خانه مجردی

خانه مجردی؛ زیست فردی در اقامتگاهی تا مدتی نامشخص.

خانه مجردی از پدیده‌های اجتماعی رو به گسترش در کلان‌شهرها به شمار می‌رود. زندگی در خانه‌های مجردی گاهی به‌صورت تحمیلی و گاهی کاملاً اختیاری از سوی جوانان انتخاب می‌شود. علت اصلی این پدیده را تغییر در نظام ارزش‌ها دانسته‌‌اند.

مفهوم‌شناسی

خانه مجردی یک پدیدۀ اجتماعی و سبک خاصی از زندگی است که فرد تنها زندگی می‌کند و نقطۀ پایانی هم برای این نوع زندگی در نظر ندارد و خانه‌ای که به آن بازگردد هم برای خود متصور نیست. خانه‌های مجردی برخلاف نام‌شان تنها برای مجردها نیستند و برخی از مردان متأهل که روابطی خارج از خانواده دارند، نیز از این خانه‌ها استفاده می‌کنند. گاهی به اقتضای شغل، تحصیل، اتفاقات و شرایط خاص، افراد ناگزیر به زیست مجردی هستند؛ همان‌گونه که بسیاری از دانشجویان، طلاب و سربازان در دوره‌ای از زندگی‌ خود زیست مجردی دارند؛ اما منظور از خانه مجردی زندگی این افراد در این خانه‌ها نیست؛ زیرا پس از مدت مشخصی، مثلاً دو تا چهار سال این سبک از زندگی را پایان می‌دهند.

زیست مجردی در غرب

محوریت انسان به‌جای خانواده، صنعتی شدن، تنوع‌طلبی و کثرت‌گرایی، فرهنگ سرمایه‌داری، آزادی و حق انتخاب‌های فردی و قبح‌زدایی از زیست مجردی در اشکال مختلف آن از جمله زمینه‌های اجتماعی شکل‌گیری زندگی مجردی در کشورهای غربی است. در برخی کشورهای غربی والدین از دورۀ نوجوانی فرزندان خود را برای زیست مستقل آماده می‌کنند و در 18 سالگی برای دختر و پسر خود «جشن استقلال» می‌گیرند و بدین ترتیب فرزندان از خانواده جدا شده و تحت حمایت دولت قرار می‌گیرند. این پدیده در کشورهای غربی سابقه‌ای بیش از نیم‌قرن دارد و همراه با برنامه‌ریزی و وضع قوانین است و مطابق با فرهنگ آنان بوده و به روند غالب تبدیل شده است؛ به‌گونه‌ای که اگر خانواده‌ای از استقلال فرزند خود پس از این سن جلوگیری کند، حاکمیت مداخله می‌کند.

تقابل خانه مجردی با سبک زندگی ایرانی

خانوادۀ اصیل ایرانی بر پایۀ «زندگی جمعی» و «زندگی با خانواده» بنا شده است و فرزندان هیچ‌گاه پیش از ازدواج از خانواده جدا نمی‌شدند. در جامعۀ ایرانی، جوانان با شکوفایی حس استقلال‌طلبی، خانواده تشکیل می‌دادند و خانواده‌های ایرانی، این استقلال را به رسمیت می‌شناختند. با مدرن‌شدن سبک زندگی در ایران، برخی از جوانان به‌ویژه پسران کمتر تمایل دارند که در کنار خانواده زندگی کنند و گروه هم‌سالان بیش از خانواده اهمیت یافته و خانه‌های مجردی، پناهگاهی برای جذب جوانان شده است. در ابتدا خانواده‌های ایرانی، از همسایگی با افراد مجرد اجتناب می‌کردند و عرف جامعۀ ایرانی اجازه اجاره دادن یا فروختن خانه به افراد مجرد را نمی‌داد؛ حتی به دانشجویان هم خانه اجاره داده نمی‌شد؛ اما امروزه این پدیده گسترش یافته و به‌راحتی در شهرهای بزرگ خانه در اختیار مجردها قرار می‌گیرد و از زشتی این پدیده نوظهور وارداتی کاسته شده است.

زمینه‌های پدید آمدن خانه‌های مجردی

گرایش جوانان به زندگی مجردی پس از قرن‌ها تجربۀ ازدواج، پدیده‌ای مهم در حوزه تغییرات اجتماعی به شمار می‌رود. برخی از جامعه‌شناسان زندگی مجردی و روی آوردن به خانه‌های مجردی را پیامد گسترش مدرنیته می‌دانند. کارشناسان مسائل فرهنگی یکی از دلایل اصلی پدیدآمدن این سبک زندگی را تغییر در نگرش‌ها و باورهای حاکم بر جامعه دانسته‌اند. از جملۀ این تغییرات، استقلال‌طلبی، لذت‌گرایی و تقدم خواست فردی بر خواست جمعی است.

تمکن مالی و خانه‌های مجردی

طبق تحقیقات انجام شده حدود 80 درصد از خانه‌های مجردی متعلق به افرادی است که زندگی مرفه دارند یا صاحب میراث کلان هستند و حدود 20 درصد هم مربوط به قشر متوسط رو به بالا است.

گرایش به خانه‌های مجردی در تهران

طبق آمار تنها 20 درصد متقاضیان خانه‌های مجردی در تهران، شهرستانی‌ها هستند و 80 درصد آنها پسران و دختران تهرانی هستند که برای رهایی از قید و بند به زندگی در خانه‌های مجردی روی می‌آورند. دختران و پسران تهرانی به تنهایی یا حداکثر دو نفره و شهرستانی‌ها معمولاً چندنفری خانه اجاره می‌کنند.

اهداف زندگی در خانه‌های مجردی

برخی از دخترانی که با هدف تحصیل به کلان شهرها روی می‌ورند، پس از اتمام تحصیلات از بازگشت به شهر خودشان منصرف می‌شوند و زندگی در خانه‌های مجردی را ترجیح می‌دهند. برخی از دختران نیز که با هدف کسب‌و‌کار به شهرهای بزرگ آمده‌اند، در خانه‌های مجردی زندگی می‌کنند. درصدی از آنان نیز زنان مطلقه‌ هستند؛ اما پسران اغلب با هدف آزادی و استقلال از خانواده در پی زندگی مجردی هستند و حدود 22 درصد از آنان در شهری زندگی می‌کنند که خانواده‌شان هم ساکن آن شهر هستند.

دلایل روی آوردن به خانه مجردی

جامعه‌شناسان دلیل اصلی گرایش به زندگی در خانه‌های مجردی را نارضایتی از محیط زندگی می‌دانند که غالباً این نارضایتی با برخی خواسته‌های نامتعارف برآورده نشده همراه است. از دیگر دلایل گرایش به خانۀ مجردی عبارت است از:

• چیدن برنامۀ زندگی به دلخواه خود و فارغ از نظرات دیگران و مؤاخذه شدن توسط آنان؛
• فرار از شرایط زندگی فعلی؛
• راحت‌طلبی و مسئولیت‌گریزی؛
• رسیدن به آنچه که در محیط خانه و خانواده دست‌یافتنی نیست؛
• ترویج سبک زندگی غربی در فیلم‌ها و سریال‌های خارجی؛
• فاصلۀ عاطفی بین خانواده و فرزندان و حمایت نکردن خانواده‌ها از آنان؛
• عدم ازدواج بهنگام و افزایش سن ازدواج؛
• شکاف نسلی بین فرزندان و والدین؛
• ایجاد محدودیت‌ و سختگیری‌ افراطی نسبت به فرزندان در خانواده؛
• افزایش طلاق و ادامۀ زندگی به‌صورت مجردی به‌دلیل نگاه‌های ملامت‌بار خانواده؛
• الگوبرداری از دوستان و هنجار شدن زندگی مجردی؛
• پدیده مهاجرت به کلان‌شهرها؛
• اختلافات خانوادگی؛
• بی‌علاقگی دانشجویان به بازگشت به شهر محل سکونت خود به‌دلیل امکانات آموزشی، کار و تفریح کمتر؛
• افزایش فرصت‌های تحصیلی و شغلی زنان؛
• مشاهده ازدواج‌های ناموفق در جامعه و ترس از ازدواج؛
• افزایش مشکلات اقتصادی و تورم؛
• ناتوانی از حل مشکلات اقتصادی؛
• افزایش هزینه‌های ازدواج مانند سفره عقد، مهریه، جهیزیه و تهیه مسکن؛
• تغییر اولویت پدر و مادر از ازدواج فرزندان به تحصیل آنان؛
• کمبود خوابگاه در دانشگاه‌ها به‌دلیل کمبود بودجه.

ویژگی‌های فردی دخیل در گرایش به خانه‌های مجردی

معمولاً میل به زندگیِ تنها در خانه‌های مجردی در برخی افراد پررنگ‌تر است:

• اشخاص فردگرا و خودمحور؛
• افراد درون‌گرا؛
• افرادی که به دیگران و وفاداری و صداقت آنان سوءظن دارند؛
• افرادی که علاقه به فاصله‌گیری از مردم دارند؛
• افرادی که سردی عاطفی یا بی‌تفاوتی عاطفی دارند؛
• افرادی که به‌دلیل اعتمادبه‌نفس نداشتن و ترس از مسخره شدن، دوست دارند تنها زندگی کنند؛
• انسان‌های ماجراجو و علاقمند به کسب تجربه‌های جدید؛
• افراد گریزان از چارچوب.

پیامدها

از مهم‌ترین پیامدهای خانه‌های مجردی نداشتن کنترل نسبت به این خانه‌ها است. زندگی در خانه‌های مجردی بستر آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی را در میان جوانان فراهم می‌آورد. برخی از آسیب‌های خانه‌های مجردی عبارت‌اند از:

• نداشتن حمایت عاطفی و مشکلات روحی و روانی و کاهش انگیزه زندگی؛
• حل مشکلات به‌تنهایی و افزایش تنش و اضطراب؛
• جبران کمبود عواطف با روی آوردن به ازدواج سفید و استرس ناشی از عدم تعهد آن؛
• بروز رفتارهای ناهنجار همچون اعتیاد و مصرف مشروبات الکلی و روابط غیراخلاقی؛
• دوری از والدین و عدم تمایل به ازدواج؛
• کاهش شانس ازدواج به‌ویژه در میان دختران (در جامعۀ ایرانی معمولاً مردان نمی‌پسندند با دختری ازدواج کنند که به‌تنهایی زندگی می‌کند)؛
• تجرد قطعی؛
• گرایش به رفتارهای پرخطر جنسی و احتمال ابتلا به انواع بیماری‌های مقاربتی؛
• گرایش به فرقه‌ها و عرفان‌های کاذب؛
• به وجود آمدن استقلال کاذب به‌دلیل انطباق نداشتن با فرهنگ خانواده‌محور ایرانی و در نتیجه تشکیل ندادن خانواده؛
• طردشدگی از کانون خانواده؛
• افزایش فردگرایی و خودمحوری.

راهکارها

اقدامات پیشگیرانه شامل اقدامات خانوادگی و برون‌خانوادگی است از جمله:

• تقویت دینداری (هر چه افراد دیندارتر باشند، تمایل بیشتری به زندگی در کنار خانواده و زندگی متأهلی دارند)؛
• باور به توانایی‌های جوانان و نوجوانان و تقویت استعدادها؛
• کنش متقابل بین اعضای خانواده و درک یکدیگر؛
• پرهیز از سرزنش جوانان و نوجوانان؛
• ایجاد شادابی و نشاط در خانواده؛
• همکاری در انجام امور؛
• تقویت روابط عاطفی میان اعضای خانواده و روابط خویشاوندی؛
• برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت؛
• استفاده نکردن از روش‌های تحمیلی و اجبار در برخورد با جوانان؛
• تهیۀ خوابگاه‌ توسط دانشگاه برای کاهش منازل مجردی؛
• تسهیل شرایط ازدواج و تشویق به ازدواج بهنگام؛
• تشویق به ازدواج دانشجویی.

از حیث حکومتی نیز برقراری توازن امکانات در شهرها و حمایت از خانواده به‌جای حمایت فردی و محور قرار گرفتن خانواده در تحصیل، اشتغال و ازدواج جوانان و حذف فاصلۀ فیزیکی، اقتصادی و فرهنگی میان آنان می‌تواند حل کنندۀ مشکلات باشد.

قوانین وضع شده برای خانه‌های مجردی

از اواخر دهۀ 80 اتحادیۀ مشاورین املاک ارائۀ خانه به افراد مجرد را تابع قوانینی کرد که برای اجارۀ مسکن، افراد مجرد را به ارائۀ گواهی اشتغال به تحصیل یا اشتغال به کار ملزم می‌کرد. همچنین ارائۀ نشانی منزل پدری و تمامی مدارک شناسایی از جملۀ این قوانین است. در برخی شهرهای کوچک نیز در صورت اجارۀ منزل به افراد مجرد یک نسخه از قرارداد اجاره‌نامه به کلانتری محل ارسال می‌شد؛ اما امروزه از اعمال این قوانین خبری نیست و خانه‌ها به‌راحتی برای فروش یا اجاره در اختیار مجردها قرار می‌گیرد.

منابع

• «استقلال در خانه‌های مجردی ناشی از خلاء عاطفی است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب، 11 شهریور 1390ش.
• «افزایش خانه‌های مجردی بدون مدرک در این نقاط تهران! + جدول»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: 6 بهمن 1400ش.
• «اگر مجردی زندگی می‌کنید، بخوانید/ علت تمایل به خانه‌های مجردی چیست؟»، وب‌سایت روزپلاس، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1395ش.
• باقریان، نجمه، «زیست مجردی و تربیت مدرن»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 23 آبان 1402ش.
• باقری، سمیه، «گزارش بر روند رو به رشد خانه‌های مجردی و ازدواج سفید؛ خانۀ مجردی راهکار یا راه فرار»، گزارش مهر، شمارۀ 263، 1393ش.
• «"بله"‌هایی که به موقع گفته نمی‌شوند / زندگی مجردی مخدری برای حس استقلال‌طلبی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 10 شهریور 1392ش.
• «پایش تحولات و آسیب‌های فرهنگی - اجتماعی؛ زندگی مجردی و هم‌خانگی؛ ره‌آورد سبک زندگی غربی برای جوانان ایرانی»، شمارۀ 1، بهمن 1392ش.
• حداد اصفهانی، قاسم، «این خانه از پای‌بست سست است»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 21 آبان 1402ش.
• «خانه‌های مجردی بستر رفتارهای غیراخلاقی»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1391ش.
• «دخترانی که به زندگی در خانه مجردی روی آورده‌اند»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 16 اسفند 1395ش.
• «روی آوردن مردان متأهل به خانه‌های مجردی/ پذیرش دانشجوی غیربومی یکی از عوامل شکل گیری خانه مجردی/ بیشتر زنان مطلقه به خانۀ پدری برنمی‌گردند»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 15 آذر 1393ش.
• «زندگی مجردی؛ پناهگاه پرچالش جوانان امروز»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1400ش.
• «شرح زندگی پسران و دختران مجرد در خانه‌های مجردی»، وب‌سایت سماتک، تاریح بازدید: 21 آبان 1402ش.
• «علت شکل‌گیری خانه‌های مجردی چیست؟»، قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: 8 مهر 1391ش.
• «علل گرایش جوانان به خانۀ مجردی»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی روابط عمومی ایران، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1392ش.
• «فردگرایی پدیده‌ای وحشتناک و نگران کننده در غرب است / لزوم ائتلاف شیعه و کاتولیک»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 25 خرداد 1395ش.
• کارگر فلاح، ام‌البنین و پوریوسفی، حمید، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش جوانان به زندگی مجردی و تجرد قطعی»، پژوهش‌های جامعه‌شناختی، شمارۀ 2، تابستان 1396ش.
• گلزاری، محمود، «بررسی مهم‌ترین عوامل انتخاب خانۀ مجردی»، وب‌سایت نهاد نمایندگی دفتر مقام معظم رهبری دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1392ش.
• مداحی، جواد و دیگران، «مسئلۀ تجرد: سوژه و زیست جهان نوپدید دختران شهر تهران»، دوفصلنامۀ بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ دوازدهم، شمارۀ اول، بهار و تابستان 1400ش.
• «مردابی به نام خانه مجردی»، وب‌سایت صما، تاریخ درج مطلب: 28 بهمن 1392ش.
• مروت، برزو و دیگران، «عوامل مؤثر بر تمایل به ادامۀ زندگی مجردی در بین جوانان شهر قم»، دوفصلنامۀ مطالعات جمعیتی، شمارۀ 11، بهار و تابستان 1399ش.
• «هزار توی زندگی مجردی»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 15 بهمن 1396ش.