بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:2170319 0 0 904 603 600x0 80 0 1 7182f0e83a64b1954c2c9dab3011e491.jpg|جایگزین=لباس زنان ترکمن|بندانگشتی|زنان ترکمنی با لباس سنتی]] | |||
<big>'''لباس زنان ترکمن'''</big>؛ تن‌پوش زنان ترکمن در استان‌های گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی. <br> | <big>'''لباس زنان ترکمن'''</big>؛ تن‌پوش زنان ترکمن در استان‌های گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی. <br> | ||
| خط ۷: | خط ۸: | ||
==بازتاب اعتقادات در لباس زنان ترکمن== | ==بازتاب اعتقادات در لباس زنان ترکمن== | ||
نقش‌ها و نمادهای به‌کاررفته در لباس‌ها، ارزش‌های فرهنگی، اخلاقی، رفتاری | نقش‌ها و نمادهای به‌کاررفته در لباس‌ها، ارزش‌های فرهنگی، اخلاقی، رفتاری و اعتقادی یک قوم را نشان می‌دهد. در نقش‌های ترکمنی، قدرت و نفوذ اندیشه‌های عرفانی و اعتقادی دیده می‌شود که این نقش‌مایه‌ها از نظر معنایی و اعتقادی جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و باور بافندۀ آن دارد و زیبایی دوچندانی به آن می‌دهد. نقوش کار شده روی لباس‌ها سادگی و بی‌آلایشی زن ترکمنی را نشان می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6101394H02290 قوی‌پنجه، «نقش و رنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش.]</ref> | ||
با توجه به اعتقاد این قوم به باورهای دورۀ پیش از اسلام، احترام به عناصر طبیعت و دورۀ پس از اسلام، نمادها و نشانه‌هایی متناسب با اعتقاد آن‌ها در پوشاک و هنرهای سنتی قوم ترکمن دیده می‌شود.<ref> [https://www.chtn.ir/news/1399061036/%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%AC%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «باورهای عجین شده با پوشاک ترکمن»، وب‌سایت میراث آریا.]</ref> | با توجه به اعتقاد این قوم به باورهای دورۀ پیش از اسلام، احترام به عناصر طبیعت و دورۀ پس از اسلام، نمادها و نشانه‌هایی متناسب با اعتقاد آن‌ها در پوشاک و هنرهای سنتی قوم ترکمن دیده می‌شود.<ref> [https://www.chtn.ir/news/1399061036/%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%AC%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «باورهای عجین شده با پوشاک ترکمن»، وب‌سایت میراث آریا.]</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۱: | ||
==جایگاه رنگ در لباس زنان ترکمن== | ==جایگاه رنگ در لباس زنان ترکمن== | ||
رنگ در پوشاک ترکمن بیانگر مفاهیم آرمانی در فرهنگ جامعه و نیز بازتابندۀ ویژگی‌های انسانیِ پوشندگان و جایگاه آنان در خانواده و جامعه است. رنگ‌ها حالات روحی اقوام را نشان می‌دهند و استفاده از آن میان زن و مرد و جوان و کودک متفاوت است. مثلاً نوعروسان برای این‌که خوشبخت شوند، شالی سبز به دور کمرشان می‌بندند.<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6101394H02290 قوی‌پنجه، «نقش و رنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش.]</ref> | رنگ در پوشاک ترکمن بیانگر مفاهیم آرمانی در فرهنگ جامعه و نیز بازتابندۀ ویژگی‌های انسانیِ پوشندگان و جایگاه آنان در خانواده و جامعه است. رنگ‌ها حالات روحی اقوام را نشان می‌دهند و استفاده از آن میان زن و مرد و جوان و کودک متفاوت است. مثلاً نوعروسان برای این‌که خوشبخت شوند، شالی [[سبز (رنگ)|سبز]] به دور کمرشان می‌بندند.<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6101394H02290 قوی‌پنجه، «نقش و رنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش.]</ref> | ||
==مفاهیم رنگ در لباس زنان ترکمن== | ==مفاهیم رنگ در لباس زنان ترکمن== | ||
رنگ‌ها علاوه‌بر زیبایی و شکوهی که به پوشش‌های ترکمنی می‌دهند، از نظر کاربردی نیز | رنگ‌ها علاوه‌بر زیبایی و شکوهی که به پوشش‌های ترکمنی می‌دهند، از نظر کاربردی نیز دربردارندۀ ارزش‌هایی در فرهنگ مردم جامعه هستند. وقتی لباس‌ها با فرهنگ جامعه و ویژگی‌های پوشندگان خود ارتباط پیدا می‌کنند، رنگ‌ها نیز معنای می‌یابند. به این صورت، رنگ‌ها با توجه به جنسیت، سن، موقعیت و جایگاه افراد معنا می‌یابند و از طریق زبان رمزی، ویژگی‌هایی مانند شرم و [[حیا]]، وقار و متانت، غرور و تکبر، عظمت و حقارت، مردانگی و زنانگی و شادابی و سرزندگی را به پوشندگان منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6101394H02290 قوی‌پنجه، «نقش و رنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش.]</ref> | ||
===مفهوم رنگ قرمز=== | ===مفهوم رنگ قرمز=== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۴: | ||
===تغییر رنگ در پوشش ترکمنی=== | ===تغییر رنگ در پوشش ترکمنی=== | ||
قبل از دوره | قبل از [[پوشاک دوره قاجار|دوره قاجار]]، لباسهای ترکمن‌ها عمدتاً از پارچه‌های دستباف زنان و به رنگ قرمز بودند؛ اما با آغاز دادوستد ایران و روسیه در دورۀ قاجار، پارچه‌های مخمل از بندر گمیشان وارد شده و استفاده از این پارچه‌ها در میان ترکمن‌ها رایج شد. از این زمان به بعد، رنگ سبز نیز به تدریج در پوشاک ترکمن‌ها رواج یافت.<ref>[https://www.isna.ir/news/99090201046/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%86%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9 مهدی‌زاده، «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچۀ پوشاک»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref> | ||
==انواع لباس زنان ترکمن== | ==انواع لباس زنان ترکمن== | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۲: | ||
کلاه و سربند زنان ترکمن معرف طایفه و نشان‌دهندۀ موقعیت زنان یا دختران متاهل است؛ در نتیجه سرپوش زنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و جزء مهم‌ترین پوشاک ترکمن به شمار می‌رود.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html#:~:text=%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%20%D9%87%D9%85%DA%86%D9%88%D9%86%20%D8%AF%DB%8C%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AC%DA%A9,%D9%88%20%D9%86%D8%A7%D9%85%20%D8%A2%D9%86%E2%80%8F%D9%87%D8%A7%D8%B3%D8%AA. امیدی‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدۀ اخیر»، 1401ش، ص161.]</ref> | کلاه و سربند زنان ترکمن معرف طایفه و نشان‌دهندۀ موقعیت زنان یا دختران متاهل است؛ در نتیجه سرپوش زنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و جزء مهم‌ترین پوشاک ترکمن به شمار می‌رود.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html#:~:text=%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%20%D9%87%D9%85%DA%86%D9%88%D9%86%20%D8%AF%DB%8C%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AC%DA%A9,%D9%88%20%D9%86%D8%A7%D9%85%20%D8%A2%D9%86%E2%80%8F%D9%87%D8%A7%D8%B3%D8%AA. امیدی‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدۀ اخیر»، 1401ش، ص161.]</ref> | ||
====کلاه بورک==== | ====کلاه بورک==== | ||
[[پرونده:Turkman girl in national dress.jpg|جایگزین=کلاه بورک|بندانگشتی|دختری ترکمن با لباسهای سنتی؛ بریک، «شلپه» زیوری که به لبه کلاه متصل شده، موهای بافته شده در چهار گیسو و «بقو» (سینه ریز)]] | |||
کلاه یا عرقچین گرد، صاف و بدون برجستگی که مخصوص دختران است و تمام سطح آن با الیاف ابریشمی الوان دست‌دوزی شده است. در گذشته دختران تا قبل از ازدواج از این کلاه استفاده می‌کردند و بعد از ازدواج نیز این کلاه را از سر برداشته و کلاه دیگری روی سر قرار می‌دادند.<ref>امیدی، دیده و دل و دست (پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان)، 1382ش، ص186.</ref> عرقچین دختران با انواع سکه، پولک و زیورآلات نقره‌ای تزیین می‌شود و نقوش دست‌دوزی‌شدۀ روی آن نماد نیک‌بختی و پیروزی است.<ref>شفرد، هزار نماد در هنر و اسطورۀ شکل به چه معناست، 1393ش، ص351.</ref> | کلاه یا عرقچین گرد، صاف و بدون برجستگی که مخصوص دختران است و تمام سطح آن با الیاف ابریشمی الوان دست‌دوزی شده است. در گذشته دختران تا قبل از ازدواج از این کلاه استفاده می‌کردند و بعد از ازدواج نیز این کلاه را از سر برداشته و کلاه دیگری روی سر قرار می‌دادند.<ref>امیدی، دیده و دل و دست (پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان)، 1382ش، ص186.</ref> عرقچین دختران با انواع سکه، پولک و زیورآلات نقره‌ای تزیین می‌شود و نقوش دست‌دوزی‌شدۀ روی آن نماد نیک‌بختی و پیروزی است.<ref>شفرد، هزار نماد در هنر و اسطورۀ شکل به چه معناست، 1393ش، ص351.</ref> | ||
====کلاه حصیری==== | ====کلاه حصیری==== | ||
نوعی کلاه استوانه‌ای یا | نوعی کلاه استوانه‌ای یا ذوزنقه‌ای شکل و قارچ‌گونه است که قسمت بالای آن نسبت به پایین فراخ‌تر طراحی شده و زنان طایفۀ ساریق و تکه از آن استفاده می‌کنند. این کلاه از کاغذ، کرباس رنگ‌شده، ساقه‌های باریک نی و چوب جارو تهیه می‌شود.<ref>محمدی، پوشاک و زیورآلات مردم ترکمن، 1388ش، ص79.</ref> | ||
====خِساوه==== | ====خِساوه==== | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۲: | ||
====چارقد (روسری)==== | ====چارقد (روسری)==== | ||
چارقد زنان ترکمنی معمولاً زمینه‌ای مشکی یا رنگ‌های دیگر دارد و با نقش‌های درشت زرد و نارنجی تزیین می‌شود. زنان بر روی چارقدهای خود، روسری بزرگی قرار می‌دهند که تقریباً به‌اندازه نیمی از طول چادر است و با ریشه‌های بلند و نقوش گل‌های رنگی تزئین شده است.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html#:~:text=%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%20%D9%87%D9%85%DA%86%D9%88%D9%86%20%D8%AF%DB%8C%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AC%DA%A9,%D9%88%20%D9%86%D8%A7%D9%85%20%D8%A2%D9%86%E2%80%8F%D9%87%D8%A7%D8%B3%D8%AA. امیدی‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدۀ اخیر»، 1401ش، ص49.]</ref> استفاده از رنگ زرد در چارقد زنان نمادی از آرامش، همدلی، طراوت و شادابی است.<ref>گرترود، فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور، 1395ش، ص735.</ref> | [[چارقد]] زنان ترکمنی معمولاً زمینه‌ای مشکی یا رنگ‌های دیگر دارد و با نقش‌های درشت زرد و نارنجی تزیین می‌شود. زنان بر روی چارقدهای خود، روسری بزرگی قرار می‌دهند که تقریباً به‌اندازه نیمی از طول چادر است و با ریشه‌های بلند و نقوش گل‌های رنگی تزئین شده است.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html#:~:text=%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%20%D9%87%D9%85%DA%86%D9%88%D9%86%20%D8%AF%DB%8C%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AC%DA%A9,%D9%88%20%D9%86%D8%A7%D9%85%20%D8%A2%D9%86%E2%80%8F%D9%87%D8%A7%D8%B3%D8%AA. امیدی‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدۀ اخیر»، 1401ش، ص49.]</ref> استفاده از رنگ زرد در چارقد زنان نمادی از آرامش، همدلی، طراوت و شادابی است.<ref>گرترود، فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور، 1395ش، ص735.</ref> | ||
====پیشانی‌بند==== | ====پیشانی‌بند==== | ||
دختران ترکمن پس از ازدواج از سربندهایی استفاده می‌کنند که به‌طور خاص دور سر پیچیده می‌شود. این سربندها که «آلین‌دانگی» نام دارند، در نحوه بستن | دختران ترکمن پس از ازدواج از سربندهایی استفاده می‌کنند که به‌طور خاص دور سر پیچیده می‌شود. این سربندها که «آلین‌دانگی» نام دارند، در نحوه بستن و اندازه آن‌ها میان طوایف مختلف ترکمن تفاوت‌هایی وجود دارد؛ <ref>[https://journals.umz.ac.ir/article_2241.html رستمی و میر، «تاثیر عقیده‌ها و باورهای دینی بر آرایه‌های زیورآلات ترکمنی»، 1398ش، ص72.]</ref> برای مثال، پیشانی‌بند ترکمن‌های نخورلی از نی‌های بسیار ریز بافته می‌شود که روی آن با پارچه‌ای پوشانده شده و سپس زیورآلاتی به آن متصل می‌شود.<ref>گلی، تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها، 1366ش، ص318.</ref> | ||
پیشانی‌بندهای نوعروسان بلند است و به‌تدریج که به میان‌سالگی می‌رسند، به ازای هر سال حدود دو انگشت از قد آن کم می‌شود که در زبان محلی به این سربندهای کوتاه تارک می‌گویند. سربند کوتاه زنان ترکمن به‌رنگ سیاه است که نشان از پختگی، کارکشتگی و مجرب‌بودن زنان دارد.<ref>محمدی، پوشاک و زیورآلات مردم ترکمن، 1388ش، ص81.</ref> پیشانی‌بند زنان جوان نیز اغلب به رنگ قرمز یا سفید است که رنگ قرمز آن نماد جوانی، طراوت و زیبایی و رنگ سفید آن نشان‌دهندۀ تجربه، آرامش، صفا و دوستی است.<ref>میرنیا، نگاهی به فرهنگ عامۀ مردم خراسان: جغرافیای خراسان، 1381ش، ص199.</ref> | پیشانی‌بندهای نوعروسان بلند است و به‌تدریج که به میان‌سالگی می‌رسند، به ازای هر سال حدود دو انگشت از قد آن کم می‌شود که در زبان محلی به این سربندهای کوتاه تارک می‌گویند. سربند کوتاه زنان ترکمن به‌رنگ سیاه است که نشان از پختگی، کارکشتگی و مجرب‌بودن زنان دارد.<ref>محمدی، پوشاک و زیورآلات مردم ترکمن، 1388ش، ص81.</ref> پیشانی‌بند زنان جوان نیز اغلب به رنگ قرمز یا سفید است که رنگ قرمز آن نماد جوانی، طراوت و زیبایی و رنگ سفید آن نشان‌دهندۀ تجربه، آرامش، صفا و دوستی است.<ref>میرنیا، نگاهی به فرهنگ عامۀ مردم خراسان: جغرافیای خراسان، 1381ش، ص199.</ref> | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۵: | ||
زن ترکمن در فرآیند تربیتی خود، سکوت را از اجدادش به‌عنوان یک اصل فرهنگی می‌آموزد. برای یادآوری این نکته، او با استفاده از یاشماق، دهان خود را می‌بندد تا به خود یادآوری کند که باید به بزرگترها احترام بگذارد و تا زمانی که اجازه داده نشود، سکوت را حفظ کند.<ref>[https://www.isna.ir/news/99090201046/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%86%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9 مهدی‌زاده، «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچۀ پوشاک»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref> | زن ترکمن در فرآیند تربیتی خود، سکوت را از اجدادش به‌عنوان یک اصل فرهنگی می‌آموزد. برای یادآوری این نکته، او با استفاده از یاشماق، دهان خود را می‌بندد تا به خود یادآوری کند که باید به بزرگترها احترام بگذارد و تا زمانی که اجازه داده نشود، سکوت را حفظ کند.<ref>[https://www.isna.ir/news/99090201046/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%86%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9 مهدی‌زاده، «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچۀ پوشاک»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref> | ||
در برخی طوایف ترکمن، رسم بر این است که زن را به‌گونه‌ای دفن می‌کنند که گوشه‌ای از لبه روسری‌اش دهانش را می‌پوشاند، این ادامه همان ادب و احترام است که ترکمن‌ها در زمان حیات نیز با استفاده از حجاب دهان، به‌عنوان نمادی از سکوت و احترام، آن را رعایت می‌کردند.<ref>[https://www.isna.ir/news/99090201046/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%86%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9 مهدی‌زاده، «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچۀ پوشاک»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref> | در برخی طوایف ترکمن، رسم بر این است که زن را به‌گونه‌ای دفن می‌کنند که گوشه‌ای از لبه روسری‌اش دهانش را می‌پوشاند، این ادامه همان ادب و احترام است که ترکمن‌ها در زمان حیات نیز با استفاده از [[حجاب در اندیشه سید علی خامنه‌ای|حجاب]] دهان، به‌عنوان نمادی از سکوت و احترام، آن را رعایت می‌کردند.<ref>[https://www.isna.ir/news/99090201046/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%86%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9 مهدی‌زاده، «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچۀ پوشاک»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا.] </ref> | ||
====یالِق==== | ====یالِق==== | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۱: | ||
====چاشو (چشو)==== | ====چاشو (چشو)==== | ||
این روسری مربع‌شکل و ابریشمی، که در میان طایفۀ یموت رواج دارد، در دو نوع متفاوت به‌کار می‌رود. یکی از انواع آن ضخیم و با سوزن‌دوزی مفصل است، در حالی که نوع دیگر از ابریشم نازک تهیه می‌شود. روسری‌های ابریشمی نازک به دو نوع | این روسری مربع‌شکل و ابریشمی، که در میان طایفۀ یموت رواج دارد، در دو نوع متفاوت به‌کار می‌رود. یکی از انواع آن ضخیم و با سوزن‌دوزی مفصل است، در حالی که نوع دیگر از ابریشم نازک تهیه می‌شود. روسری‌های ابریشمی نازک به دو نوع قیرمزی‌قینگاچ و کله‌قینگاچ تقسیم می‌شوند.<ref> [https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=436 «لباس زنان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.]</ref> | ||
===تن‌پوش‌های زنان ترکمن=== | ===تن‌پوش‌های زنان ترکمن=== | ||
زنان ترکمن با وجود | زنان ترکمن با وجود تغییرات اندک، لباسهای عشیره‌ای و قومی خود را همچنان حفظ کرده‌اند. لباسهای آن‌ها شامل لباسهای کار، شهری، تشریفاتی و منزل است که بسته به سن و موقعیت افراد تفاوت‌هایی دارد: <ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6101394H02290 قوی‌پنجه، «نقش و رنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش.]</ref> | ||
====کونُیک==== | ====کونُیک==== | ||
کونیک از اجزای اصلی تن‌پوش زنان ترکمن و جزء پیراهن‌های اصیل و سنتی این قوم است. کونیک در گذشته از جنس ابریشم بوده و به‌وسیلۀ دستگاهی به‌نام تارا بافته می‌شده است. این پیراهن یقۀ گرد بدون برگردان دارد و در قسمت جلوی آن چاکی طراحی شده است. چاک این پیراهن برای دختران کوتاه است، اما برای زنان به‌منظور سهولت در شیردهی، تا نزدیکی شکم ادامه دارد.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص59 و 60.]</ref> | کونیک از اجزای اصلی تن‌پوش زنان ترکمن و جزء پیراهن‌های اصیل و سنتی این قوم است. کونیک در گذشته از جنس ابریشم بوده و به‌وسیلۀ دستگاهی به‌نام تارا بافته می‌شده است. این پیراهن یقۀ گرد بدون برگردان دارد و در قسمت جلوی آن چاکی طراحی شده است. چاک این پیراهن برای دختران کوتاه است، اما برای زنان به‌منظور سهولت در شیردهی، تا نزدیکی شکم ادامه دارد.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص59 و 60.]</ref> | ||
پیراهن کونیک از سه بخش اصلی تشکیل می‌شود: نِیگ (آستین)، یِنگ (پهلو) و آشری (دامن پیراهن). | پیراهن کونیک از سه بخش اصلی تشکیل می‌شود: نِیگ (آستین)، یِنگ (پهلو) و آشری (دامن پیراهن). آستین‌های آن بلند است و در قسمت مچ تنگ می‌شود. کونیک جهت پوشیدگی بیشتر، قدی تا ساق پا دارد و دامن آن از طرفین گشاد است.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص59 و 60.]</ref> | ||
امروزه برای دوخت این پیراهن از پارچه‌های مختلف استفاده می‌شود و رنگ‌های آن معمولاً قرمز، زرشکی، بنفش، آبی و سبز با طرح‌های ساده یا راه‌راه است. دختران و زنان جوان به‌طور معمول از رنگ‌های روشن و شاد این پیراهن استفاده می‌کنند، در حالی که زنان مسن‌تر رنگ‌های تیره و سنگین‌تر را ترجیح می‌دهند. زنان طایفۀ یموت به این نوع پیراهن، کِتِنی یا قرمیزی می‌گویند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص59 و 60.]</ref> | امروزه برای دوخت این پیراهن از پارچه‌های مختلف استفاده می‌شود و رنگ‌های آن معمولاً قرمز، زرشکی، بنفش، آبی و سبز با طرح‌های ساده یا راه‌راه است. دختران و زنان جوان به‌طور معمول از رنگ‌های روشن و شاد این پیراهن استفاده می‌کنند، در حالی که زنان مسن‌تر رنگ‌های تیره و سنگین‌تر را ترجیح می‌دهند. زنان طایفۀ یموت به این نوع پیراهن، کِتِنی یا قرمیزی می‌گویند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص59 و 60.]</ref> | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۹: | ||
این کمربند یا شال سیاه‌رنگ، از جنس ابریشم است که زنان هنگام بارداری یا در حین انجام کارهای سنگین آن را روی پیراهن خود می‌بندند. بستن این کمربند روی پیراهن باعث کوتاه‌تر شدن قد پیراهن می‌شود و از دست و پا گیر شدن آن در حین کار جلوگیری می‌کند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص65.]</ref> | این کمربند یا شال سیاه‌رنگ، از جنس ابریشم است که زنان هنگام بارداری یا در حین انجام کارهای سنگین آن را روی پیراهن خود می‌بندند. بستن این کمربند روی پیراهن باعث کوتاه‌تر شدن قد پیراهن می‌شود و از دست و پا گیر شدن آن در حین کار جلوگیری می‌کند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص65.]</ref> | ||
====دون==== | ====دون==== | ||
[[پرونده:Wedding-clothe.jpg|جایگزین=دون|بندانگشتی|زنان و مردان ترکمنی در جشن های مناسبتی در ترکمن]] | |||
دون از پوشش‌های مشترک میان زنان و مردان ترکمنی است. دون‌های زنانه از ابریشم تهیه می‌شوند و دارای دو نوع «گی‌ییم‌دون» و «قرمزدون» هستند. نوع اول بیشتر در مجالس و مهمانی‌ها استفاده می‌شود و مزین به پولک‌دوزی‌های زیبا است. نوعروس‌های زیبای ترکمن در روز عروسی خود قرمزدون بر سر می‌اندازند که دارای سوزن‌دوزی‌های زیبا و مزین به زیورآلات و سکه است.<ref>[https://civilica.com/doc/1582918/ تیمورنژاد، «فرهنگ‌شناسی پوشاک زنان ترکمن ایران»، 1401ش، ص10.]</ref> | دون از پوشش‌های مشترک میان زنان و مردان ترکمنی است. دون‌های زنانه از ابریشم تهیه می‌شوند و دارای دو نوع «گی‌ییم‌دون» و «قرمزدون» هستند. نوع اول بیشتر در مجالس و مهمانی‌ها استفاده می‌شود و مزین به پولک‌دوزی‌های زیبا است. نوعروس‌های زیبای ترکمن در روز عروسی خود قرمزدون بر سر می‌اندازند که دارای سوزن‌دوزی‌های زیبا و مزین به زیورآلات و سکه است.<ref>[https://civilica.com/doc/1582918/ تیمورنژاد، «فرهنگ‌شناسی پوشاک زنان ترکمن ایران»، 1401ش، ص10.]</ref> | ||
====چابیت==== | ====چابیت==== | ||
چابت نوعی قبا با یقه‌ای ساده و بدون برگردان است که جهت پوشیدگی بیشتر تا ساق پا می‌رسد و برای دوخت آن از پارچه‌های ابریشمی و مخملی استفاده می‌شود. به آستین‌های این قبا در زیر بغل زایده‌ای سه‌گوش از جنس پارچۀ قبا دوخته شده است. این قبا راسته و گشاد بوده و در پهلوهای آن چاک تعبیه شده است. مچ آستین، یقه، جلوی سینه تا انتهای دامن و اطراف چاک‌ها رودوزی‌هایی دیده می‌شود.<ref> [https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=436 «لباس زنان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.]</ref> | چابت نوعی [[قبا]] با یقه‌ای ساده و بدون برگردان است که جهت پوشیدگی بیشتر تا ساق پا می‌رسد و برای دوخت آن از پارچه‌های ابریشمی و مخملی استفاده می‌شود. به آستین‌های این قبا در زیر بغل زایده‌ای سه‌گوش از جنس پارچۀ قبا دوخته شده است. این قبا راسته و گشاد بوده و در پهلوهای آن چاک تعبیه شده است. مچ آستین، یقه، جلوی سینه تا انتهای دامن و اطراف چاک‌ها رودوزی‌هایی دیده می‌شود.<ref> [https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=436 «لباس زنان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.]</ref> | ||
====کُرته==== | ====کُرته==== | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۱: | ||
====دولاق==== | ====دولاق==== | ||
در گذشته زنان ترکمن پارچه‌ای را دور پای خود می‌پیچیدند که دولاق نام داشت. دولاق‌ها از جنس پنبه یا کتان هستند که به‌صورت چندلایه به دور پا پیچیده می‌شود تا محافظ پای زنان در سرما باشد.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص65.]</ref> زنان ترکمن از جوراب‌های بافتنی نیز استفاده می‌کنند که برای بافتن آن از ۴ تا ۵ رنگ الیاف استفاده می‌شود که روی آن با اشکالی از حیوانات و گیاهان تزیین شده است.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص65.]</ref> | در گذشته زنان ترکمن پارچه‌ای را دور پای خود می‌پیچیدند که دولاق نام داشت. دولاق‌ها از جنس پنبه یا کتان هستند که به‌صورت چندلایه به دور پا پیچیده می‌شود تا محافظ پای زنان در سرما باشد.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص65.]</ref> زنان ترکمن از جوراب‌های بافتنی نیز استفاده می‌کنند که برای بافتن آن از ۴ تا ۵ رنگ الیاف استفاده می‌شود که روی آن با اشکالی از حیوانات و گیاهان تزیین شده است.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&basicscope=1 زمانی، پوشاک زنان در استان گلستان (ترکمن، شاهکوه، قزاق، قزلباش، کتول)، 1390ش، ص65.]</ref> | ||
====کفش==== | ====کفش==== | ||
| خط ۱۴۱: | خط ۱۴۲: | ||
==الگوهای توسعۀ پایدار در پوشاک مردم ترکمن== | ==الگوهای توسعۀ پایدار در پوشاک مردم ترکمن== | ||
شیوۀ زندگی عشایری و نیمه‌عشایری ترکمنان و همچنین کوچ‌رو بودن آن‌ها سبب تقویت پایداری و ارتباط این مردم با | شیوۀ زندگی عشایری و نیمه‌عشایری ترکمنان و همچنین کوچ‌رو بودن آن‌ها سبب تقویت پایداری و ارتباط این مردم با محیط‌زیست خود شده است. مردم ترکمن برای تهیۀ پوشاک خود به خودکفایی رسیده‌اند و این امر نشان از دانش بومی و غنی این قوم در تعامل با محیط اطراف خود دارد: <ref>[https://sanad.iau.ir/journal/icsq/Article/691875?jid=691875 مسیبی و مونسی‌سرخه، «بازخوانی ابعاد توسعۀ پایدار در پوشاک سنتی ترکمنان ایران»، 1401ش، ص166 و 167.]</ref> | ||
===پایداری زیست‌محیطی=== | ===پایداری زیست‌محیطی=== | ||
با مطالعه در زمینۀ پوشاک می‌توان به مزایای زیست‌محیطی با افزایش طول عمر لباس و استفادۀ مجدد از آن به‌منظور کاهش مصرف مواد، انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای برای تولید منسوجات رسید. ترکمن‌ها تمامی مراحل تولید پوشاک از ریسندگی، رنگرزی، | با مطالعه در زمینۀ پوشاک می‌توان به مزایای زیست‌محیطی با افزایش طول عمر لباس و استفادۀ مجدد از آن به‌منظور کاهش مصرف مواد، انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای برای تولید منسوجات رسید. ترکمن‌ها تمامی مراحل تولید پوشاک از ریسندگی، رنگرزی، بافت پارچه تا طراحی و دوخت را بر عهدۀ زنان و دختران ترکمنی می‌گذارند. رنگرزی الیاف پارچه‌ها با استفاده از رنگ‌های طبیعی، گیاهی و حیوانی انجام می‌شود.<ref>محمدی‌سیف، جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران‌زمین، 1398ش، ص95.</ref> | ||
پس از رنگرزی و دوخت، برای استحکام و ماندگاری، لبۀ آستین، دمپای شلوار، لبۀ یقه و چاک‌های پیراهن را با سوزن‌دوزی‌های پیچیده تزیین می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/142926/fa ذباح و حاتم، «جستاری بر مفاهیم نقوش سوزن‌دوزی ترکمنان گنبد کاووس»، 1392ش، ص71 و 72.]</ref> سپس پارچه‌ای گلدار را به‌عنوان آستری داخل پیراهن می‌دوزند تا علاوه‌بر زیبایی مانع سایش و پارگی لباس شود و بتوانند پس از چند بار استفاده، کاربرد آن را تغییر داده و به چرخۀ مصرف بازگردانند. این امر سبب کاهش هزینه‌های زندگی و تولید پسماند می‌شود. برای مثال زنان ترکمن قسمت‌های کهنه و آسیب‌دیدۀ لباس را به یک تکه پارچۀ جدید جهت پر کردن انواع کوسن یا بالشت به‌کار می‌برند.<ref>[https://sanad.iau.ir/journal/icsq/Article/691875?jid=691875 مسیبی و مونسی‌سرخه، «بازخوانی ابعاد توسعۀ پایدار در پوشاک سنتی ترکمنان ایران»، 1401ش، ص166 و 168.]</ref> | پس از رنگرزی و دوخت، برای استحکام و ماندگاری، لبۀ آستین، دمپای شلوار، لبۀ یقه و چاک‌های پیراهن را با سوزن‌دوزی‌های پیچیده تزیین می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/142926/fa ذباح و حاتم، «جستاری بر مفاهیم نقوش سوزن‌دوزی ترکمنان گنبد کاووس»، 1392ش، ص71 و 72.]</ref> سپس پارچه‌ای گلدار را به‌عنوان آستری داخل پیراهن می‌دوزند تا علاوه‌بر زیبایی مانع سایش و پارگی لباس شود و بتوانند پس از چند بار استفاده، کاربرد آن را تغییر داده و به چرخۀ مصرف بازگردانند. این امر سبب کاهش هزینه‌های زندگی و تولید پسماند می‌شود. برای مثال زنان ترکمن قسمت‌های کهنه و آسیب‌دیدۀ لباس را به یک تکه پارچۀ جدید جهت پر کردن انواع کوسن یا بالشت به‌کار می‌برند.<ref>[https://sanad.iau.ir/journal/icsq/Article/691875?jid=691875 مسیبی و مونسی‌سرخه، «بازخوانی ابعاد توسعۀ پایدار در پوشاک سنتی ترکمنان ایران»، 1401ش، ص166 و 168.]</ref> | ||
| خط ۲۱۶: | خط ۲۱۷: | ||
[[رده: ویکی‌رز]] | [[رده: ویکی‌رز]] | ||
[[رده: پوشاک اقوام]] | |||
[[رده: هویت قومی]] | |||
[[رده: تاریخ پوشاک]] | |||
[[رده: پوشاک بر پایه فرهنگ]] | |||
[[رده: رودوزی‌ها]] | |||
[[رده: دوخت‌های سنتی]] | |||
