردن مزاح، توهین، اِرعاب، عصبانیت، خودنمایی یا خودشیرینی، قدرت‌نمایی. طبق تحقیقات انجام‌شده میزان تحصیلات والدین، زمان طی شده در گیم‌نت‌ها، کافه‌ها، کوچه و خیابان در بدزبانی و دشنام دادن مؤثر است. احساس کمبود و حقارت درونی و گمنامی در فضای مجازی یا هویت جعلی و بی‌اعتمادی افراد به یکدیگر از دیگر عوامل بدزبانی است.

بدزبانی کودکان

بدزبانی کودکان یکی از دغدغه‌های والدین است که موجب ناراحتی آنها می‌شود. عواملی در بروز بدزبانی در اطفال دخیل هستند؛ مانند فرهنگ حاکم در خانواده که در آن از الفاظ زشت و زننده استفاده می‌کنند، وابستگان کودکان که به‌زعم خود جهت تفریح و شادی از کلمات بد کمک می‌گیرند. فضای خشم و عصبانیت و تأثیر رفتار دوستان صمیمی نیز از عواملی است که بدزبانی کودکان را به دنبال خواهد داشت.

ابعاد بدزبانی

برلوسکونی، نخست‌وزیر وقت ایتالیا که باراک اوباما را یک سیاه براق جوان خواند

بدزبانی ممکن است در ابعاد گوناگونی بروز پیدا کند:

حوزۀ خصوصی

بدزبانی در خانه با همسر، فرزندان، برادر و خواهر یا پدر، مادر و سایر بستگان.

حوزۀ عمومی واقعی

بدزبانی در کوچه، خیابان و رسانه‌هایی مثل شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای و به‌ویژه در فیلم‌های هالیوودی.

حوزۀ عمومی مجازی

بدزبانی در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و موبایلی.

حوزۀ سیاسی

نخست‌وزیر وقت ایتالیا (برلوسکونی) در اولین ملاقات خود با رئیس‌جمهور آمریکا (باراک اوباما)، او را یک سیاه براق جوان خواند.

هویت مردانۀ بدزبانی

بر اساس باور روان‌شناسان اجتماعی، بدزبانی مردان بیش از زنان است که از این طریق سعی می‌کنند هویت مردانه را در خود ایجاد کنند و اگر زنان اقدام به بددهانی می‌کنند درصدد هستند با دشنام‌گویی خود را شبیه مردان کنند؛ اما با توجه به تحقیقات، زنان بعد از بدزبانی بیشتر از مردان احساس شرم می‌کنند.

پیامدهای بدزبانی

پیامدهای دنیوی

این پیامدها شامل فردی، خانوادگی و اجتماعی است:

فردی

• دوری انسان از خدا
• از بین رفتن نشاط در زندگی
• از بین رفتن برکت از زندگی
• رها شدن به حال خود

خانوادگی

• عدم پذیرش اعمال عبادی فردی که موجب آزار همسرش شود
• تیره‌وتار ساختن زندگی خانوادگی
• از بین بردن صفات خوب
• مختل ساختن روابط همسران
• ایجاد تنفر از فرد بدزبان
• از بین بردن زمینۀ محبوبیت و احترام
• تهدید آرامش و سلامت خانواده

اجتماعی

• تنفر انسان‌های خوب از فرد بدزبان و روی آوردن افراد پست به او
• از دست دادن اعتبار اجتماعی
• فروپاشي اجتماعي و ايجاد تضاد و بروز خشونت در جامعه
• فساد و به ابتذال کشیده شدن زبان رسمي كشور

پیامدهای اخروی

به عقیدۀ امام علی، خداوند، بهشت را بر کسی که با بی‌حیایی و بی‌آبرویی مرتکب بدزبانی شود، حرام کرده است؛ چرا که او باکی ندارد که چه به‌ زبان می‌آورد و چه می‌شنود. سعد بن معاذ کسی بود که هفتاد هزار فرشته او را تشییع کردند و پیامبر خدا بر جنازه‌اش نماز خواند؛ اما به گفتۀ رسول خدا به خاطر بدزبانی نسبت به خانواده‌اش در بهشتی بودن وی تردید است.

وظیفه در برابر ناسزاگو

کسی که مورد ناسزاگویی دیگری قرار می‌گیرد، باید با سعۀ صدر و بزرگواری سعی کند این اهانت را فراموش کند تا از کینه‌توزی و مقابله جلوگیری شود. به‌ویژه اگر ناسزاگو یکی از نزدیکان او باشد. در آیۀ 194 سورۀ بقره تصریح شده است که کسی که به‌ شما تعدی کرد، پاسخ او نباید از حد، تجاوز کند و در حد مثل یا کمتر از آن جواب داده شود.

بدترین بدزبانی

بدترین ناسزاگویی، نسبت به اولیاء خداست و در مرتبۀ بعدی، بدزبانی نسبت به والدین است.

آثار ناسزاگویی به اولیای الهی و والدین

ناسزاگویی به اولیای الهی گناه بزرگی است که با پشیمانی و توبه واقعی بخشوده می‌شود و این گناه شامل ناسزاگویی با لحن شوخی هم می‌شود و لعن الهی شامل کسی است که به والدین خود دشنام دهد.

درمان بدزبانی

راه‌هایی برای درمان بدزبانی ذکر شده است:

• کنترل خشم و ناراحتی
• دوری از هم‌نشین فاسد
• ذکر و یاد خدا
• توجه به عواقب و نتایج سوء دشنام
• خود تنبیهی در صورت تکرار ناسزاگویی
• تقویت اراده
• محترم شمردن مقدسات جامعه

حکم فقهی بدزبانی

در آموزه‌های اسلام، بدزیانی پذیرفته نیست و هر دو طرف دشنام به تعزیر محکوم می‌شوند. حکم توهین و دشنام در فقه امامیه تعزیر است و در تمام مذاهب اهل سنت این صفت را که باعث تحقیر فرد مقابل می‌شود، قبیح دانسته و مورد مذمت قرار داده‌اند و مرتکب آن را مستلزم تعزیر می‌دانند.

حکم بدزبانی نسبت به صحابه و همسران پیامبر اسلام

مراجع تقلید به اتفاق، توهین به مقدسات اهل سنت را جایز نمی‌دانند. آیت‌الله خامنه‌ای حرمت این اهانت‌ها را شامل زنان همۀ پیامبران به‌خصوص پیامبر اسلام می‌داند.

بدزبانی در حقوق کیفری ایران

توهین و بدزبانی که حیثیت معنوی افراد را نشانه می‌رود، در حقوق کیفری ایران جرم محسوب می‌شود. هرگونه فحاشی که شامل رفتار، گفتار، نوشتار و اشاره می‌شود به ‌نحوی که باعث پایین آمدن شأن و منزلت یا خوار و خفیف کردن فرد و خدشه وارد شدن به‌ موقعیت مخاطب شود، ازنظر قانون‌گذار مستوجب تعزیر است. کسی که به‌ پیامبر و خاندان و دختر او (زهرا) قذف یا اهانت کند، مرتکب جرم شده و طبق مادۀ 262 مجازات اسلامی سال 1392ش محکوم ‌به‌ اعدام است. این فرد را ساب‌النبی می‌نامند.

منابع

• قرآن کریم
• آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، قم، دارلکتاب الاسلامیه، بی‌تا.
• «آفات سعادت خانواده (بدزبانی)»، وب‌سایت حوزه، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1396ش.
• «آیت‌الله خامنه‌ای: توهین به عایشه و هر یک از نمادهای اهل سنت حرام است»، خبرگزاری تحلیلی ایران، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1389ش.
• «اگر کسی نسبت به خدا یا ائمه بی‌احترامی کند مرتد محسوب می‌شود؟»، وب‌سایت اسلام کوئیست، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1402ش.
• ابراهیمان، حجت‌الله و صدیقی، عبدالسبحان، «کیفر توهین و دشنام اشخاص از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی و حقوق ایران و افغانستان»، دو فصلنامۀ علمی فقه مقارن، سال هفتم، شمارۀ 14، بهار و زمستان 1398ش.
• انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381ش.
• باقری، احمد و صادقی، مجتبی، «قصاص کلامی»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال پنجم، شمارۀ 8، 1392ش.
• «بدزبانی»، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 19 فروردین 1402ش.
• «بدزبانی»، وب‌سایت ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 19 فروردین 1402ش.
• حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسۀ آل البیت، 1414ق.
• دلشاد تهرانی، مصطفی، سیرۀ نبوی «منطق عملی»، تهران، دريا، 1383ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 فروردین 1402ش.
• رحیمی، پرستو، «بررسی ریشه‌های فحاشی و دشنام‌گویی در تاریخ ایران»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1396ش.
• «سب النبی»، وب‌سایت مشاوره تخصصی دینا، تاریخ بازدید: 19 اردیبهشت 1402ش.
• صالحی، سیده ثریا، «شیوه‌های اصلاح بدزبانی در کودکان»، پیام زن، شمارۀ 209، مرداد 1388ش.
• ضمیری بلسبنه، مریم و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی ناسزاگویی در گفتار به مثابۀ یک پادفرهنگ پژوهشی در سطح شهر دشت»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی، سال هشتم، شمارۀ چهارم، زمستان 1396ش.
• «علت فحاشی و راه‌های ترک آن»، وب‌سایت مهرو ماه، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1402ش.
• «علت فحش دادن در روانشناسی (۴ دلیل بددهنی)»، وب‌سایت ویکی‌روان، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1401ش.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید:25 فروردین 1402ش.
• فرهنگ مترادف و متضاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 8 خرداد 1402ش.
• «فحاشی و اهانت به دیگران چه حکمی دارد؟»، وب‌سایت اسلام کوئیست، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1394ش.
• فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، المحجة‌البیضاء، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1417ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، اصول كافي، به تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
• «لعن»، وب‌سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1402ش.
• مصطفی‌پور، حامد، «دشنام»، وب‌سایت حوزۀ مجازی مهندس طلبه، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1399ش.
• منصوری، خلیل، دشنام‌گویی و بدزبانی از منظر قرآن و روایات، پرتال جامع علوم و معارف قرانی، تاریخ درج مطلب: 27 فروردین 1388ش.
• نراقي، محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمى چاپ چهارم، بی‌تا.
• «نظر مراجع تقلید در مورد توهین به مقدسات اهل سنت»، وب‌سایت خبری- تحلیلی شعار سال، تاریخ درج مطلب: 16 آبان 1398ش.
• هادی، لیدا، «زلزله به کمک برلوسکونی آمد»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1388ش.