آندروژین (مد)

خطا در ایجاد بندانگشتی: پرونده وجود ندارد

استایل آندروژین

آندروژین (مد)؛ مدی با ماهیت ترکیب ویژگی‌های زنانه و مردانه یا نه زنانه و نه مردانه.

مد آندروژین (Androgynous Fashion)، استایلی است که در آن از لباس‌های یونیسکس استفاده می‌شود و اغلب در افرادی با جنسیت متعارض طرفدار دارد. این مد تحت حمایت LGBTQ+ قرار دارد و با کمک افراد مشهور و استفادۀ آنان از لباس‌هایی متضاد با جنسیت، در میان سایر افراد نیز عادی‌سازی و رایج شده است.

مفهوم‌شناسی

اصطلاح «آندروژین» تلفیقی از واژه‌های یونانی مرد (andras) و زن (gune) است. آندروژین به ترکیب ویژگی‌های زنانه و مردانه اشاره دارد و کیفیت و حالتی است که نه زنانه و نه مردانه است. مد آندروژینی در تلاش است لباس‌های دو جنس را ترکیب کند و انگاره جنسی همسان را برای زن و مرد به تصویر بکشد.

تاریخچه

مد آندروژین در طول زمان تکامل و گسترش یافته است و از سبک اولیه به مدرن و سپس فوق مدرن تبدیل شده و سه پیشینۀ تاریخی را به خود اختصاص داده است:

سبک اولیه آندروژین

اگرچه آندروژین در برخی از سبک‌های لباس در طول تاریخ قابل مشاهده بوده؛ اما در مجموع در طولانی‌مدت از نظر اجتماعی قابل قبول نبوده است. جامعۀ غربی تغییرناپذیری در لباس را نشانگر جامعۀ بدون تغییر می‌پندارد. تا پیش از قرن هجدهم پوشیدن لباس‌های مردان توسط زنان و بالعکس نوعی طغیان‌گری محسوب می‌شد. پس از توسعۀ نسبی اقتصاد، پوشیدن لباس‌های مردانه در میان زنان رده‌های بالاتر طبقۀ حاکم رایج شد و آندروژین اولیه با سبک بسیار ساده ظهور یافت.  نخستین سبک آندروژین در اوایل قرن هجدهم در انگلستان و فرانسه دیده شد. در طول دهۀ 1800م به‌دلیل انقلاب صنعتی، لباس‌های کار در مقیاس وسیع تولید شدند که به پوشیدن یونیفرم‌هایی از شلوار و ژاکت از روی لباس انجامید. این مد معیارهای هنجار جنسیتی مورد پذیرش جامعه برای زنان و مردان را تغییر داد و زنان را شیفته خود کرد. در دهۀ 1850م، «بلومرز» شکلی از شلوارهای مردانه بود که مورد توجه زنان قرار گرفت؛ زیرا زنان در پی حذف دامن‌های بلند از پوشش خود بودند.

سبک مدرن آندروژین

در دوران مدرن، انواع مختلفی از سبک‌های آندروژین به وجود آمد و لباس‌های غربی بر سبک لباس شرقی تأثیر گذاشت. صنعتی شدن به‌سرعت ارزش‌های جامعۀ اروپا را  تغییر داد. زنان در مبارزه برای احقاق حقوق خود، سبک پوشش خود را به‌تدریج به مردان نزدیک و سبک آندروژین را پایه‌گذاری کردند. در جامعه مدرن، زنان مشغول کار و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی شدند. در نظام صنعتی مدرن، زنان بر اساس ارزش‌ها و دیدگاه‌های مردانه ارزیابی و انتخاب می‌شدند؛ به‌طوری که زنانی که صفات و ظاهر مردانۀ کمتری داشتند، حقوق خود در قبال مردان را از دست می‌دادند. پس از جنگ جهانی اول، زنان بریتانیایی و آمریکایی در انتخاب نوع پوشش اولویت اصلی خود را راحتی آن در نظر گرفتند. زنان برای نشان دادن برابری با مردان و جا افتادن در نقش‌های اجتماعی جدید، از شیوۀ زندگی مردان از جمله لباس پوشیدن آنان تقلید و لباس زنانه را مشابه مردان، به‌شکل ساده طراحی می‌کردند. در طول جنگ جهانی دوم به‌دلیل کمبود امکانات، تفاوتی بین لباس مردانه و زنانه وجود نداشت. شلوار، پیراهن، لباس کار و موهای کوتاه در این دوره رایج شد.

سبک فوق مدرن آندروژین

خطا در ایجاد بندانگشتی: پرونده وجود ندارد

نمونه مد آندروژین در مد شوی لباس مردانه پاریس - بهار 2012

توسعه مد آندروژین در جامعه پست مدرن به دو مرحله توسعه تقسیم شد:

اواخر دهۀ 1940م تا اواخر دهۀ 1980م از اواخر دهۀ 1940م جامعۀ فوق مدرن شکل گرفت. در دهه‌های 1950م و 1960م، شلوار جین لیوایز  مد شد. در دهۀ 1970م، جنبش فمینیستی ساختار اجتماعی مردمحور را بر هم زد و یک پایۀ ذهنی برای لباس‌های آندروژین ایجاد کرد. در ابتدا فمینیسم موجب شد در سبک لباس آندروژین از سبک‌های لباس مردانه استفاده شود و در نهایت از مرزهای جنسیتی فراتر رفت. در این زمان، لباس‌های آندروژین از سبک پانک پیروی می‌کرد و پدیدآورندۀ آن با پوشیدن تی‌شرتی شبیه تور ماهی، دامن مشکی کوتاه، چکمه‌هایی با ظاهر عجیب و استفاده از برخی اکسسوری‌ها به استایل آوانگارد و برجسته‌ترین زن مدرن تبدیل شده بود.

استایل مردانۀ آندروژین به‌شیوه‌ای آرام تغییر می‌کرد و در آن از رنگ‌های ملایم‌تر و روشن‌تری نسبت به گذشته استفاده می‌شد. کت و شلوار جزو اقلام اصلی استایل آندروژین برای مردان و زنان شده بود. در دهۀ 1980م، هنجارهای سنتی اجتماعی در طراحی مد برای مردان کنار گذاشته شده و سبک آندروژین وارد لباس مردان شد و تفاوت جنسیتی بین لباس مردانه و زنانه حذف شد. در طراحی مد آندروژین برای مردان در برند کلاین از جنسیت مبهم و رنگ‌های آندروژینی، نوآوری‌های فراوان و نامحدود استفاده شد و اغلب از سبک لباس زنانه به‌طور مستقیم برای طراحی استفاده می‌شد. در سال 1984م کت و شلوارهای راه‌راه و گیره‌های براق، دامن و لباس توری شفاف برای مدل‌های مردانه طراحی شد. در این زمان پس از گذر از سبک‌های هیپی و پانک، سبک یاپی رایج شد.

از دهۀ 1990م تا اوایل قرن 21

در اثر ارتقای رسانه‌ها و با رواج رایانه‌ها و فرا رسیدن عصر اطلاعات، چرخه مد سرعت گرفت و انگارۀ برابری زن و مرد با شدت بیشتری دنبال شد. استایل‌های آندروژین با سبک‌های متنوعی عرضه شدند. سبک‌هایی مانند لباس‌های مربوط به ارتش، پانک، هیپی و یاپی با هم ترکیب شدند و ترکیب جدید سبک‌های آندروژینی را تشکیل دادند. امروزه کفش کتانی، شلوار جین، چکمه، تی‌شرت دارای نوشته، جلیقه‌ها و کلاه‌های بیسبال، همگی با سبک‌های آندروژین ادغام شده‌اند و زنان و مردان آن را می‌پوشند. سبک آندروژین نه تنها سبک لباس پوشیدن زنان، بلکه نگرش آنها نسبت به زندگی را نیز تغییر داده است. در اوایل قرن 21، مد آندروژینی در سطح جهانی رواج یافت و افراد مشهور زیادی از آن استفاده کردند.

انواع مد آندروژین

لباس‌های آندروژین را می‌توان به دو دستۀ کلی لباس‌های مبدل و لباس‌های یونیسکس تقسیم کرد:

در گذشته، لباس‌های آندروژینی عمدتاً به لباس‌های مبدل اطلاق می‌شد. در جامعه مدرن، لباس‌های آندروژین به‌طور کلی به لباس‌های یونیسکس اطلاق می‌شود. بدون لباس‌های مبدل، لباس‌های یونیسکس هرگز تکامل نمی‌یافتند.

سبک‌های مد آندروژین

سبک‌های مختلفی از مد آندروژین وجود دارد که هر کدام ویژگی‌هایی دارند از جمله:

آندروژین مینیمالیستی؛ این سبک بر پایۀ سادگی و به دور از هر نوع تزئینات، اغلب دارای رنگ‌های خنثی و اکسسوری‌های ساده است.

آندروژین گِلَم؛ این سبک دارای آراستگی و تزئینات بیشتر و رنگ‌های روشن و اکسسوری‌های پرجلوه است.

آندروژین اسپورت؛ این سبک دارای لباس‌های اسپرت، مانند هودی، کفش‌ها و لباس‌های ورزشی خنثی است.

آندروژین گرانج؛ این سبک از مد گرانج الهام گرفته است که شامل لباس‌هایی با اندازه‌های بزرگ، لایه‌ها و پارچه‌های ضخیم و زمخت است.

آندروژین ریترو؛ این سبک از مد وینتیج الهام گرفته و دارای اکسسوری‌های قدیمی و خاطره‌انگیز است. در این نوع آندروژین عناصری از دهه‌های مختلف برای ایجاد ظاهری منحصربه‌فرد ترکیب می‌شوند.

اهداف مد آندروژینیتی

هدف از مد آندروژین از نظر سبک ‌شناختی، حذف تمایز بصری بین ویژگی‌های فیزیکی مردانه و زنانه و در نتیجه بیان هویت جنسیتی غیر دوگانه است. ترویج لباس‌های آندروژین با هدف حرکت به‌سمت برابری جنسیتی و پذیرش هویت‌های جنسیتی مختلف و ناهنجار انجام می‌شود.

ویژگی‌های مد آندروژین

از جمله ویژگی‌های مهم سبک آندروژین عبارت است از:

جنسیت خنثی؛ مد آندروژینی برای پوشش افراد با هر جنسیتی طراحی شده است و با هنجارهای جنسیتی معمول مطابقتی ندارد.

مینیمالیستی؛ مد آندروژین اغلب دارای طرح‌های ساده است که بر عملکرد و کاربردی بودن تأکید دارد.

گشاد؛ لباس‌های آندروژین اغلب گشاد و بدون سایز مشخص هستند.

ترکیبی؛ مد آندروژینی معمولاً پارچه‌هایی از جنس‌های متضاد، مانند چرم و توری یا پشم و ابریشم را باهم ترکیب می‌کند.

لباس‌های یونیسکس.

رنگ‌های مورد استفاده در مد آندروژین

در مد آندروژین اغلب از رنگ‌های خنثی و کم‌رنگ، همانند مشکی، سفید، خاکستری، سرمه‌ای، زیتونی، خاکی، بژ یا قهوه‌ای روشن استفاده می‌شود.

افراد استقبال‌کننده از مد آندروژین

این مد توسط بسیاری از افراد، از جمله افرادی که دارای جنسیت خنثی و غیر از زن و مرد هستند یا افراد دگرباشی جنسی یا افرادی که ناسازگاری جنسیتی دارند، پذیرفته شده است. بسیاری از این افراد از سبک‌های آندروژینی برای بیان هویت جنسی خود استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود لباس‌های آندروژین در بین زنان رایج شود، عامل راحتی، پوشانندگی و آزادی این نوع لباس‌ها است. لباس‌های زنانه عموماً میزان راحتی کمتری دارند.راحت و کاربردی بودن مد آندروژین سبب شده است که در محیط‌های مختلف پوشیده شود؛ به همین دلیل بسیاری از زنان به دنبال لباس‌های راحت‌ در بین لباس‌های مردانه هستند.

لباس‌های مورد استفاده در مد آندروژین

مد آندروژین را می‌توان در لباس‌های مختلف، مانند کت و شلوار، شلوار جین، پیراهن دکمه‌دار، تی‌شرت، کفش ورزشی و چکمه مشاهده کرد.

زمینه‌های شکل‌گیری مد آندروژین

زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مختلفی در شکل‌گیری مد آندروژین مؤثر بودند  از جمله:

اجبار زنان به پوشیدن یونیفرم کار مشابه لباس مردان پس از انقلاب صنعتی در غرب؛

اجبار جاسوسان زن به پوشیدن یونیفرم‌های مردانه در ارتش بریتانیا و آمریکا؛

محو شدن نقش‌های سنتی جنسیتی پس از شروع جنگ جهانی اول و اثرگذاری آن در صنعت مد؛

جنبش آزادی زنان در طول دهه‌های 1960 و 1970م؛

جنبش‌های مختلف؛ همچون پانک، گرانج، گِلَم، راک و فمینیسم.

LGBTQ+؛ مد آندروژین تحت تأثیر و حمایت LGBTQ+ است که از مد برای بیان هویت جنسی خود استفاده می‌کند.

هنر و فیلم؛ هنرها و فیلم‌هایی که مفهوم سیالیت جنسیتی را عرضه می‌کنند.

نظریۀ جنسیت؛ این نظریه، جنسیت دوگانه را به چالش می‌کشد.

موسیقی؛ آرایش صورت و پوشیدن لباس‌های زنانه و سبک‌های آندروژین توسط خواننده‌های مرد بر آندروژین اثرگذار بود. مینیمالیسم؛

ورزش؛

پیشینۀ مد در غرب؛

تفاوت آندروژین و یونیسکس

معمولاً اصطلاحات آندروژین و یونیسکس به‌جای هم استفاده می‌شوند. یونیسکس اصطلاحی است که بیشتر در مورد لباس‌هایی که به هر دو جنس زن و مرد اختصاص دارد، استفاده می‌شود؛ اما آندروژین اصطلاحی ترکیبی است و در مواردی به کار می‌رود که افراد فاقد هویت جنسیتی مشخص، از لباس‌های یونیسکس استفاده کنند. البته رواج مد آندروژین در سال‌های اخیر سبب سیالیت هنجارهای جنسیتی شده است.

نقش سلبریتی‌ها در ترویج مد آندروژین

خطا در ایجاد بندانگشتی: پرونده وجود ندارد

جی دراگون ستاره پاپ کره جنوبی به‌خاطر ظاهر آندروژنی اش مورد توجه است

برای عادی‌سازی این مد افراد مشهور لباس‌هایی می‌پوشند که معمولاً مخالف هویت جنسی آنان است و بدین جهت بسیاری از افراد معمولی نیز که هویت جنسی متعارضی ندارند، لباس‌های آندروژین را در کمد لباس‌های خود دارند و از آن استفاده می‌کنند. عادی‌سازی لباس‌های آندروژین توسط افراد مشهور و برندهای معروف موجب می‌شود افراد به کلیشه‌های مبتنی بر جنسیت در مد توجهی نکنند و این موضوع امکان پذیرش گستردۀ هویت‌های جنسیتی متفاوت در این مد را فراهم می‌کند. بسیاری از سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها به‌دنبال نادیده‌انگاری هنجارهای جنسیتی و بیان هویت جنسیتی از طریق لباس برای عموم مردم هستند.

روند صعودی مد آندروژین در صنعت پوشاک

از سال 2020م در ایالات متحده، میانگین محصولات عرضه شده به‌صورت تک‌جنسیتی یا بدون جنسیت، 500 درصد رشد داشته است و بازار اروپا نیز شاهد روند مشابهی با نرخ رشد 325 درصدی است. با توجه به اینکه تاجران، دیگر لباس‌ها را به لباس‌های مردانه یا زنانه دسته‌بندی نمی‌کنند، مشتریان ناچارند از گروه لباس‌های مشترک خرید کنند.

مد آندروژین در آسیا

امروزه سبک‌های مختلف مد آندروژین در صنعت مد آسیا فراگیر شده است و سبک آندروژین در انیمیشن‌ها، داستان و رمان تصویری، کی‌پاپ و جی‌پاپ به تصویر کشیده شده است.

پیامدهای مد آندروژین

نادیده گرفتن تفاوت اندام‌های جسمانی میان زن و مرد؛

ساختارشکنی کدهای جنسیتی بیولوژیکی و جنسی؛

تضعیف نقش‌های جنسیتی؛

درهم شکستن کلیشه‌های جنسیتی در صنعت مد؛

شکستن هنجارهای جنسیتی در صنعت پوشاک؛

نادیده گرفتن اختیار افراد در انتخاب پوشاک.

منابع

• «اکسسوری چیست و به چه چیزهایی گفته می‌شود»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 17 دی 1402ش.

• آهنی‌زاد، سپیده «فشن آندروژنی؛ هنر فراجنسیتی»، وب‌سایت مد روز، تاریخ درج مطلب: 30 فروردین 1402ش.

• «تاریخچۀ مد آندروژین تا زمان حال»، وب‌سایت شیک و پیک، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1399ش.

• «مد آندروژین چیست؛ شرح تاریخچۀ آن تا به امروز»، وب‌سایت بانی مد، تاریخ درج مطلب: 11 تیر 1401ش.

• Berman, Sophie. 2023. “In what ways has the move to androgynous fashion in the late 2010s and 2020s destabilized clothing's association with gender norms in fashion design?”,Fashion Design.
• Chen, Si. 2011.“Androgynous style in fashion”. Advanced Materials Research 175.
• “DEFINING ANDROGYNY AND ELIMINATION OF GENDER CODES IN FASHION”, rosenrot website, Date of Upload: 24 August 2019.
• DIKKAR, CHETNA. 2021. “UNISEX CLOTHING: A SUSTAIN ALE WAY OF SELF EXPRESSION”. International Journal of Textile and Fashion Technology 2.
• Fernando, Anne, “Guide to Explore Gender Neutral Androgynous Fashion”, nakysha website, Date of Upload: 20 March 2023.
• Herrmann, Viktoria, “Is Fashion's Future Genderless?”, stylesage website, Date of Visit: 6 January 2024.
• Russell, Aidan, “Androgynous Fashion: How to Defy Gender Norms in Style”, thevou website, Date of Uoload: 7 January 2023.
• Saha, Indranil et al. 2021. “Androgynous Fashion from the Concept to Consumers: An Empirical Study”. Design for Tomorrow 1.
• “THE RISE OF GENDER-NEUTRAL CLOTHING”, familyindustries website, Date of Upload: 1 january 2023.
• “What is the positive impact of Androgynous Fashion?”, closetedstance website, Date of Upload: 17 January 2020.