باب اسفنجی

باب ‌اسفنجی (انیمیشن سریالی)؛ انیمیشنی با شخصیت اصلی مکعبی‌شکل.

باب‌اسفنجی انیمیشنی آمریکایی است که بارها از شبکه‌های تلویزیونی پخش شده است. با وجود ظاهر کودکانه و معصومانه باب‌اسفنجی مفاهیمی در این انیمیشن گنجانده شده است که به‌طور غیرمستقیم انگاره‌های ذهنی کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

معرفی انیمیشن و عوامل تولید

انیمیشن سریالی باب‌اسفنجی شلوار مکعبی که به باب‌اسفنجی معروف است، در گونۀ طنز و ماجراجویی در سال 1999م توسط شرکت آمریکایی نیکلودئون به نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی استیون هیلنبرگ ساخته شده است. تا به امروز بیش از 260 قسمت آن تولید و پخش شده و به بیش از 50 زبان دنیا دوبله شده است. این انیمیشن در گزارشی تا سال 2017م بیش از 13 میلیارد دلار درآمد کسب کرده است.

شخصیت‌های انیمیشن

محوریت اصلی این انیمیشن بر مبنای شخصیت باب‌اسفنجی طراحی شده است و بقیه شخصیت‌‌ها به‌گونه‌ای با باب‌اسفنجی در ارتباط هستند. شخصیت‌های اصلی انیمیشن باب‌اسفنجی عبارتند ‌از:

• باب‌اسفنجی: او در یک رستوران به‌عنوان آشپز مسئول آماده‌کردن همبرگر است. شخصیت‌ او به‌گونه‌ای طراحی شده است که مانند یک کودک به‌دور از هرگونه آلایش باشد.
• خرچنگ: خرچنگ صاحب رستورانی است که باب‌اسفنجی در آن کار می‌کند. در انیمیشن هدف این شخصیت کسب درآمد بالا با کمترین هزینه است. رستوران او به‌دلیل یک دستور پخت سِری، بسیار مورد استقبال واقع شده است.
• پاتریک: صمیمی‌ترین دوست باب‌اسفنجی که یک ستاره دریایی نادان است و کار خاصی انجام نمی‌دهد.
• اختاپوس: صندوق‌دار بداخلاق، خودخواه و بی‌حوصله رستوران خرچنگ است که از شوخی‌های همسایگان خود یعنی باب‌اسفنجی و پاتریک دلِ ‌خوشی ندارد.
• گری: گری حلزون، حیوان خانگی باب‌اسفنجی است که مانند گربه میو‌میو می‌کند. گری از هوش بالایی برخوردار است و هیچ‌گاه به دریافت خوراکی نه نمی‌گوید.
• پلانگتون: یک موجود تک‌سلولی و صاحب رستوران ورشکسته‌ای است. رستوران او روبه‌روی رستوران خرچنگ قرار دارد و همواره بدون مشتری است و سعی دارد فرمول سری رستوران خرچنگ را به ‌دست آورد. رستوران پلانگتون شبیه به سطل صید ‌ماهی است که خود همین موضوع دلیلی بر بدون ‌مشتری بودن این رستوران است؛ چرا که ماهی‌ها دوست ندارند از تکه‌های هم‌نوع‌ خود بخورند.
• سندی: سنجابی دانشمند، مغرور، باهوش و کاراته‌باز ماهری است. جنسیت سندی برخلاف بقیه شخصیت‌های اصلی مؤنث است و برای انجام تحقیقاتی به زیر آب آمده است.

نمادشناسی شخصیت‌های انیمیشن

هر کدام از شخصیت‌های این انیمیشن نمود یک خصوصیت اخلاقی و برگرفته از هفت گناه کبیره مسیحیت هستند:

• باب‌اسفنجی نماد خواسته‌های نفسانی؛ او برای رسیدن به هر چیزی شوق و هوس زیادی را از خود نشان می‌دهد.
• پاتریک نماد تنبلی؛ پاتریک در این انیمیشن به‌عنوان شخصیتی فوق‌العاده تنبل، کم‌هوش و منفعل به تصویر کشیده شده است. ‌
• خرچنگ نماد طمع و حرص؛ خرچنگ که رستوران‌دار معروفی است، همواره در طمع به‌دست آوردن پول و قدرت بیشتر حاضر است هر کاری انجام دهد.
• اختاپوس نماد خشم؛ شخصیتی باهوش و خلاق که نسبت به مسائل تفکر انتقادی دارد و هر چیزی را به‌راحتی قبول نمی‌کند. اختاپوس احساس می‌کند کسی قدردان استعداد و خلاقیت او نیست و معمولاً بداخلاق است.
• سندی نماد غرور؛ سندی به‌خاطر موقعیت و همچنین توانایی‌های همچون دانشمند بودن، داشتن هوش بالا، ورزش‌کار و کاراته‌‌باز ‌بودن و همچنین تنها مخلوق زمینی بین همه اهالی دریا احساس غرور می‌کند.
• گری نماد شکم‌پرستی؛ گری حیوان خانگی باب‌اسفنجی همیشه در حال خوردن دیده می‌شود و کار دیگری انجام نمی‌دهد.
• پلانگتون نماد حسادت؛ پلانگتون همواره به موقعیت آقای خرچنگ حسادت می‌کند و سعی دارد راز موفقیت او را پیدا کند.

انتقادات به انیمیشن باب‌اسفنجی

علاوه بر انتقادات کشورهای مختلف به این انیمیشن، بسیاری از کارشناسان فرهنگی ایرانی نیز به باب‌اسفنجی انتقاداتی وارد دانسته‌ و از آسیب‌های مختلفی که این انیمیشن به کودکان وارد می‌کند، پرده برداشته‌اند:

• حذف نهاد خانواده و آسیب به آن، آسیب به محیط‌زیست، آزار حیوانات، تغییر کلیشه‌های جنسیتی، بی‌توجهی به مسائل بهداشتی از مواردی هستند که در این انیمیشن با محوریت آموزش به کودک به تصویر کشیده شده‌اند.
• ترویج سبک زندگی مجردی و فرد‌گرایی؛ تمام شخصیت‌های این انیمیشن به‌ تنهایی زندگی می‌کنند و با وجود داشتن خانواده تمایلی به همراه بودن با آنها ندارند.
• تمسخر و سر‌کار‌گذاشتن دیگران؛ در این انیمیشن مسخره کردن دیگران به‌عنوان یک تفریح و سرگرمی نمایش داده می‌شود که به تخریب شخصیت افراد می‌انجامد.
• تغییر سبک زندگی؛ صف‌های طولانی برای دریافت همبرگر از رستوران نشان‌دهنده ترویج سبک زندگی نا‌سالم است؛ به گونه‌ای که شخصیت‌های این انیمیشن حاضرند ساعت‌ها برای دریافت همبرگر از رستوران منتظر بمانند. این مسئله از آنجا نشئت می‌گیرد که سازندگان این انیمیشن با شرکت‌های تولید‌کننده همبرگر قرارداد تجاری امضا کرده‌اند. مسئله تبلیغات برای همبرگر نیز به‌طور نامحسوسی در این انیمیشن دیده می‌شود. از دیگر مسائل مهم این انیمیشن صورتی بودن رنگ پاتریک است؛ در صورتی که جنسیت او مذکر است. در صحنه‌هایی هم مشاهده می‌شود که اختاپوس در حال نوازندگی است که سعی در جذب مخاطبان کودک به‌سمت بی‌بندوباری دارد.
• ترویج شیطان‌پرستی؛ از محور‌های اصلی این انیمیشن ترویج شیطان‌پرستی است؛ به‌گونه‌‌ای که تمام شخصیت‌های آن به هر نحوی گرایش به شیطان‌پرستی را در رفتارهای خود نشان می‌دهند؛ ازجمله: هرم و ایلومیناتی، عدد 666، تک‌چشم و بز شاخ‌دار.
• نحوه کسب درآمد؛ یکی از جنبه‌های منفی و بسیار مهم انیمیشن باب‌اسفنجی ترویج هم‌نوع‌خواری و به‌دنبال آن حرام‌خواری است. در رستوران خرچنگ گوشت همبرگر از گوشت خرچنگ تهیه می‌شود. همچنین در رستوران پلانگتون ماهی سرو می‌شود.
• ترویج هم‌جنس‌بازی؛ بعد از شروع فصل 13 این انیمیشن، یکی از بستر‌های شبکه‌های اینترنتی آمریکایی مخصوص پخش کارتون، باب‌اسفنجی را در یک راهپیمایی به تصویر می‌کشد که گویا با در دست داشتن پرچم هم‌جنس‌گرایان حمایت خود را از آنان نشان می‌دهد. در فصل‌های قبل این انیمیشن نیز شخصیت‌های آن به‌خاطر هم‌جنس‌باز بودن برخی از حامیان مالی آن مورد انتقاد مسیحیان قرار گرفته بود. با وجود جنجال‌های زیادی که بر سر این مسئله به‌وجود آمده؛ باب‌اسفنجی همواره مورد علاقه‌ مردان هم‌جنس‌باز بوده است. کارگردان و تهیه‌کنندۀ این انیمیشن توسط دو انجمن ضداخلاقی ایتالیایی به‌خاطر ترویج زندگی با هم‌جنس‌ نیز مورد تجلیل قرار گرفته است.
• ترویج برهنگی؛ آرم رسمی باله‌های پارامونت در تبلیغ جدید باب‌اسفنجی، حکایت از اتفاقات جدیدی در نمایش این انیمیشن در سال 2024م دارد. حتی کارگردان جدید این انیمیشن در پست منتشر شده معرفی سری جدید، در قسمت نظرات این انیمیشن در اینستاگرام اعلام می‌کند که برهنگی در این فیلم وجود خواهد داشت. البته این خبر چندان جدید نیست، چون بارها شخصیت‌های این انیمیشن برهنه به تصویر کشیده شده‌اند. در صحنه‌هایی هم دیده شده که باب‌اسفنجی شب‌ها به‌هنگام خواب فقط لباس‌زیر می‌پوشد که به کودک آموزش می‌دهد که هنگام خواب با کمترین لباس باید بخوابد. همچنین سندی به‌عنوان یک زن در بیشتر مواقع به‌صورت تحریک‌آمیز با لباس زیر زنانه ظاهر شده است که می‌تواند سبب بلوغ زودرس در کودکان شود.
• ترویج رابطه غیراخلاقی و بی‌بند‌و‌باری؛ در این انیمیشن به وضوح رابطه و دوستی بین دختر و پسر نشان ‌داده شده است. به تصویر کشیدن این مفهوم ترویج رابطه خارج از قاعده و غیراخلاقی را نشان‌ می‌دهد.
• ترویج خشونت؛ در این انیمیشن صحنه‌های بسیاری از نمایش خشونت به تصویر کشیده شده است. تنفر داشتن، نفرین کردن برای مرگ، لگدمال کردن دیگران، حمله کردن و عصبانی شدن از جمله مصادیق خشونت در این انیمیشن هستند. با توجه به اینکه کودکان مدام در حال یادگیری هستند، اگر آموزش خشونت توسط یک قهرمان جذاب اجرا شود، این پیام را برای آنها تقویت می‌کند که خشونت راه‌حل قابل ‌قبولی برای حل تعارض و اختلاف است. قرار گرفتن مکرر کودک در این خطر موجب ایجاد این حس می‌شود که در برابر مسائل پیرامون خود واکنش خود را به‌‌صورت خشونت نشان دهد.

حذف انیمیشن باب‌اسفنجی از سکوهای نمایش جهانی

از زمان نمایش انیمیشن باب‌اسفنجی انتقادات گسترده‌ای به پخش آن وارد شده‌ است. انتقاد به این انیمیشن در آسیا با پخش «خرچنگ قرنطینه شده» با عنوان آنفولانزای پوستی سبب اعتراضات گسترده شد؛ به‌گونه‌ای که از سکوهای پخش و فروش اینترنتی حذف شد. همچنین با قتل شش آسیایی در آمریکا و با شدت گرفتن اعتراضات ضد نژاد‌پرستی در آمریکا، انیمشین باب‌اسنفجی به‌خاطر پخش مضامین و صحنه‌هایی که معرف نژادپرستی بود، از سکوهای جهانی پخش آنلاین حذف شد.

منابع

• اصلانی، مریم، «معرفی شخصیت‌های باب‌اسفنجی|از پاتریک تا اختاپوس»، وب‌سایت زومگ، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1400ش.
• «اعتراض آسیایی‌ها به باب‌اسفنجی رسید|حذف از پلتفرم‌های پخش و فروش»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
• «انتقاد مقام صداوسیما از "باب‌اسفنجی"»، وب‌سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1392ش.
• «انیمیشن‌های کودکان، پلی متحرک به سوی ازدواج‌های سفید و نا‌فر‌جام/ باب‌اسفنجی بر روی تغییر سبک زندگی مخاطبان خود مانور می‌دهد»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: 4 شهریور 1395ش.
• ««باب‌اسفنجی» موجب آسیب به خانواده می‌شود»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1392ش.
• «با کارتون‌هایی که ترویج همجنس‌گرایی می‌کنند آشنا شوید»، وب‌سایت آخرین خبر، تاریخ درج مطلب: 3 تیر 1399ش.
• «باب‌اسفنجی شلوار مکعبی!»، وبلاگ مرجع مطالب فرهنگی مذهبی، تاریخ بازدید: 4 مرداد 1403ش.
• «"پت و مت" و "باب‌اسفنجی" چگونه ساخته شدند»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 14 آبان 1392ش.
• «تحلیل کارتون باب‌اسفنجی! استاد تراشیون، دوره کرامت»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 30 تیر 1403ش.
• تقی‌پور، فائزه و دیگران، «بازنمایی ابعاد هویت فرهنگی در مجموعه انیمیشن باب‌اسفنجی»، نشریه رسانه‌های دیداری و شنیداری، شمارۀ 28، اسفند 1397ش.
• «چام»، وب‌سایت فلاسپی، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1403ش.
• «حقایق ترسناک انیمیشن باب‌اسفنجی که از آنها بی‌اطلاع هستید»، وب‌سایت چمدون، تاریخ درج مطلب: 29 دی 1402ش.
• «حقایق ترسناک باب‌اسفنجی که تا به حال نمی‌دانستید!»، وب‌سایت اکسپرس مگ، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1401ش.
• «حقایق مهمی که تا الان درباره باب‌اسفنجی نمی‌دونستید»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 31 تیر 1403ش.
• راستگو، «ممنوع‌التصویری باب‌اسفنجی!»، وب‌سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 21 آبان 1394ش.
• «سندی چیکس»، وب‌سایت فلاسپی، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1403ش.
• «صدای استغاثه‌ای که به گوش مسئولان نمی‌رسد/ باب‌اسفنجی نماد ترویج تفکر الحادی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 14 فروردین 1397ش.
• صوفی، مرتضی، «هر آنچه که باید در مورد باب‌اسفنجی بدانیم»، وب‌سایت زومگ، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1396ش.
• مشکین‌قلم، زهرا، «باب‌اسفنجی‌‎ها را به خانه راه ندهیم! » وب‌سایت فرهنگ سدید، تاریخ بازدید: 28 تیر 1403ش.
• «معرفی باب‌اسفنجی»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 28 تیر 1403ش.
• «نشانه‌های شیطان‌پرستی در باب‌اسفنجی! » وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 30 تیر 1403ش.
• «وقتی انیمیشن‌ها دنیای کودکان را ناامن می‌کنند!»، وب‌سایت مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، تاریخ درج مطلب: 3 آذر 1400ش.
• «هفت گناه اصلی مبنای طراحی هفت شخصیت باب‌اسفنجی»، وب‌سایت شعار سال، تاریخ درج مطلب: 15 مرداد 1396ش.
• «هم‌جنس‌گرایی در کارتون‌ها؛ از هری‌پاتر تا سیمسون‌ها»، وب‌سایت برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: 3 تیر 1399ش.
• "SpongeBob Squarepants Movie: Sponge out of water"، Children and Media Australia (CMA) Website، Date of Visit: 22 July 2024.
• "The SpongeBob Movie: Search for SquarePants' to Feature Nudity"، NickALive website، Date of entry: 13 April 2024.