قبا: تفاوت میان نسخه‌ها

اولین قبایی که ثبت شده است، به دوره مادها بر می­‌گردد. این قبا، آستین‌­های آن از شانه تا مچ دست به‌­تدریج تنگ و متصل می‌­شدند. این لباس معمولاً دارای یک حاشیه پهن در کناره‌­ها و پشت آستین­‌ها بود که طرح­دار می­‌شد. قبا با دو بند در قسمت سینه بسته می­‌شد و گاهی یقه آن با پشم خز که احتمالاً از پوست سگ آبی بود، آراسته می‌­شد.<ref>[https://www.jcsc.ir/article_35614_64f59804a35d15f56a1f9086f81245cd.pdf باصری و کریمی، «پوشاک سنتی به نام قبا در جامعه ایران»،  1398ش، ص266.]</ref>

در قبای روحانیون شیعه از گذشته تاکنون، تغییراتی رخ داده است. روحانیون شیعه قبا را روی پیراهن و شلوار یا دشداشه می­‌پوشند و روی آن عبا می‌­اندازند.<ref> [https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=%D9%82%D8%A8%D8%A7 «قبا»،  ویکی‌شیعه.]</ref> این قبا دارای 12 جیب بزرگ و کوچک است و گریبان آن شکل 7 دارد.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/18022010/frnk/final_fitting_documentary دبیر، «عبا، قبا، لباده»،  جدید آنلاین.]</ref> در گذشته روحانیون مانند بقیه مردم، یک یا دو شال روی قبا می‌بستند که دو سرش گل‌دار و زربفت بود.<ref>[https://fa.shafaqna.com/?p=721846 حاتمی، «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»،  وب­سایت شفقنا.]</ref> این شال­‌ها که بخشی از پوشش قبا به شمار می­رفت؛ بسیار بلند بود. جنس و رنگ این شال براساس شخصیت صاحب آن انتخاب می­‌شد. اغلب این شال از ترمه کشمیر و یا کرمانی بود. انواع شال­‌های آن دوره عبارت بودند از هندی ساده و ململ و یا شال کشمیری و کرمانی، گل‌دار موصلی و شال سفید از جنس کتان. به مرور جوانان از نیمه دوم قاجاریه از بستن شال بر روی قبا و دور کمر رویگردان شدند.<ref>[https://chistorys.ir/article-1-1469-fa.pdf یعقوب­زاده و مافی­تبار، «بازیابی زمینه­های تحدید قبا و عبا به روحانیت شیعه در عصر قاجار، 1400ش، ص141-142.]</ref>

تا دوره رضاشاه گروه­‌های دیگری غیر از روحانیون، مثل تجار و پزشکان و اهل ادب و سالمندان مذهبی هم قبا را البته با کمی تفاوت در رنگ یا کیفیت می‌­پوشیدند؛ <ref>[https://tijan.ir/2021/10/07/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%A8%D8%A7-%D9%88-%D9%84%D8%A8-2/ رضایی، «فلسفه و پیشینه لباس روحانیت، از قبا و لباده تا عبا و عمامه»،  وب­سایت تیجان.]</ref> اما فرآیند اختصاصی شدن قباپوشی به فقها و روحانیت به میانه دوره قاجار بر می­‌گردد. از میانه دوره قاجار (1175ــ1304ش)،  تغییر در پوشاک مردان، به­‌ویژه دوری کردن از قبا، در طول یک روند زمانی و به‌دلایل و عوامل اقتصادی و تجاری، فرهنگی و اجتماعی، سیاسی، حکومتی و نظامی رخ داد. انقلاب صنعتی، فقر مردم، تجارت نامناسب داخلی و خارجی، استفاده نکردن از کالاهای ملی، تعرفه­‌های گمرکی و نظام نامناسب صادرات و واردات کالا، موجب تغییرات اقتصادی شد. این عوامل به­همراه تغییرات سیاسی، همچون ناتوانی ارتش، ناکارآمدی حاکمان داخلی و باخت در جنگ­ها در کنار عوامل دیگری همچون آموزش، رسانه، ترجمه متون، سفر مقامات دولتی و اعزام دانشجو به کشورهای دیگر باعث شدند که فکر مردم تحول پیدا کند و سبک پوشش آنها نیز تغییر کند. در نتیجه قبا به‌­تدریج از میان مردم رخت بربست و رفته‌­رفته به علمای دین محدود شد. به این صورت، قبا به­‌مرور به­‌عنوان لباس روحانیت شیعه شناخته شد و معنای نمادین گرفت. بدین جهت آن هنگام که نوز بلژیکی در جشن سال نو میلادی، قبا و عبا را که بخشی از لباس روحانیت بود، پوشید؛ به­‌عنوان توهین به روحانیت شیعه تلقی و موجب اعتراض علما و مردم شد.<ref>[https://chistorys.ir/article-1-1469-fa.pdf یعقوب‌­زاده و مافی‌­تبار، «بازیابی زمینه­‌های تحدید قبا و عبا به روحانیت شیعه در عصر قاجار»،  1400ش، ص148-149.]</ref> رضا پهلوی در سال 1307ش قانون لباس متحدالشکل را تصویب و اجرا کرد. بر اساس این قانون، فقط مراجع و علمایی که اجازه اجتهاد داشتند، می­‌توانستند از قبا، عبا و عمامه استفاده کنند<ref>[https://tijan.ir/2021/10/07/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%A8%D8%A7-%D9%88-%D9%84%D8%A8-2/ رضایی، «فلسفه و پیشینه لباس روحانیت، از قبا و لباده تا عبا و عمامه»،  وب­سایت تیجان.]</ref> و اکنون این سه به‌­عنوان سه عنصر و رکن لباس روحانیت معروف هستند<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA#:~:text=%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%20%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA%20%D9%8A%D9%83%20%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA,%D9%88%20%D8%B9%D8%A8%D «لباس روحانیت»،  ویکی‌فقه.]</ref> و طلبه­‌های علوم دینی برای پوشیدن آنها باید مجوز داشته باشند.<ref> [http://www.schowzeh.ir/fa/law/162 «آیین‌­نامه تلبس طلاب حوزه­‌های علمیه»،  وب­سایت شورای عالی حوزه­‌های علمیه.]</ref>

* افتخار، رفیع، «پوشاک زنان محلی»،  وب­سایت حوزه، تاریخ درج مطلب: خرداد 1380ش.

* «القباء»،  وب­سایت المعانی، تاریخ بازدید: 28 آذر 1402ش.

* «انواع قبا»،  وب­سایت ربیع، تاریخ بازدید: 25 آذر 1402ش.

* «آیین­‌نامه تلبس طلاب حوزه‌­های علمیه»،  وب­سایت شورای عالی حوزه­‌های علمیه، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1399ش.

* باصری، سمیه و کریمی، مریم، «پوشاک سنتی به نام قبا در جامعه ایران»،  فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال پانزدهم، شماره 54، بهار 1398ش.

* حاتمی، اعظم، «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تا­کنون»،  وب­سایت شفقنا، تاریخ بازدید: 9 اردیبهشت 1398ش.

* دبیر، داریوش، «عبا، قبا، لباده»،  جدید آنلاین، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1388ش.

* رضایی، حسین، «فلسفه و پیشینه لباس روحانیت، از قبا و لباده تا عبا و عمامه»،  وب­سایت تیجان، تاریخ درج مطلب: 15 مهر 1400ش.

* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 آذر 1402ش.

* رودکی، ابوعبدالله، ابیات پراکنده، وب­سایت گنجور، تاریخ بازدید: 6 دی 1402.

* زارعی، اسداله، «بازتاب فرهنگ پوشاک و لباس در ادبیات ایران»،  فصلنامه هنر علم و فرهنگ، شماره 1، زمستان 1392ش.

* سعادتی­‌نیک، سیدبهزاد، «تاریخچه لباس روحانیت»،  وب­سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1394ش.

* «شال و قوا»،  وب­سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 25 دی 1402ش.

* فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب­سایت گنجور، تاریخ بازدید: 6 دی 1402ش.

* «قبا»،  ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 25 آذر 1402ش.

* «لباده»،  ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 6 دی 1402ش.

* «لباس روحانیت»،  ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 25 آذر 1402ش.

* مکنزی، د. ن.، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1373ش.

* یعقوب‌­زاده،‌هادی و مافی­‌تبار، آمنه، «بازیابی زمینه‌­های تحدید قبا و عبا به روحانیت شیعه در عصر قاجار»،  پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال سیزدهم، شماره پنجاهم، زمستان 1400ش.