حریم خصوصی در فضای مجازی

حریم خصوصی در فضای مجازی؛ محدودۀ شخصی کاربران در اینترنت.

حریم خصوصی در اینترنت محدودۀ فردی هر شخص برای فعالیت در فضای مجازی است. عواملی مانند آزار و اذیت، نشر محتوای مستهجن، شنود مکالمه، نشر شایعات و اخاذی موجب نقض حریم خصوصی کاربران می‌شود.

مفهوم‌شناسی

حریم خصوصی اشاره به حق محرمانه بودن و حق تصمیم‌گیری برای دسترسی دیگران به شئون فردی، کردارها، تفکرات، احساسات و اطلاعات اشخاص دارد. حریم خصوصی کاربران مجازی در دو حوزۀ ارتباطات شخصی در اشکال نوشتاری، صوتی، تصویری و چندرسانه‌ای و پایگاه داده‌های حاوی اطلاعات حساس فردی بررسی می‌شود. همچنین حریم خصوصی اشاره به محدوۀ معقولی دارد که افراد انتظار دارند از دسترس اشخاص حقوقی، حقیقی و دولت مصون بماند.

حریم خصوصی در آموزه‌های دینی

قرآن کریم در سوره‌های حجرات، بقره و نور به موضوع حفظ حریم خصوصی افراد اشاره کرده است. حریم شخصی در آموزه‌های اسلامی مبتنی بر سه اصل حرمت مؤمن، کرامت انسان و عمومیت اذن در روابط اجتماعی است. آموزه‌های قرآن و روایات تأکید به شناخت حد خود، تمرکز و دخالت نکردن و وارد نشدن به حریم دیگران دارند.

نقض حریم خصوصی با حضور در اینترنت

نقض حریم فردی در اینترنت در دو حوزۀ فردی و شرکت‌های اینترنتی رخ می‌دهد. در حیطۀ فردی، فرد آگاهانه به اشتراک اطلاعات زندگی فردی خود اقدام می‌کند. در حیطۀ شرکتی، موتورهای جستجوگر با بررسی اشتراک‌گذاری‌ها و جست‌وجوهای افراد، اعم از برنامه‌ریزی برای فرزندآوری، کاهش وزن، ازدواج، طلاق و نقل مکان، روایت‌های زندگی انسان‌ها را بازسازی می‌کنند و اقدام به نقض حریم خصوصی کاربران می‌کنند. در اینجا، موتورهای جست‌وجوگر، مانند دولت‌ها هرگونه فعالیت کاربران را رصد می‌کنند؛ درحالی‌که برخلاف دولت، مرورگرها یک نهاد منتخب نیستند.

گسترۀ نقض حریم خصوصی در اینترنت

• دسترسی و شنود غیرمجاز به محتوا و داده‌های سرّی با نرم‌افزارهای شنود گفت‌وگوی اینترنتی، هک ایمیل و حساب کاربری؛
• دادن امکان دسترسی اطلاعات سِرّی برای افراد فاقد صلاحیت؛
• ایجاد اختلال و نقض تدابیر امنیتی سیستم‌های مخابراتی و رایانه‌ای برای دسترسی به داده‌های سرّی؛
• سرقت داده‌ها، هتک آبرو با نشر فیلم و صوت تحریف شده، نشر اکاذیب.

انواع موارد نقض حریم شخصی در اینترنت

آزار و اذیت، نشر محتویات مستهجن، تهدید به نشر عکس‌ها، ضبط مکالمه و تهدید به انتشار آن، اخاذی، شنود مکالمه، نشر شایعات، جاسوسی و سرقت اطلاعات جز موارد نقض حریم شخصی افراد در اینترنت است.

حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی

انتشار تصاویر کودکان توسط والدین از بدو تولد، گردآوری اطلاعات آنها توسط مراکز آموزشی و کانون‌ها، انتشار تصاویر برهنه کودکان و اطلاعات بی‌ملاحظه دربارۀ آنان، حتی در صورت اجازۀ کودکان باعث نقض کرامت و حریم خصوصی آنها می‌شود. هویت مجازی شکل گرفته، ماندگار و غیرقابل اصلاح است و با توجه به اینکه بخشی از مصاحبه‌های کاری، رصد فضای مجازی متقاضیان کار است، این تصاویر بر آیندۀ شغلی و حرفه‌ای کودکان تأثیرگذار خواهد بود. انتشار تصاویر کودکان توسط والدین در اینترنت، استفاده از آنها در صنعت مدلینگ، انتشار تصاویر نیمه‌برهنه از سوی آتلیه‌ها، موجب تحمل فشار و خستگی عصبی و جسمی، آسیب به شخصیت کودک، جذب آزارگران جنسی، دنبال کردن ردپای دیجیتال برای گردآوری اطلاعات و ایجاد زمینۀ سوءاستفاده توسط وب‌سایت‌های پورنوگرافی می‌شود.

حریم خصوصی زوجین در فضای مجازی

حریم خصوصی در زندگی زوجین به‌معنای احترام به خود و انتظار داشتن از همسر برای رعایت حریم خصوصی است. اگرچه بعد از ازدواج در حریم شخصی زوجین محدودیت ایجاد می‌شود؛ با این حال، حقوق انسانی و حریم فردی آنها نقض نمی‌شود و خدشه‌دارشدن آن موجب مشکلات زندگی زناشویی می‌شود. اشتراک مسائل احساسی و زناشویی همسران در فضای مجازی، استفاده از اینترنت برای ارتباط با همسر در منزل، ضبط و شنود صدای همسر، هک شبکه‌های اجتماعی و دسترسی به آن برای کنترل همسر از موارد نقض حریم خصوصی همسران است.

اهمیت حریم شخصی زوجین

حفظ حریم فردی زوجین از جهت تأمین امنیت روانی و آرامش خانواده، آزادی فردی و شخصیت طرفین و محیط مناسب رشد آنان اهمیت دارد. سوءظن و بی‌اعتمادی باعث وارسی گوشی همراه همسر و شکستن حریم شخصی، تعدی به حقوق وی و در نهایت، ازبین‌رفتن حس اعتماد بین همسران می‌شود.

هنجارهای اخلاقی کاربران برای حفظ حریم خصوصی در اینترنت

حریم خصوصی کاربران در دو حوزه بررسی می‌شود:

1. در حوزۀ اول، افراد مجاز به هتک حریم فردی خود با عمومی کردن اطلاعات خصوصی نیستند.
2. در حوزۀ دوم، رعایت حقوق دیگران در زمینۀ حریم فردی، برای ترویج این اصل، نقض نشدن حریم فردی سایر کاربران و اخلاقی شدن اینترنت ضروری می‌شود.

• ممنوعیت ترویج فحشا؛ ترویج فحشا باعث نشر عیوب افراد، نقض حریم فردی، طرح آن در فضای عمومی جامعه و نقض تمام موارد حریم خصوصی می‌شود. هرگونه هتک حریم فردی، مانند بارگذاری محتوای مستهجن و اقرار به گناهان در اینترنت که باعث ترویج فحشا شود، موجبات رفتار مناسب با ناقض حریم فردی را موجب می‌شود.
• رعایت حقوق سایرین و آزار ندادن آنها؛ آزار سایرین در اینترنت مواردی مانند شایعه‌پراکنی، ارسال ایمیل و پیام‌های شخصی بدون کسب اجازه و افشای اطلاعات فردی آنها است. رعایت نکردن حقوق دیگران موجب برهم‌خوردن توازن زندگی فردی و اجتماعی می‌شود. پرهیز از افشای عیوب، تهمت و غیبت سایر کاربران گامی در جهت حفظ حریم فردی کاربران اینترنتی است.

هنجارهای اخلاقی مدیران برای حفظ حریم خصوصی در اینترنت

• حفظ اطلاعات محرمانه‌ای که کاربران به پایگاه‌های مجازی می‌دهند، توسط پردازش‌گران اطلاعات و مدیران مجازی اهمیت دارد.
• رازداری و امانت‌داری اطلاعات کاربران، تجسّس نکردن در امور شخصی کاربران، نداشتن بدگمانی و پذیرفتن اظهارات کاربران و ممنوعیت شنود و نگاه مخفیانه، اصول اخلاقی مدیران برای حفظ حریم کاربران مجازی است.

عوامل مؤثر بر حفظ حریم شخصی در اینترنت

• بستر اجتماعی مانند والدین، همسالان، شرایط فرهنگی حاکم بر رفتار کودکان، سن و موقعیت اجتماعی و اقتصادی والدین در انتشار اطلاعات در اینترنت مؤثر است. حفظ حریم خصوصی کاربران اینترنتی، بیشتر از قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارها به نحوۀ فعالیت آنها بستگی دارد.
• دقت نداشتن در حفظ اطلاعات، نداشتن آگاهی کافی در مورد اینترنت و ضعف شخصیتی موجب قربانی ‌شدن کاربران می‌شود.
• حساس نبودن کاربران به اطلاعات خود، اشتراک آنها با هدف سرگرمی از عواملی است که موجب نقض حریم فردی آنها می‌شود.

عوامل مؤثر بر نقض حریم خصوصی کاربران در فضای مجازی

برخی افراد به‌دلیل عدم توجه به اصول اخلاقی و ارزش‌های جامعه، خودکم‌بینی، عصبانیت، افسردگی، انتقام‌جویی، حقارت، رقابت، حسادت، افسردگی، تنفر، سرگرمی، اقدام به نقض حریم شخصی کاربران در اینترنت می‌کنند.

عوامل نقض‌کنندۀ حریم خصوصی در اینترنت

• نیاز به کسب محبت؛ افراد برای جلب محبت سایرین، اقدام به بازگو کردن زندگی خود می‌کنند.
• ناشناخته ماندن؛ قابلیت فضای مجازی برای امکان ناشناس ماندن کاربران، موجب انجام دادن تخلفات مختلفی مانند سرقت اطلاعات فردی و سوءاستفاده از آنها می‌شود.
• برخط بودن؛ میل کاربران به برخط بودن، پیگیری و انجام دادن کارهای روزمره با اینترنت، نبود فرهنگ لازم برای استفادۀ درست از اینترنت، نبود قوانین حمایت از کاربران و ضعف آموزش‌های لازم به افراد موجب شده فضای مجازی به بستر مناسبی برای متخلفان تبدیل شود.
• انحصار خدمت‌رسانی در اینترنت؛ پذیرش بدون خواندن شیوه‌نامه‌های پیچیده شرکت‌های ارائه‌دهندۀ خدمات مجازی که در آنها کسب رضایت ظاهری از کاربران، به‌معنای اجازه دادن برای سلب حریم شخصی کابران است. این شرکت‌ها با رصد فعالیت کاربران و کسب اطلاعات و علاقه‌مندی‌های آنان، اقدام به فروش این اطلاعات به شرکت‌های عرضه‌کنندۀ کالا و خدمات کرده و کار آنها را برای تبلیغ هدفمند آسان می‌کنند.
• هکرها؛ هکرها با انگیزه‌های مختلف مانند کسب پول و انگیزۀ فردی اقدام به نقض حریم فردی سایرین می‌کنند.
• دولت‌ها؛ دولت‌ها در دوراهی امنیت و حریم خصوصی، امنیت را مهم‌تر تلقی می‌کنند و ضمن نظارت بر اینترنت، محدودترین تعریف را از حریم خصوصی ارائه می‌دهند.
• ترغیب اپلیکیشن‌ها؛ اپلیکیشن‌ها با تحریک افراد به اشتراک علایق، سلایق، اطلاعات محل زندگی، وضع تحصیل و کار، اطلاعات مکانی و زمانی داده‌های ارسالی توسط کاربران، موجب اشتراک هرچه بیشتر اطلاعات فردی در فضای مجازی می‌شود.

راهکارهای حفظ حریم خصوصی در اینترنت

• به اشتراک نگذاشتن روزمرۀ محتوا و تمام اطلاعات در اینترنت برای جلوگیری از سرقت هویت فردی؛
• جست‌وجو در حالت خصوصی برای ذخیره نشدن فایل‌ها و سابقۀ مرور توسط رایانه؛
• حذف حساب‌های کاربری بدون استفاده برای جلوگیری از دسترسی سودجویان به محتوای آنها؛
• محافظت از گوشی و رایانه با خاموش کردن آن در مواقع غیرضروری و قرار دادن رمز برای آنها؛
• اعتماد نکردن به تمام ایمیل‌ها؛ ایمیل‌های جعلی با ایجاد پیوند به وب‌سایت‌هایی خاص، تمام جزئیات ارسال شده توسط کاربران را برای مهاجم ارسال می‌کند.
• نه گفتن؛ نداشتن توانایی نه گفتن کاربران در مقابل خواسته‌های نامناسب افراد در اینترنت باعث دسترسی آنها به اطلاعات مهم زندگی می‌شود.
• تعیین خط قرمز؛ خودداری از انجام دادن اقداماتی که حریم خصوصی را به خطر می‌اندازند و موجب افشای اطلاعات شخصی و خانوادگی می‌شوند.
• کنجکاو نبودن؛ خودداری از باز کردن لینک‌های ناشناس، وارد نشدن به وب‌سایت‌های گوناگون و نصب نکردن برنامه‌های نامعتبر و ناشناس.
• استفاده نکردن از وای‌فای عمومی، ندادن اطلاعات مالی و شخصی به افراد ناشناس، ذخیره نکردن اطلاعات خصوصی در دستگاه‌های قابل اتصال به اینترنت، نصب و به‌روزرسانی آنتی‌ویروس، وصل نکردن فلش یا هارد ناشناس به سیستم و فعال‌سازی دیوار آتشین از راه‌های حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی است.

مجازات نقض حریم خصوصی در ایران

مطابق قانون، مجازات افراد متهم به جرایم اینترنتی اعم از دسترسی غیرمجاز به داده‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی محافظت‌شده تدابیر امنیتی، شامل جریمۀ نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال و حبس از 91 روز تا یک سال است. هرگونه تهدید به ضرر جسمی، مالی، حیثیتی و افشای اسرار کاربران یا بستگان آنها، دو ماه تا دو سال حبس و یا 744 ضربه شلاق محکومیت را به‌ دنبال دارد. تهیۀ مخفیانۀ تصاویر مبتذل از مراسم اختصاصی افراد و انتشار آن در اینترنت، سوءاستفاده و اخاذی با آن، جلوگیری از احقاق حق و هر قصد غیرقانونی و نامشروع به محرومیت به مدت ده سال از حقوق اجتماعی، حبس از دو تا پنج سال و 744 ضربه شلاق خاطیان منجر می‌شود. هتک حیثیت افراد با انتشار، تغییر و تحریف اطلاعات فردی بدون رضایت آنها به‌وسیلۀ سامانه‌های رایانه‌ای و انتشار آنها، حبس از 91 روز تا دو سال و جریمۀ نقدی پنج تا چهل‌میلیون ریال را در پی دارد.

قانون حفاظت از حریم شخصی کودکان در اینترنت در ایران

در ایران علی‌رغم شرایط سنی ویژه و آگاهی نداشتن کودکان از نحوۀ سرقت اطلاعات، قانونی برای حفظ اطلاعات شخصی کودکان در اینترنت وجود ندارد.

قانون حفاظت از حریم شخصی کودکان در اینترنت در کشورهای دیگر

مهم‌ترین و جامع‌ترین قانون حفظ حریم خصوصی کودکان در اینترنت به ایالات متحده تعلق دارد و هدف آن محافظت از اطلاعات خصوصی، تصاویر، صدا، تلفن، ایمیل، آدرس، مشخصات فیزیکی، فیلم‌ها و آی‌پی کودکان است. در راستای این قانون، کودکان زیر شانزده سال در اروپا نیاز به اجازۀ والدین برای استفاده از نرم‌افزارها و وب‌سایت‌های مختلف دارند. در هند، برای محافظت از کودکان در اینترنت، سیستمی برای ممنوعیت محتوای سمی تعبیه شده است. اتحادیۀ اروپا، سوءاستفاده از داده‌های حساس کاربران مانند مذهب، نژاد و جنسیت برای تبلیغات هدفمند ممنوع کرده است. در انگلیس، شبکه‌های اجتماعی مسئول‌ حفظ کاربران در برابر سوءاستفاده از کودکان در برابر محتوای نژادپرستانه و محتوای مخرب و مستهجن هستند و شرکت‌های خاطی به پرداخت ده درصد از درآمد سالانه یا هجده میلیون پوند محکوم می‌شوند.

وضعیت حریم خصوصی فضای مجازی در آمریکا

در ایالات متحده، حریم خصوصی در اینترنت بی‌ثبات و سیال است و سازمان‌های اطلاعاتی با رهگیری ارتباطات اینترنتی حریم خصوصی کاربران را نقض می‌کنند.

پیامدهای نقض حریم خصوصی در فضای مجازی

سرقت اطلاعات فردی، اخاذی، جعل هویت، انتقام‌جویی، درخواست‌های غیراخلاقی، هتک حیثیت، کلاهبرداری، ترویج فرهنگ ابتذال، آسیب به موقعیت حیثیتی، خانوادگی و اجتماعی، تنزل بنیان اجتماعی و ناامنی روانی از پیامدهای نقض حریم فردی در اینترنت است.

منابع

قرآن کریم. «10 کلید طلایی برای حفظ حریم خصوصی در اینترنت»، وب‌سایت تک‌نت، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش. «اطلاعات شخصی در فضای مجازی چه خطراتی برای کاربران دارد؟ نقض حریم خصوصی، بزرگترین دغدغۀ کاربران»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1400ش. «افشای اسرار شخصی افراد در فضای مجازی یعنی چه و مجازاتش چیست؟»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1402ش. «بررسی نقض حریم خصوصی در فضای مجازی و پیامدهای آن»، وب‌سایت یاسا، تاریخ درج مطلب» 21 آذر 1398ش. «حریم خصوصی در اینترنت»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش. «حریم خصوصی در فضای مجازی»، وب‌سایت مؤسسۀ حقوقی زعفری رحقی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش. «زوجین مراقب فضای مجازی باشند»، آفتاب‌نیوز، تاریخ بازدید: 16 اسفند 1402ش. سیدسعادتی، فهیمه، «صیانت از حریم خصوصی در فضای مجازی براساس هنجارهای اسلامی»، راهبرد فرهنگ، شمارۀ بیست‌و‌سوم، پاییز 1392ش. شریعتی، مریم و دیگران، «انتشار تصاویر کودکان در فضای مجازی و تأثیر آن بر شخصیت‌سازی پیش از بلوغ ایشان، در پرتو حقوق ایران و مقررات بین‌المللی»، فصلنامۀ علمی حقوق و مطالعات نوین، شماره یک، بهار 1400ش. فتحی، یونس و شاه‌مرادی، فتح‌اله، «گستره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 99، پاییز 1396ش. فرامرزیانی، پروانه و دیگران، «طراحی الگوی راهکارهای حمایت از حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ارتباطی، شمارۀ دوم، تابستان 1400ش. «قوانین 13 کشور برای اینترنت/ آمریکا و چین پرچمدار حکمرانی مجازی»، خبرگزاری مهر، 7 فروردین 1401ش. گرجی، فاطمه و گرجی، صفیه، «تحلیل مضمون حقوق زوجین در استفاده از فضای مجازی»، مطالعات فقه و حقوق رسانه، دورۀ یک، بهار و تابستان 1398ش. «مجازات نقض حریم خصوصی در فضای مجازی چیست؟»، وب‌سایت حقوقی حامد امیری، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش. محقق داماد، مریم السادات، «حریم خصوصی زوجین در فضای مجازی»، وب‌سایت دانشگاه امام صادق پردیس خواهران، تاریخ بازدید: 17 اسفند 1402ش. «مرگ حریم خصوصی در دهکدۀ جهانی»، روزنامۀ رسالت، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1401ش. «نقض حریم خصوصی در دنیای مجازی چیست؟»، وب‌سایت گروه یعقوبی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1402ش. «نقض حریم خصوصی در فضای مجازی»، وب‌سایت حق‌گستر، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1402ش. «نقض حریم خصوصی سبب قربانی شدن در فضای مجازی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 14 اسفند 1402ش. «نقض حریم خصوصی همسران در فضای مجازی»، افکارنیوز، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1394ش.