عشق در فضای مجازی

عشق در فضای مجازی؛ برقراری رابطۀ صمیمانه و احساسی با جنس مخالف در فضای مجازی.

عشق در فضای مجازی، گونه‌ای از برقراری رابطۀ عاشقانه است که با ظهور فناوری‌های ارتباطی و اینترنت شکل گرفته است و محدودیت زمانی و مکانی دنیای حقیقی را ندارد. عواملی مانند فشار هم‌سالان، تضعیف خانواده، معنویت و نداشتن اعتمادبه‌نفس در بروز آن مؤثر است.

مفهوم‌شناسی

عشق، نوعی دلبستگی فردی و جسمی است که دو نفر نسبت به همدیگر دارند؛ به‌گونه‌ای که در دیدگاه طرفین، فرد مقابل بی‌همانند تلقی می‌شود و بیشترین خرسندی و رضایت را برای او مهیا می‌کند. عشق اینترنتی اشاره به صمیمیت و احساسات عمیق دوجانبه‌ای دارد که در فضای مجازی بین افراد شکل می‌گیرد و احساسی است که به‌واسطۀ برقراری ارتباط اینترنتی با فرد دیگر ایجاد می‌شود.

تفاوت شکل‌گیری عشق در فضای مجازی و حقیقی

در دنیای حقیقی مشاهدۀ ظاهر و حرکات بدن به درک رفتار طرفین کمک می‌کند؛ در حالی که چنین امکانی در فضای مجازی نیست. عشق مجازی به‌دلیل اینکه طرفین از برخی مسائل طرف مقابل مطلع هستند و از برخی اطلاع ندارند، مبهم است.

کارشناسان معتقدند که فضای مجازی بستری مناسب برای برقراری روابط عاطفی و ازدواج نیست. به‌دلیل حس نشدن لحن صحبت و ندیدن زبان بدن طرفین، ارتباط در فضای مجازی ارتباطی ناقص است و اطلاعات لازم شناختی کسب نمی‌شود.

دلایل گرایش به عشق‌های مجازی

عوامل فردی؛ برخی افراد به‌دلیل عواطف و گرایش‌های ناملموس و جدید، به برقراری ارتباط عاشقانه در فضای مجازی تمایل دارند. برخی از دخترها به‌دلیل شرم در حضور جنس مخالف و احساس خطر، برقراری روابط عاطفی و گفت‌وگو در فضای مجازی را بر فضای حقیقی ترجیح می‌دهند. عواملی مانند میزان تحصیلات، رهایی از هیجانات منفی، نداشتن اعتمادبه‌نفس، رسیدن به آرامش بعد بحران، آزادی از تعهدات و نقش‌های کلیشه‌ای، فانتزی‌های رمانتیک، ماجراجویی، یافتن همدم و کنترل بهتر بر خود و محیط در گرایش افراد به عشق مجازی مؤثر هستند. عوامل اجتماعی؛ محیط کار، فشار هم‌سالان، دوستان ناباب، تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی، استحالۀ معنویت، تضعیف خانواده و کمبود‌های اقتصادی و فشار اجتماعی نیز در ترغیب افراد به برقراری رابطۀ عاشقانه در فضای مجازی مؤثر است. توسعۀ فناوری و تماشای فیلم‌های مستهجن نیز در گسترش عشق مجازی اثر دارند.

گونه‌های عشق در فضای مجازی

بر اساس پژوهشی در سال 1399ش، انواع گونه‌های عشق در فضای مجازی شامل عشق همسریاب، حسابگرانه، خیانت‌آمیز، تفریح و سرگرمی، شهوانی و عمیق و صمیمانه است که رایج‌ترین آن تفریح و سرگرمی است و بیشتر گروه‌های سنی را در برمی‌گیرد. عشق همسریاب در افراد 33 تا 37 ساله، عشق حسابگرانه در اواخر میان‌سالی، عشق عمیق و صمیمانه در جوانان 25 تا 28 ساله که عاطفی و پرشور هستند، عشق شهوانی در ابتدای میان‌سالی یعنی سنین 29 تا 31 سال و بزرگ‌سالان 47 تا 57 ساله و عشق خیانت‌آمیز در آغاز میان‌سالی یعنی سنین 42 تا 46 ساله و میان‌سالان 33 تا 41 ساله گزارش شد. در افراد مطلقه و بیوه، عشق صمیمانه و همسریاب شایع‌تر و عشق خیانت‌آمیز بیشتر در افراد متأهل رایج است. در حالی که در افراد شاغل به تحصیل، عشق همسریاب و حسابگرانه معمول‌تر است؛ در میان کارکنان مشاغل آزاد عشق‌های خیانت‌آمیز، شهوانی و حسابگرانه رواج دارد.

نشانه‌های عشق اینترنتی

نداشتن خودکنترلی، انزوا، سستی در کارهای روزمره، افزایش غفلت و توجه نداشتن به پیرامون خود از علائم ابتلای افراد به عشق مجازی است.

روان‌شناسی عشق مجازی

روان‌شناسان معتقدند که بیشتر افراد، باهدف طلب مهر برای غلبه بر احساس تنهایی و خلأهای عاطفی در اینترنت به‌ دنبال دوستی با جنس مخالف هستند. به‌دلیل اینکه تنها 7درصد شناخت از طریق رابطۀ کلامی حاصل می‌شود و باقی شناخت که حاصل تعاملات حقیقی و زبان بدن است، در این نوع رابطه مغفول می‌ماند؛ میزان موفقیت عشق‌های مجازی بسیار کم است. همچنین به‌علت واقعی نبودن شخصیت‌ها و نمایشِ صورتِ دروغین افراد، میزان شکست در این نوع عشق بالا است. شکل‌گیری عشق در گفت‌وگوها، نبود کنش واقعی طرفین و تجربه نکردن واقعی شرایط گوناگون موجب این تصور در افراد می‌شود که رابطه ایده‌آل است و کمتر با مشکل مواجه می‌شوند.

ماهیت رابطۀ عاطفی در فضای مجازی

استفاده از هویت‌های دروغین برای معرفی، شکل نگرفتن شناخت واقعی، آسان‌یاب بودن، دروغ بودن، بازی کردن با احساسات طرف مقابل، قابلیت فیلتر کردن حرف‌ها، زیاده‌خواه بودن و یک‌طرفه بودن و همراه بودن با سوءقصد و کلاهبرداری از ویژگی‌های رابطه عاطفی در فضای مجازی است.

یکی دیگر از ویژگی عشق مجازی این است که یک طرف ضمن آگاهی از همه چیز، با نقشۀ قبلی پیش‌ می‌رود و طرف مقابل ناخواسته به دام می‌افتد.

وابستگی به عشق مجازی

فضای مجازی و موضوعات مرتبط با آن جذاب و اعتیاد‌آور است و فرد وابستۀ پیام‌ها و گفت‌وگوهای طرف مقابل می‌شود. این وابستگی به‌دلیل آسان و نامتناهی بودن ابراز عشق و محبت و امکان ارائۀ جلوۀ ایده‌آل از خود با کلمات و نوشته‌ها ممکن است شدید شود.

ازدواج با عشق مجازی

ازدواج با عشق مجازی در صورت موفقیت‌آمیز است که طرفین شناخت کافی از همسانی موقعیت یکدیگر در دنیای حقیقی کسب کنند. ازدواج، در صورت اکتفا به همان آشنایی مجازی و نداشتن فرصت برای رابطه در فضای حقیقی مشکل‌ساز است؛ چرا که شناخت مجازی ناقص است و شناخت کامل در صورت تجربۀ شرایط متفاوت و دیدن رفتار و بازخورد طرف مقابل در دنیای حقیقی حاصل می‌شود.

انگیزه برقراری رابطه عاطفی در فضای مجازی

انگیزه بسیاری از افراد از شروع دوستی و برقراری رابطه در فضای مجازی، گذران وقت و سرگرمی است و رابطۀ عاطفی جدی و عشق مطرح نیست. افراد بنا بر تصورات ذهنی خود به‌محض برقراری ارتباط با اولین نفر، او را انسانی ایده‌آل تصور می‌کنند. این افراد بعد از مهرورزی و در اوج محبت و عشق، با برقراری ارتباط در دنیای حقیقی به وجود تفاوت‌ها پی می‌برند و تنش‌ میان آنها شروع می‌شود.

روند رابطۀ عاشقانه در فضای مجازی

عشق در فضای مجازی با گفت‌وگو و دردودل کردن آغاز می‌شود. بعد از اعتمادسازی و تلاش فرد برقرارکنندۀ رابطه برای جلب‌توجه، نوبت به بیان خواسته‌های قلبی و حرف‌های ناگفته و ارسال تصاویر، کاریکلماتور، استیکرهای عاشقانه، ابراز همدردی و تک‌بیتی برای جلب بیشتر اعتماد طرف مقابل می‌رسد که موجب بیان اسرار زندگی و خصوصی می‌شود. این رابطه عاطفی به‌گونه‌ای است که با شروع صحبت با فرد مقابل، به احساس خوبی دست پیدا می‌کنند که در مورد والدین و همسر خود این احساس وجود ندارد. با ادامۀ رابطه و ملاقات در فضای حقیقی، حقیقت چهرۀ عشق مجازی و چهرۀ واقعی فرد نمایان می‌شود.

نقش رسانه در بروز عشق‌های مجازی

رسانه‌ها به‌دلیل ویژگی‌های ساختاری، موجب تغییر عادات عاطفی، فکری و رفتاری مخاطبان و ظهور عواطف انسانی مانند عشق در فضای مجازی می‌شوند. عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی با عشق سیال ارتباط معناداری دارند؛ جذابیت تصویری و نوشتاری رسانه‌ها، موجب می‌شود که افراد، شخص مقابل را به‌صورت انسانی باشخصیت تلقی کنند. همچنین برقراری رابطه آسان با افراد در فاصله‌های دور، تمرکز بر روی جنبه‌های مشترک و امکان دور زدن محدودیت‌ها و مشکلات دنیای حقیقی در بروز عشق فضای مجازی مؤثر است.

پیامدهای عشق مجازی

ارتباطات مجازی در عین نداشتن تعهد، بی‌اعتمادی و ناپایداری منجر به ازدواج‌های نامناسب، رفتار پرخطر جنسی، طلاق، خیانت زناشویی و فروپاشی خانواده می‌شود. بیشتر افرادی که در جریان عشق مجازی شکست می‌خورند، با ابراز احساسات دروغین خود و پیاده کردن همان برنامه برای فرد دیگر، سعی در کاهش آلام روحی خود دارند. تجربه‌گران این عشق، سوءاستفادۀ مالی و جنسی، هتک حیثیت و تهدید به انتشار تصاویر شخصی را از اصلی‌ترین پیامدها دانسته‌اند.

بر اساس پژوهشی در سال 1401ش، بین جوانان اردبیل، 64درصد عشق‌های مجازی مانع پیشرفت تحصیلی هستند و 54درصد افراد در این مسیر به آسیب‌های روحی و روانی مبتلا می‌شوند. 96درصد این عشق‌ها به ازدواج با دوست اجتماعی خود موفق نمی‌شوند و 84درصد نتایج ازدواج‌های ناشی از آن باعث مشکلات زندگی مشترک مانند چندهمسری می‌شوند که سرانجام 85درصد آنها طلاق است. 51درصد فرزندان ناشی از این عشق، به بلاتکلیفی و تضعیف امنیت مبتلا می‌شود.

آسیب‌شناسی عشق از منظر عرفانی

عشق به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان، دلبستگی او به‌نوعی کمال است که خود او، فاقد آن و در عین حال، به‌شدت محتاج آن است، به‌گونه‌ای که در رویارویی با آن دچار شگفتی می‌شود و در وجود معشوق محو می‌شود. حال اگر این عشق ریشه در لذایذ جنسی داشته باشد و نیازهای شهوانی را رفع کند، حیوانی و فاقد ارزش است. در این نوع عشق شهوانی، عاشق از هر راهی برای فروکش کردن شعلۀ عشق استفاده می‌کند. مرتضی مطهری این نوع عشق را گذرا و غیرقابل‌اعتماد می‌داند که فضیلت‌کُش است و تقوا و عفاف و تسلیم نشدن تنها راه غلبه بر آن است. از منظر عرفانی، عشق در صورتی ارزشمند و انسانی است که ریشه در حس زیباخواهی و کمال‌طلبی و گرایش‌های روحی داشته باشد.

شیوه‌های مواجهه با عشق مجازی

• پیشگیری از شکل‌گیری عشق مجازی؛ درک درست از مفهوم عشق حقیقی، استفادۀ صحیح از فضای مجازی، خویشتن‌داری، ایجاد نکردن روابط عاشقانه در فضای مجازی، ترک استفادۀ غیرمجاز از اینترنت، آگاه‌سازی پلیس و رسانه‌ها و ارائۀ آموزش درست در مورد روابط اینترنتی از شیوه‌های مقابله با آسیب‌های عشق در فضای مجازی است.
• پایان دادن به عشق مجازی؛ تفکر در مورد دلایلی مانند هدف از رابطه، فاصلۀ زیاد محل زندگی، تفاوت در شخصیت و سبک زندگی که فرد را در منطقی نبودن این رابطه مجاب می‌کند، می‌تواند ابزاری مفید برای پایان عشق مجازی باشد. روان‌شناسان راه‌هایی مانند دور انداختن تمام یادگاری‌ها و چیزهایی که یادآور او هستند، تغییر روال کارهای روزانه مانند تماس، پیامک و گفت‌وگوی تصویری و پر کردن تدریجی آن با مطالعه و ورزش برای پایان دادن به رابطه با عشق مجازی بیان می‌کنند.

منابع

• «ازدواج در فضای مجازی: عشق و دوستی اینترنتی دختر و پسر»، وب‌سایت همیار عشق، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1398ش.
• «از اقسام مختلف عشق کدام‌یک از نظر اسلام صحیح است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1399ش.
• پاداش ستوده، معصومه، «روایت بی‌سرانجامی عشق در دنیای مجازی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1395ش.
• دادار، قاسم و گرجیان، محمدمهدی، «عشق نفسانی و عشق حیوانی از دیدگاه عرفان و دین»، حکمت عرفانی، شمارۀ دوم، بهار و تابستان 1395ش.
• «رابطۀ مجازی|مزایا و معایب عاشق شدن مجازی»، وب‌سایت ذهن نو، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1403ش.
• «روابط عاشقانه‌ای که در فضای مجازی شکل می‌گیرد»، وب‌سایت سلامت‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 مهر 1395ش.
• سلیمانی، ایران، «بررسی عشق مجازی و آسیب‌های حاصل از آن در رفتار جوانان (مورد مطالعه: دانشگاه‌های استان اردبیل)»، مطالعات رفتاری در مدیریت، 1402ش، شمارۀ 33.
• شهسواری، غزاله، «راه‌های فراموش کردن عشق‌های مجازی، ناممکن و غیرقابل‌دسترس»، وب‌سایت سلام دنیا، تاریخ بازدید: 4 مرداد 1403ش.
• «عشق مجازی گیگی چند؟»، جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: 24 بهمن 1387ش.
• «کاریکلماتور چیست؟ همه چیز دربارۀ کاریلکاتور که شما باید بدانید!»، مؤسسۀ طلوع حق، تاریخ بازدید: 6 خرداد 103ش.
• موسوی، سید کمال‌الدین و شمس راوندی، حدیثه، «عشق آنلاین و گونه‌های آن در فضای مجازی؛ مطالعۀ کاربران شهر کاشان در سال 1399»، فصلنامۀ علمی مطالعات فرهنگ- ارتباطات، شمارۀ 59، پاییز 1401ش.
• «وابستگی به عشق مجازی واقعی نیست؟»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 7 خرداد 1403ش.