لباس عروس اقوام ایرانی

لباس عروس اقوام ایرانی تن‌پوش ویژۀ عروس در قوم‌های مختلف ایرانی.

لباس عروس اقوام ایرانی از پارچه‌های نخی و ابریشمی با هنرمندی زنان، متناسب با باورهای سنتی و فرهنگی هر قوم تزیین می‌شود. تنوع و زیبایی لباس عروس اقوام ایرانی این امکان را برای عروس فراهم می‌آورد تا متناسب با فرهنگ بومی، خود را باشکوه‌تر نشان دهد. این لباس‌ها در مراسم‌ عروسی و همچنین جشن‌های خانوادگی کاربرد دارند.

تاریخچه

لباس عروس و جشن ازدواج ریشه در تمدن‌های بابل، آشور و سومری دارد. در روم باستان از لباس عروس به رنگ زرد استفاده می‌کردند. مورخان معتقدند که در زمان‌های قدیم پوشیدن لباسی ویژه برای جشن عروسی، در کشورهای شرقی مانند ایران، چین و هند مرسوم بوده است و هر کدام با توجه به فرهنگ خود از رنگ‌ها و نقوش متنوعی استفاده می‌کردند. در دوران هخامنشیان، بانوان دربار و عروس‌ها، رداهای بلند و سفید که نشانۀ باکرگی، پاکدامنی و صمیمیت بود، بر تن می‌کردند. در اروپا لباس‌ عروس به رنگ های آبی، زرد، خاکستری و مشکی بود. با ازدواج ملکه ویکتوریا در سال 1480م رنگ سفید برای لباس عروس انتخاب شد. پس از آن در سال 1849م کتاب Godey`s Lady رنگ سفید را به‌عنوان رنگ معیار برای لباس عروس معرفی و به ترویج آن پرداخت؛ البته این نوع از لباس عروس، به‌دلیل هزینه‌های بالای طراحی و دوخت، مورد انتقاد قرار گرفت. لباس عروس به رنگ سفید در ایران، به‌مرور در اواخر دورۀ صفویه و اوایل دورۀ قاجار به‌دلیل گسترش روابط با کشور روسیه رواج یافت. امروزه در میان برخی از اقوام ایرانی از قبیل ترکمن، بلوچ، قشقایی و مردم جنوب، هنوز استفاده از لباس رنگی برای عروسی رایج است.

فلسفه لباس عروس اقوام

از گذشتۀ دور، ازدواج و تشکیل خانواده از مهم‌ترین پدیده‌های زندگی بشر بوده و لباس عروس ابزاری نمادین جهت اعلام شادی و پیوند میان زن و مرد بوده است. علاوه بر این، لباس عروس ابزاری برای نشان دادن هویت، ارزش‌ها و باورهای قومی و خانوادگی بوده است.

نمادشناسی لباس عروس اقوام

برقع قرمز رنگی که عروس هرمزگانی روی صورت می‌گذارد، نشانۀ ورود به مرحله‌ای جدید از زندگی یعنی تأهل است. این پوشش علاوه بر زیبایی و محافظت از صورت در برابر نور خورشید، نماد پوشیدگی عروس هرمزگانی بوده است. لباس عروس کردی در عین شکوهمندی، نمادی از پوشیدگی، سرسختی، سادگی، حجب، وقار، هنر و شرح زندگی درکوهستان است‌. لباس سورانی نوعی لباس کردی با قدمتی زیاد و تزئینات متنوع است. این لباس مناسب برای لباس عروس است. این لباس و اجزای آن ازجمله تازکلاو موقعیت اجتماعی زن کردی را نشان می‌دهد. استفاده از سکه و لیره در این نوع لباس عروس کردی صدای دل‌انگیزی ایجاد می‌کند و سبب برانگیختگی ذوق شاعران شده و در وصف آن اشعاری سروده‌‌اند که یادآور فرهنگ قوم کرد است. چاروکه به‌عنوان جزئی از لباس سورانی، رودوشی است که وقار، زیبایی و پختگی زنان کرد را نشان می‌دهد. عروس ترکمنی نیز سربندی را جایگزین کلاه دخترانه‌اش می‌کند که معرف قومیت و موقعیت اجتماعی وی است. پوشیدن لباس عروس سنتی در بین قوم ترکمن، نشانۀ پایبندی به خانواده تلقی می‌شود.

جنس لباس عروس

در گذشته جنس لباس عروس بیانگر طبقة اجتماعی و ثروت افراد بود. لباس عروس کردی از جنس حریر، تور، ساتن، مخمل و گیپور است و عروس روی خود را با پارچة توری قرمز رنگ می‌پوشاند. روسری عروس ترکمن از ابریشم و سربند عروس بختیاری نیز از جنس طلا یا نقره است و این سربند گرانقیمت به دخترهای خانواده ارث می‌رسد. عروس قشقایی نیز سرپوشی از جنس طلا یا نقره دارد. در لرستان بعد از پوشیدن لباس عروس از یک شال از جنس ابریشم یا ولوت برای حجاب استفاده می‌شود. این شال روی سر و شانۀ عروس انداخته می‌شود.

تزیینات لباس عروس

هر یک از اقوام از تزیینات خاصی برای لباس عروس استفاده می‌کنند:

- قوم بلوچ از آینه‌دوزی و زری‌دوزی برای تزئین استفاده می‌کند.

- لباس عروس شیرازی با خوس‌بافی تزیین می‌شود.

- در چادر عروس بندری علاوه بر زری‌دوزی با پولک، خوس، گلابتون و بوته‌دوزی تزیین می‌شود.

- لباس ِعروس‌ لری به گلدوزی‌های رنگارنگ و کاربرد جواهرات و سنگ‌های قیمتی در آن معروف است.

- لباس عروس ترکمنی با پولک‌های نقره‌ای، سوزن دو‌زی تزیین شده و شامل تاجی با آویزه‌هایی از طلا و نقره است.

- لباس عروس کردی با پولک‌دوزی، سرمه‌دوزی، سنگ‌دوزی و ملیله‌دوزی آراسته می‌شود.

رنگ لباس عروس

در طول تاریخ رنگ لباس عروس نیز نشانگر هویت قومی و خانوادگی بود. کردها از پارچه‌های سنگ‌دوزی با رنگی سفید، قرمز و روشن برای لباس عروس استفاده می‌کنند. لرها و کردهای ایلامی روی عروس را با پارچة سفید رنگی می‌پوشانند. عروس بوش‍‍هری لباسی سفید با طرح‌های رنگی می‌پوشد. برای لباس عروس بلوچ سفید و قرمز رنگی ویژه است. در میان اقوام ترک از لباس عروس به رنگ قرمز استفاده می‌شد. رنگ قرمز در میان این قوم نشانۀ برکت و خوشبختی است. لباس عروس اقوام زرتشتی به رنگ سبز بود. مبنای انتخاب رنگ سبز شادابی، باروری و الگوگیری از طبیعت بوده است. رنگ سبز در میان اقوام زرتشتی نشانۀ برکت و فراوانی و از منظر نمادشناسی به‌معنای زن و زایش است.

ویژگی‌های لباس عروس اقوام ایرانی

لباس عروس هر قوم از ویژگی ‌های خاصی برخوردار است که به برخی از آن‌‌‌ها اشاره می‌شود:

- عروس بختیاری از سرپوشی به ‌نام لچک طلایی استفاده می‌کنند که با سکه‌های قدیمی، پولک و مروارید تزیین می‌شود.

- عروس ایل قشقایی لباس سنتی بسیار رنگارنگ و دامنی بلند از جواهرات می‌پوشد.

- عروس آبدانانی لباس مخمل زردار به ‌نام «شِلنگ‌شَنگ» می‌پوشد و هنگام آمدن به خانۀ داماد، سربندی از «گل‌وَنی» به رنگ سفید و زرد بر سر می‌گذارد. انتخاب رنگ لباس و تزیین آن با منجوق‌های رنگی و حاشیه‌دوزی، منزلت اجتماعی عروس آبادانی و فرهنگ این منطقه را نشان می‌دهد.

- عروس کردی لباسی با طرح‌های مختلف و به رنگ سفید و صورتی بر تن می‌کند. طرح و رنگ این لباس با گل و سبزه در طبیعت ارتباط نزدیکی دارد. در گذشته برای روبند عروس از روسری چهارگوش ابریشمی با زمینۀ قرمز استفاده می‌شد و امروزه در برخی مناطق کردنشین روی عروس را با پارچۀ توری قرمز رنگ می‌پوشانند تا چهرۀ عروس دیده نشود.

- عروس ترکمنی با لباس زیبا و رنگارنگ سنتی اصیل قوم خود که از پارچه‌ای نخی و ابریشمی و با تزیین سوزن‌دوزی و ابریشم‌دوزی است به خانۀ بخت می‌رود. در پوشش عروس ترکمن هنوز زیورآلات ورشو که از طلا و نقره ساخته می‌شد نقشی مهم دارد. دختر ترکمن زمان ازدواج، «بوریگ» یا «هاساوا» می‌پوشد که همان پیشانی‌بند به شکل نیم تاج و با آویزه‌هایی از طلا و نقره است و تازه عروس بعد از چند روز پیشانی‌بند را به خانۀ پدری برگردانده و به اصرار مادر شوهر تاج عروسی را بر سر می‌گذارد. امروزه تنها طایفۀ گوگلان و نُخورلی از تاج عروس بلند استفاده می‌کنند و سایر دختران بعد از عروسی با گذاشتن حلقه‌ای بر سر، روسری روی آن می‌اندازند.

- عروس بلوچی لباس سنتی در رنگ‌های سفید و قرمز که با هنر دست زنان این منطقه از قبیل آینه‌‌دوزی و زری‌دوزی تزیین شده بر تن می‌کند. این لباس رنگارنگ است؛ اما با اهمیت ویژه‌ای که رنگ قرمز در این سرزمین دارد بیشتر لباس‌های عروس به رنگ قرمز است. رنگ قرمز در این میان این قوم رنگ عشق است. بر اساس شواهد موجود، نگاره‌های سوزن‌دوزی بلوچ شباهت زیادی به سنگ‌نگاره‌های تاریخی دارد و این باعث جذابیت و اعتبار این هنر شده است.

- عروس شیرازی با لباسی سنتی که خوس‌بافی‌ شده است به خانه بخت می‌رود. «خوس» از الیاف نقره‌ای تشکیل شده و برای تزیین شلوار، کلاه، روسری، پیراهن و جلیقه به کار می‌رود.

- عروس هرمزگانی چادری گل‌ابریشمیِ سبزرنگ با حاشیۀ زیبا که پشت آن زری‌دوزی تزیین شده است، می‌پوشد. - عروس عشایری در منطقه کهگیلویه و بویر‌احمدی چارقد سرخ بزرگی بر سر می‌اندازد.

- عروس بندری در روز و شب‌های عروسی، چادر گل‌ابریشمی و چادر سوفن سادۀ سبزرنگ با تزینات خوس، گلابتون و پولک بوته‌دوزی می‌پوشد و تنها دست‌ها و پاها تا مچ در چادر قرار نمی‌گیرد.

- عروس خراسانی لباسی سنتی با گلدوزی‌های پیچیده و رنگ‌های شاد می‌پوشید. این لباس متشکل از یک دامن بلند و بزرگ با بالاتنه سفت بود که از ابریشم باکیفیت و پارچه‌های مرغوب دوخته می‌شد.

- عروس گیلکی لباسی سنتی با طرح‌های‌ الهام گرفته از مناظر طبیعی و فرهنگ بومی منطقه بر تن می‌کند. دامن بلند و سنگین با طرح‌های زیبای گیلانی و تعداد لایه‌های زیاد به کار رفته در این نوع لباس از ویژگی‌های لباس عروس گیلکی است.

شعرخوانی هنگام پوشیدن لباس عروس

در برخی مناطق، شعرهای محلی مرتبط با ازدواج وجود دارد. در برخی از مناطق استان فارس، زمانی که عروس لباس عروس را بر تن می‌کند، واسونَک به‌همراه دایره به‌صورت فردی یا گروهی خوانده می‌شود: سوزن‌های بلند و باریک هم قدای عروس ما، شهر داراب رخت برونه تا فسا آواز ما. از خدا من وایه دارم باد آر و دریا بیاد، رخت برون عروس خانم خیاط از تهرون بیاد.

لباس عروس چهره‌های مشهور

لباس عروس ثریا همسر دوم محمدرضا شاه پهلوی یکی از گران‌ترین لباس‌های عروس در ایران بود. طراح این لباس برند کریستین دیور بود و 30 کیلوگرم وزن داشت به‌طوری که حرکت دادن آن برای ثریا دشوار بود. در این لباس عروسی 3 کیلوگرم نقره، 6 هزار الماس و 40 متر ابریشم و20 هزار پر نوعی لک‌لک آفریقایی به کار رفته بود و شنلی از پوست راسو روی لباس قرار می‌گرفت. طراح لباس عروس زن سوم محمدرضا شاه پهلوی نیز مؤسسه کریستین دیور پاریس بود. برای طراحی و دوخت این لباس، یک میلیون فرانک به طراح لباس پرداخت شد. این لباس هم اکنون در موزه مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد نگهداری می‌شود.

لباس عروس همسر دکتر حسابی از مشاهیر علمی کشور به رنگ سبز از جنس مخمل و با سوزن‌دوزی‌های سنتی تزیین شده بود. این لباس که در خانه - موزه دکتر حسابی به نمایش گذاشته شده است، نشان از سادگی این پوشش دارد.

موزه لباس عروس اقوام ایرانی

بخشي از حمام گنجعلي‌خان کرمان پس از مرمت و بازسازی به‌منظور حفظ سنت‌های قدیمی به موزه نگهداری لباس عروس اقوام ایرانی اختصاص داده شده است.

منابع

• «آشنایی با خوس‌دوزی هنر دیرینه از صنایع‌دستی هرمزگان»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1402ش.
• «پوشاک ایرانی درگیر بی‌هویتی شده است»، وب‌سایت ایبنا، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1399ش.
• «پوشاکی که می‌‌گوید متأهل یا مجردی + تصاویر»، وب‌سایت لست‌سکند، تاریخ بازدید: 18 اردیبهشت 1400ش.
• «تاریخچه تغییر لباس عروس در ایران»، پایگاه خبری تحلیلی ناطقان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۳۹۷ش.
• «تاریخچه لباس عروس چیست؟ ریشه آن کجاست؟»، وب‌سایت روچی، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1402ش.
• جباره ناصرو، عظیم و کوهنورد، پریچهر، «بررسی اشعار و ترانه‌های عروسی در شهرستان جهرم»، شمارة چهارم، فصلنامة ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، شمارة چهارم، تاریخ بازدید: زمستان 1398ش.
• «چرا لباس عروس سفید است؟»، وب‌سایت لینکدین، تاریخ بازدید: 12 آذر 1401ش.
• «چرا رنگ لباس عروس سفید است؟»، وب‌سایت دانستنی‌ها، تاریخ درج مطلب، 30 آبان 1396ش.
• حاجی‌ علی‌محمدی، هما، «شاخص‌های نمادین در لباس عروس»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 17 و 18، 1378ش.
• خانگی، سامان، «تاریخچه لباس عروس در ایران»، وب‌سایت عروسین، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1397ش.
• خسروشاهی، مهتاب، «زیباترین لباس‌های سنتی ایرانی؛ ترکیبی از رنگ و اصالت»، وب‌سایت علی‌بابا، تاریخ بازدید: 19 دی 1401ش.
• خسروی، آیدا، «لباس عروس سنتی بلوچی»، وب‌سایت تولید پوشاک اندیشه توس، تاریخ بازدید: 21 آبان 1402ش.
• «دانستنی‌های تاریخچه لباس عروس»، وب‌سایت آموزشگاه طراحی لباس، تاریخ بازدید: 20 آبان 1402ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 19 دی 1402ش.
• «راه‌اندازي موزه لباس عروس سنتي اقوام ايراني در کرمان»، خبرگزاری میراث آریا، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1390ش.
• «رنگ لباس عروس ایرانی چرا سفید شد؟»، وب‌سایت منیبیان، تاریخ بازدید: 19 دی 1401ش.
• سلمان، جلیل، ترانه‌های محلی داراب فارس (واسونَک‌های دارابی)، وبلاگ چِنُ ون ‌ تاریخ بازدید: 25 فروردین‌ 1391ش.
• شهدوست، نیلوفر، «تاریخچۀ لباس عروس؛ این لباس زیبا از کی سفید شد؟»، وب‌سایت منومد، تاریخ بازدید: 7 اردیبهشت‌ 1400ش.
• صارمی‌کیا، مهسا، «لباس محلی اقوام ترکمن»، وب‌سایت عالی‌گرد، تاریخ درج مطلب: 24 مرداد 1400ش.
• کریمی، سحر، «با پیچیدگی و زیبایی هنر سوزن‌دوزی بلوچی آشنا شوید»، وب‌سایت دی‌جی‌استایل، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1401ش.
• کمالی باغستانی، سمانه، «میراثی کهن از هویت زنان هرمزگان/ پوشش 40 ساله از یونان»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1398ش.
• «لباس عروس از کی سفید شد؟»، خبرگزاری الف، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1397ش.
• «لباس ترکمن»، وبلاگ کورینس، تاریخ بازدید: 19 دی 1401ش.
• «لباس زنان ترکمن»، وب‌سایت گلستان، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1402ش.
• «لباس عروس سفید نشانه چیست؟ + تاریخچه در ایران»، وب‌سایت تابناک جوان، تاریخ درج مطلب: 4 مهر 1402ش.
• «لباس عروس همسران محمدرضا پهلوی / طراحی لباس عروسی فوزیه ثریا و فرح دیبا چگونه بود؟»، وب‌سایت هنرنوشت، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1399ش.
• محمدی سیف، معصومه،‌‌ «تنوع پوشاک ایلامی نشانِ هویت قوم کُرد است»، مجلۀ پیام زن، شمارۀ 268، 1393 ش.
• محمدی سیف، معصومه، «لباس زنان کرمانشاهی قدمتی به بلندای تاریخ»، مجلۀ پیام زن، شمارۀ 269، 1393ش.
• محمدی سیف، معصومه، «لباس زنان کردستان، آمیخته‌ای از هنر و فرهنگ بومی»‌، مجلۀ پیام زن، شمارۀ 271، 1393ش.
• «مدل لباس ترکمنی زنانه زیبا و جذاب»، وب‌سایت ستاره، تاریخ بازدید: 19 دی ‍1401ش.
• «مدل لباس سنتی ایرانی زنان در استان‌های مختلف + تصاویر»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 19 دی 1401ش.
• «مراسم عروسی در کهکیلویه و بویر احمد»، وب‌سایت عروس، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1391ش.
• «معرفی انواع لباس عروس ایرانی»، وب‌سایت مجلة بیا تو عروسی، تاریخ بازدید:6 مهر 1402ش.
• «هزار‌پیشه، شیلان، معرفی لباس عروس کردی»، وب‌سایت ژالیا، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.
• «15 مدل لباس ترکمنی زنانه زیبا و جذاب»، وب‌سایت ستاره، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1401ش.