حیا در اندیشه محمدتقی مصباح یزدی: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''حیا در اندیشه محمدتقی مصباح یزدی'''</big>؛ احساس شرمساری از رفتار ناپسند در اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی.<br>

 

حیا در اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی ویژگی فطری و روان‌شناختی است که فرد را از رفتارهای ناپسند در برابر دیگران باز می‌دارد. او تفاوت حیا و خجالت را در این می‌داند که حیا به اصلاح رفتار و اخلاق می‌پردازد، در حالی که خجالت ناشی از ترس از آشکار شدن عیوب است. حیا در اندیشۀ وی، با ایمان ارتباط دارد و فقدان آن می‌تواند به سقوط اخلاقی منجر شود. این ویژگی در فرهنگ دینی فضیلت اخلاقی است و موجب توبه و بازگشت به خداوند می‌شود. تکرار گناه می‌تواند احساس حیا را کاهش دهد.

 

حیا و خجالت در اندیشۀ مصباح یزدی مفاهیم متفاوتی دارند که باید از هم تمایز داده شوند. مصباح یزدی حیا را یک پدیده روان‌شناختی می‌داند که زمانی در انسان به وجود می‌آید که عیب یا رفتار ناپسند او در معرض دید دیگران قرار گیرد؛ اما خجالت معمولاً از ترس آشکار شدن نقص‌ها و عیوب فرد ناشی می‌شود.

 

تلازم حیا و ایمان از جمله مباحث اساسی در اندیشه اسلامی است که آیت‌الله مصباح یزدی نیز بر آن تأکید دارد. بر اساس این دیدگاه، حیا و ایمان دو عنصر به‌هم‌پیوسته‌اند؛ به این معنا که کاهش یا زوال یکی، به تضعیف یا نابودی دیگری منجر می‌شود.

آیت‌الله مصباح یزدی گستره حیا در فرهنگ اسلامی را فراتر از جوامع دیگر می‌داند. بر این اساس، حیا نه‌تنها شامل روابط انسانی، بلکه در برابر خداوند و حتی فرشتگان نیز مطرح است. اولیای الهی از این‌که فرشتگان از خطاهای‌شان آگاه شوند، شرم دارند؛ به همین دلیل، حتی در خلوت نیز مرتکب گناه نمی‌شوند.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5133/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%DA%86%D9%87%D9%84%E2%80%8C%D9%88%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%9B-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%9B-%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%AA «حیا؛ برجسته‌ترین ویژگی اهل آخرت»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی.]</ref>

از دیدگاه مصباح یزدی، ارزش حیا بستگی به چند عامل دارد. نخست اینکه، درجه زشتی عمل، دوم اینکه تا چه اندازه فرد به زشتی آن عمل توجه دارد، و سوم اینکه عمل زشت در مقابل چه کسی انجام می‌شود.

افرادی که ایمان ضعیفی دارند و توجه کافی به حضور خدا در زندگی‌شان ندارند، معمولاً از خداوند خجالت نمی‌کشند. حیا زمانی به وجود می‌آید که انسان بداند کسی عمل زشت او را مشاهده می‌کند. اگرچه انسان به این حقیقت آگاه است که خداوند در همه‌جا حاضر است، اما اگر به درستی این حضور را درک نکند، ممکن است از انجام گناه خجالت نکشد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/84021/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AE%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%AA «اخلاق و عرفان اسلامی؛ تفاوت حیا با خجالت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

 

از دیدگاه مصباح یزدی، بزرگان دینی نمونه‌های بارزی از حیا بودند. به‌عنوان مثال، مرحوم حاج شیخ محمدحسین اصفهانی به‌حدی حیا داشت که هنگام تدریس نمی‌توانست به صورت شاگردان نگاه کند و هرگاه سرش را بلند می‌کرد، فوراً نگاهش را پایین می‌انداخت. همچنین مرحوم آیت‌الله علامه طباطبایی نیز هنگام تدریس به صورت کسی نگاه نمی‌کرد و چشم‌هایش به سوی بالا بود؛ به ندرت پیش می‌آمد که به صورت کسی نگاه کنند.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5133/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%DA%86%D9%87%D9%84%E2%80%8C%D9%88%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%9B-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%9B-%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%AA «حیا؛ برجسته‌ترین ویژگی اهل آخرت»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی.]</ref>

در نظر آیت‌الله مصباح یزدی، برخی از اعمال ممکن است در نظر مردم و بر اساس عرف اجتماعی ناپسند و زشت به نظر برسند؛ اما در حقیقت و از منظر شرع، چنین نیستند. به عنوان مثال، اگر فردی با لباس زیر در جمع حضور یابد، طبق عرف اجتماعی این کار زشت است و باید از آن خجالت کشید. اما در محیط‌های خصوصی مانند خانه، که دیگران حضور ندارند، لازم نیست که به‌دلیل اینکه خداوند همیشه ناظر بر اعمال انسان است، از انجام کارهایی نظیر استحمام که نیاز به برهنه‌شدن دارد، خجالت بکشد. در چنین مواقعی، اگر فرد دیگری شما را در این حالت ببیند، ممکن است زشت باشد، اما در مقابل خداوند، این عمل هیچ‌گونه زشتی ندارد؛ زیرا خداوند بر تمام حالات انسان، چه پوشیده و چه برهنه، احاطه دارد. او بر باطن، قلب و حتی افکار انسان تسلط دارد.

حیا از دیدگاه مصباح یزدی زمانی مذموم است که در موقعیت‌هایی مانند روابط زناشویی که شرع آن را مجاز می‌داند، مانع از انجام تکالیف شرعی شود. در چنین مواقعی، احساس خجالت بی‌مورد نه‌تنها مفید نیست بلکه ناپسند و غیر قابل قبول است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/2225/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85%D8%A8%D8%AD%D8%AB%D9%89-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86-%D8%AD%DB%8C%D8%A7 «بحثى پیرامون حیا»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی.]</ref>

اما در مقابل، در برخی مکاتب اخلاقی مادی و انحرافی، حیا و شرم به‌عنوان احساساتی منفی و انفعالی شناخته می‌شوند. این مکاتب حتی به افراد توصیه می‌کنند که احساس شرم و حیا را از درون خود زایل کنند؛ چرا که این احساسات را ناشی از ضعف انسان می‌دانند. <ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5275/%DA%AF%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85 «نقش حیای بندگی در توبه و پرهیز از گناه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی.]</ref>