سرپوش زنان کرد

سربند زنان کرد (سروین)

سرپوش زنان کرد؛ سرپوش زنان کرد معروف به سَروین.

پوشش زنان کرد، رنگ و بوی سنت و نشان از یک بانوی ایران‌زمین دارد. پوشیدگی بدن از ویژگی‌های این لباس اصیل ایرانی است. انواع سربند زنان کرد با تزیینات ویژه شکوه و زیبایی لباس کردی را به نمایش می‌گذارد. سربند زنان کرد (Sarwin)، نوعی پوشش سر است ‌که به‌لحاظ هویتی و تنوع اجزاء، بخش مهمی از لباس زنانه اقوام، به‌ویژه کردها به شمار می‌آید. ( تصویر1)

مفهوم‌شناسی

سرپوش زنان‌ کرد ‌در ‌گذشته‌ در اصطلاح محلی عبارت بود از کلاو (klaw) به‌معنای کلاه و سَروین (Sarwin) به‌معنای‌ سربند. این پوشش اغلب توسط خود زنان طراحی و دوخته می‌شد.

سرپوش زنان‌ کرد (عمامه یا دستار) اغلب از دو تکه مختلف تشکیل شده است. از آن جمله می‌توان به عمامه، کلاغی، کلافَس، کلاورز، لاگیره، لچک، شتونیه یا شال، ره‌شتی، هه‌وری یا کلاتی اشاره کرد.

عمامه

عمامه

عمامه بانوان کردستان از دو قسمت تشکیل شده است؛

1. کلاهی کوتاه با کلگی مسطح و پولک‌دوزی شده
2. مقداری پارچه لوله شده (که لفاف را لوله کرده در داخل آن می‌گذارند)؛ مقداری پارچۀ مشکی لوله شده با دادن فرمی خاص به‌وسیلۀ سوزن‌های بلند ته‌گرد به‌طوری که روی هم مدلی از چین دادن را شکل دهند، انباشته می‌شود و دنبالۀ پارچه را از پشت سر، می‌آویزند. اطراف عمامه را با انواع زیور‌ها می‌آرایند و برای آنکه عمامه از سر نیفتد، رشته‌هایی از زیور تزیینی کلاه را از زیر چانه عبور داده و به دو پهلوی عمامه وصل می‌کنند؛ اما امروزه به‌علت آنکه استفاده از این مدل عمامه‌ها وقت زیادی می‌گیرد، کمتر مورد استفاده قرار گرفته و از دستمال‌هایی مشهور به کلاغی استفاده می‌کنند.

کلاوفَس

نحوه بستن کلاغی

این کلاه تنها قسمت فوقانی سر را می‌پوشاند. این کلاه به شکل نیم‌کره بوده و برای دوخت آن از دولایه پارچه استفاده می‌شده است. پارچه روی سطح کلاه معمولاً ضخیم و از جنس مخمل و یا ابریشم بود و برای قسمت زیر از پارچه‌های لطیف‌تر استفاده می‌کردند. برای تزیین این کلاه به لبه آن حاشیه‌ای به پهنای 3 تا 5 سانتی‌متر دوخته و این حاشیه با مهره‌ها و منجوق‌های ریز و درشت تزیین می‌شد. به این نوار حاشیه، پرچکه (prcka) می‌گفتند.‌ معمولاً وسط فس (Fas) و بالای پیشانی سکه‌ای درشت دوخته می‌شد که‌ «گلره» (Glera) نام داشت. در صورتی که به‌جای پرچکه (Percka) از یک ردیف سکه کوچک‌تر از چپوله استفاده می‌شد، به آن «پرچنه» (Prcna) می‌گفتند. در برخی موارد سکه‌ای پنج قِرآنی و یا دو قِرآنی و یا اغلب یک ردیف سکه پول وصل شده به یکدیگر، روی کلاه فس نصب می‌شد که ژیرچنا‌که (Zircnaka) یا چیر‌وچناکه (Circanaka) نام داشت و یا به‌وسیله مهرهایی که همانند تسبیح ریسه شده بودند، از زیر چانه و از دو طرف به‌وسیله دو قلاب به دو لبه کلاه وصل می‌شد و کلاه را روی سر ثابت نگه می‌داشت. این نوع کلاه با سکه تزیین می‌شده و بیشتر در جشن‌ها و عروسی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

در گذشته، سکه‌های به‌کار رفته در پوشش زنان علاوه بر جنبۀ تزئینی، کارکرد‎ اقتصادی نیز داشته است. در زمان تنگدستی با فروش سکه‌های نقره‌ دوخته شده بر روی سرپوش‌ها، کالاهای مورد نیاز خانواده تأمین می‌شد.

کلاوزر

مدل کلاه کلاوزر همانند فَس است. زنان کرد با قراردادن مقوایی استوانه‌ای‌شکل و انجام تزیینات بیشتر روی کلوز آن را تهیه می‌کنند. این کلاه در گذشته مورد استفاده زنان و دختران جوان بود؛ اما امروزه در مراسم روز سوم عروسی که به آن سه‌روژه (Serza) می‌گویند، عروس‌ها برای زیبایی بیشتر آن را می‌پوشند. بر لبه‌های این کلاه نیز سکه‌های دو قِرآنی و پنج قِرآنی نصب شده و تزییناتی مانند لاگیره (Lagira) و پرچگه (Percka) نیز مهره‌هایی کوچک و رنگی (قرمز، آبی، سبز) هستند که زنجیروار به هم وصل شده‌اند و روی کلاه در ناحیه پیشانی دوخته می‌شوند.

لچک (Lack)

لچک پارچه‌ای ظریف با زیبایی خاص و به‌شکل سه‌گوش است که رأس آن به‌وسیله سنجاق روی کلاه وصل و دو گوشه آن در طرفین و روی شانه انداخته می‌شود و به این ترتیب یک طرف روی سینه آورده شده و یک گوشه از پشت آویزان است.

ره‌شتی (Rasty)

ره‌شتی روسری بزرگی است که زنان کرد برای پوشاندن لباس‌های خود از آن استفاده می‌کنند. ره‌شتی نوعی پارچه از جنس ابریشم به‌فرم روسری به اندازه دو متر که زمینه آن با دو رنگ قرمز تیره و روشن راه‌راه شکل است. این سربند را برخی مواقع به‌دور کلاه پیچیده و برخی زمان‌ها برای زیبایی به‌شکل کج به‌دور سر می-پیچند. به این روش لارپیج (‌Larpic) می‌گویند. گاهی آن را باز کرده و روی شانه‌ها مانند شنل آویزان می-کنند.

هه‌وری (Hawry) یا کلاتی

روسری بانوان کردستان

هه‌وری، روسری چهارگوش از جنس ابریشم با زمینه‌ای قرمز و سفید و نقش‌های اسلیمی تزیین شده است. این پارچه به‌همراه ره‌شتی به‌شکل مارپیچ به دور سر بسته می‌شود. در گذشته از آن سربند با زمینۀ قرمز به‌عنوان روبند عروس استفاده می‌شد. این روبند سبب می‌شد تا رسیدن عروس به خانۀ بخت، صورت عروس دیده نشود و از نگاه نامحرمان به دور باشد. برخی معتقدند پوشاندن سر از سوی عروسان شرق باستان، نشانۀ اطاعت‌پذیری آنان از همسران‌شان بوده است.

شتونیه یا شال

یکی دیگر از سرپوش‌های زنان کرد، پارچه‌ای از جنس تور برای روسری و پارچه‌ دیگری به نام «شتونیه» یا «شال»، به طول سه متر است که روی کمر بسته می‌شود. در مناطقی از جمله منطقۀ اورامانات، زنان و دختران گیسوان خود را به‌شکل رشته‌های باریک می‌بافند و روی آن کلاهِ سکه‌دوزی شده می‌گذارند.

منابع

• «بررسی ویژگی‌های پوششی مردم کردستان»، هنر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 مرداد 1392ش.
• خیریه، بهروز، دیدنی‌های کردستان، تهران، لوح زرین، 1389ش.
• رهو، روشنک، «پوشاک زنان کُرد»، فصلنامۀ فرهنگ کردستان، سال سوم، شماره 11، تابستان 1381ش.
• «زیور‌های سر و پیشانی؛ پشتوانه اقتصادی زنان قدیم کُردستانی!»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1397ش.
• «شناخت لباس محلی: بهترین راهنمای خرید برای تجربه اصیل فرهنگی»، وب‌سایت بیتوته.
• ضیاءپور، جلیل‌، پوشاک ایلها،‌ چادرنشینان و روستاییان‌ ایران، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1346ش.
• «لباس کردی؛ نماد فرهنگ و اصالت کردها»، خبرگزاری کُرد پرس، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1399ش.
• محمدی، فریده و امینی، ثریا، «بررسی تاریخی پوشش زنان و مردان کُرد»، فصلنامۀ مطالعات هنر و فرهنگ، دوره 4، شماره 2، تابستان 1398ش.
• محمدی‌سیف، معصومه، «لباس زنان کردستان، آمیخته‌ای از هنر و فرهنگ بومی»، نشریه پیام زن، شماره 271، مهر 1393ش.
• مقدم‌هژیر، روشنی، «لباس‌های محلی کردی و پوشش زنان و مردان کردستان»، وب‌سایت میردوک، تاریخ درج مطلب: 3 نوامبر 2020م.