اعتیاد اینترنتی

اعتیاد اینترنتی؛ وابستگی به فضای مجازی در اثر زیاده‌روی در استفاده از آن.

اعتیاد اینترنتی که به حضور افراط‌گونه در بستر فضای مجازی اطلاق می‌شود، موجب کاهش کیفیت سلامت جسمی و روانی، افت تحصیلی، تغییر سبک زندگی و وابستگی به فضای مجازی می‌شود.

مفهوم‌شناسی

اعتیاد اینترنتی اشاره به‌عنوان زیاده‌روی در استفاده از فضای مجازی و نداشتن هدف خاص در استفادۀ اینترنت دارد و نوعی اختلال است که به استفادۀ بیمارگونه و وسواسی از اینترنت اطلاق می‌شود.

تاریخچه

اعتیاد اینترنتی، برای اولین بار در 1996م از سوی یک روان‌پزشک در نیویورک با نام گُلدِنبِرگ مطرح شد. انجمن پزشکی آمریکا در 2006م، اعتیاد اینترنتی را به‌عنوان اختلالی روانی معرفی کرد.

انواع اعتیاد اینترنتی

بازی‌های اینترنتی؛ 70درصد اعتیاد اینترنتی در جهان ناشی از بازی و سرگرمی‌های برخط است.

گفت‌وگوی اینترنتی؛ کاربران معتاد به گپ اینترنتی، بیش‌ازحد درگیر روابط اینترنتی هستند و به‌طور دائم به فضای مجازی سر می‌زنند.

اعتیاد به گردآوری اطلاعات؛ در این اعتیاد، فرد شیفتۀ غنای محتوای اینترنت می‌شود و به جست‌وجوی بیش از حد، وبلاگ‌گردی، اینترنت‌گردی، خرید اینترنتی بیش‌ازحد و آشغال‌جمع‌کنی اینترنتی می‌پردازد.

اعتیاد به محتوای پورنوگرافی؛ در این اعتیاد، فرد به‌طور مداوم به گشت‌وگذار در اینترنت برای تحریک جنسی و یافتن محتوای مستهجن می‌پردازد.

دلایل اعتیاد به اینترنت

دسته‌ای از افراد درون‌گرا که دارای مشکلات شخصیتی و مهارت ارتباطی پایین هستند، بیشتر جذب اینترنت می‌شوند. ارتباط ضعیف با خانواده و ناهنجاری‌های اجتماعی در گرایش به اعتیاد اینترنتی سهیم هستند.

امکان گمنام ماندن کاربران در اینترنت، فاصله گرفتن از وضعیت واقعی وجودی خود، تجربۀ بودن در یک جمع صمیمی و نداشتن محدودیت مکانی و زمانی و امکان بیان خواسته‌ها بدون ترس از طردشدگی و مخالفت سایرین از دلایل اعتیاد اینترنتی کاربران است.

پژوهش‌ها حاکی از این است که حدود 30درصد کاربران از اینترنت به‌عنوان نوعی مادۀ مخدر برای تغییر حالات منفی روانی استفاده می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهند نوجوانان گوشه‌گیر نیز برای فرار از افسردگی به اینترنت پناه می‌برند.

حد اعتدال استفاده از اینترنت

کارشناسان بیان می‌کنند که حد مناسب استفاده از اینترنت، از هر فردی به دیگری متغیر است و بر اساس میزان نیاز به فضای مجازی تعیین می‌شود.

ویژگی‌های افراد مبتلا به اعتیاد اینترنتی

افراد معتاد به اینترنت ویژگی‌هایی مانند وابستگی به اینترنت، ناکامی در توقف استفاده از اینترنت، احساس بی‌قراری در صورت استفاده نکردن، استفادۀ بیش از مقدار موردنظر، ناتوانی در تنظیم مدت برخط بودن، غفلت از امور و تعهدات، کاهش روابط اجتماعی و ورود به فضای مجازی برای رفع اضطراب، گناه، افسردگی و فرار از مشکلات دنیای حقیقی دارند.

اعتیاد به بازی‌های اینترنتی

اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای با مؤلفۀ اولویت دادن به بازی نسبت به سایر فعالیت‌ها، به بخشی از سبک‌ زندگی برخی افراد تبدیل شده است. سهولت دسترسی و تنوع این بازی‌ها در جذب کاربران اینترنتی مؤثر است. سازمان جهانی بهداشت اختلالِ اعتیاد به بازی‌های مجازی را نوعی بیماری می‌داند. این بازی‌ها با دقت بالا در جلوه دادن واقعی چهره‌ها و نمایش آنها، گرایش بالایی به ارائۀ صحنه‌های مرگ‌بار و خشن دارند و دسترسی نداشتن به آنها موجب تشویش ذهنی و سردرگمی می‌شود. تلاش برای ترک اعتیاد به بازی‌های اینترنتی تفاوتی با ترک مشروبات الکلی ندارد و با ناتوانی، مقاومت و بهانه‌های یکسان از سوی معتادان به بازی‌ها روبه‌رو است.

اعتیاد به اینستاگرام

اینستاگرام جزو اعتیادآورترین شبکه‌های اجتماعی است و لذت و تسکین آن مشابه لذتی است که از تماشای محتوای مستهجن حاصل می‌شود؛ بر اساس تحقیقات، پسند کردن و دنبال کردن شبکه‌های اجتماعی موجب ترشح دوپامین و احساس نشاط می‌شود که در نتیجۀ آن، کاربران سعی در جذب پسند بیشتر برای کسب احساس شادتر دارند. ترس ازدست‌دادن دنبال‌کننده موجب استفادۀ هرچه بیشتر از اینستاگرام و به‌دنبال آن دوری از خانواده، انزوا، اضطراب و افسردگی می‌شود.

محققان معتقدند که اعتیاد به اینستاگرام موجب کاهش اعتمادبه‌نفس و کاهش احساس خوشبختی می‌شود؛ رصد بیش از حد صفحات افراد موفق و مشهور موجب مقایسۀ اجتماعی و به‌دنبال آن ایجاد حسرت و نارضایتی از زندگی می‌شود. همچنین به‌دلیل اینکه در این صفحات، تنها موفقیت مدل‌ها نمایش داده می‌شود و تلاش‌های آنها پنهان است، کاربران همواره آنها را موفق‌تر می‌بینند و تکرار این حس موجب ازبین‌رفتن اعتمادبه‌نفس آنها می‌شود.

اعتیاد اینترنتی مادران

مادرانی که زمان زیادی از روز را در فضای مجازی سپری می‌کنند، علاوه بر محروم کردن فرزند خود از ارتباط سالم و عاطفی موجب بروز مشکل رفتاری در آنها می‌شوند. این کودکان، به‌دلیل الگوپذیری از مادر، فضای اینترنت را به‌عنوان اصلی‌ترین بخش زندگی می‌پذیرند و شخصیتی گوشه‌گیر و تکامل‌نایافته می‌یابند.

اعتیاد اینترنتی در ایران

کارشناسان معتقدند که دلیل اصلی اعتیاد اینترنتی در ایران، محدود بودن سرگرمی جوانان به اینترنت و هزینۀ کمتر آن نسبت به تعاملات حضوری است. بر اساس آمار، ایران در رتبۀ ششم اعتیاد موبایلی قرار دارد و ایرانی‌ها چهار برابر میانگین جهانی از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.

طبق نتایج پژوهشی در سال 1397ش، میزان اعتیاد اینترنتی شدید نوجوانان و جوانان، بر اساس جنسیت در پسران 3درصد و در دختران 2درصد بوده است. شیوع اعتیاد اینترنتی در نوجوانان حدود 3درصد و در جوانان حدود 2. 5درصد گزارش شده و این پدیده در افراد مجرد چند برابر متاهل‌ها است.

اعتیاد اینترنتی در کشورهای دیگر

در کشورهایی مانند آمریکا، تعداد معتادان اینترنتی از معتادان به مواد مخدر بیشتر است و کاربران بیشتر از هجده ساعت از زمان خود را در اینترنت سپری می‌کنند. بر اساس پژوهشی در 2005م، از هر هشت کاربر اینترنتی در آمریکا، یک نفر معتاد به اینترنت است و از هر یازده نفر، یکی اعتیاد خود به اینترنت را کتمان می‌کند. در کرۀ جنوبی 30درصد و در چین 14درصد افراد زیر هجده سال به اینترنت اعتیاد دارند.

شیوه‌های مواجهه کشورها با اعتیاد اینترنتی

چین، برای جلوگیری از اعتیاد اینترنتی، مدت زمان مجاز استفاده از اینترنت را برای افراد زیر هجده سال به سه ساعت در هفته محدود کرده است.

در کرۀ جنوبی، معتادان اینترنتی برای کنترل استفادۀ بیش از حد از اینترنت به کمپ‌ها مراجعه می‌کنند. هدف تاسیس کمپ‌ها، افزایش رضایت افراد، بدون استفاده از اینترنت است. در این کمپ‌ها، دوره‌های آموزشی، بازی، ورزش، جلسات مشاوره و فعالیت‌های جمعی برای دور شدن نوجوانان از اینترنت طراحی شده است.

در دولت آمریکا، شبکه‌های اجتماعی ملزم به انجام دادن اقداماتی برای کنترل اعتیاد اینترنتی هستند. آمریکا در 2013م، مرکزی را برای درمان اعتیاد به اینترنت تاسیس کرد.

اعتیاد اینترنتی از منظر اخلاقی

اعتیاد به فضای مجازی از نظر اخلاقی، رذیلتی اخلاقی و خروج از اعتدال و از مصادیق اسراف است.

آسیب‌های اعتیاد اینترنتی

اختلال کنترل تکانش؛ اعتیاد به فضای مجازی موجب ازدست‌رفتن کنترل فرد در استفاده از اینترنت و بروز اختلال در زمینه‌های گوناگون زندگی و دشواری در انجام دادن امور فردی و حرفه‌ای می‌شود.

نارضایتی از تصویر بدنی؛ افراد به‌دلیل تمایل به داشتن تصویر بدنی برتر و ایده‌آل، به‌ جست‌وجوی افراطی در اینترنت می‌پردازند و این کار زمینۀ درهم‌ریختگی تصویر بدنی، وسواس ظاهری و انجام دادن عمل‌های جراحی برای رسیدن به ظاهری ایده‌آل را فراهم می‌کند.

آسیب‌های روانی؛ آسیب‌های روانی با اعتیاد به فضای مجازی رابطه‌ای دوسویه دارند؛ محققان معتقدند افراد مبتلا به آسیب‌های روانی، زمانی که از فضای مجازی برای بهبودی استفاده می‌کنند به آن اعتیاد پیدا می‌کنند و استفاده افراطی از اینترنت موجب تشدید آسیب‌های روانی می‌شود. ترجیح دادن ارتباط برخط برای تعامل به‌جای ارتباط رودررو، موجب دور ماندن از خانواده و دوستان و انزوای اجتماعی می‌شود. انزوا باعث آسیب‌های روحی زیادی مانند وسواس، توهم، ناامیدی و کاهش مهارت‌های اجتماعی می‌شود. افراد معتاد حس تنهایی و حرمت کمتر، مشکل هویت‌یابی و مشکل مدیریت زمان و مدیریت هیجانات مانند استرس دارند. کارشناسان معتقدند که برخلاف اعتیاد به مواد مخدر که جسم انسان آسیب بیشتری می‌بیند، در اعتیاد اینترنتی روح و روان افراد آسیب می‌بیند.

اعتیاد اینترنتی موجب افزایش مشکلات خواب و خودکارآمدی نسبت به کاربران عادی می‌شود. اضطراب در زمان‌های بدون اینترنت، تخریب احساسات، تعارض با اعضای خانواده در معتادان اینترنتی مشهود است. میزان ترس اجتماعی، خودکشی، رفتارهای ضداجتماعی و خشونت در معتادان اینترنتی بیشتر از کاربران عادی است.

آسیب‌های جسمی؛ استفادۀ طولانی‌مدت از فضای مجازی موجب کمبود زمان برای پرداختن به مسائل بهداشتی و ورزش منظم می‌شود. زندگی بی‌تحرک معتادان اینترنتی در تنبلی جسمی، ناآگاهی از نحوۀ صحیح نشستن و اختلال در تغذیه و توجه نکردن به وعده‌های غذایی در ابتلا بیماری‌های جسمی مؤثر است. آسیب جسمانی مانند تورم و سوزش چشم، سردرد، بی‌خوابی یا کم‌خوابی و کمردرد در این افراد شایع است.

کاهش ارتباط با خانواده و خویشان؛ دسترسی به اینترنت، موجب ازبین‌رفتن مرز محل کار و خانواده می‌شود. والدین با صرف زمان بیشتر در اینترنت، به‌تدریج از خانواده دورتر می‌شوند و در تربیت فرزندان کوتاهی می‌کنند دوری از خانواده به‌واسطۀ حضور بیشتر در اینترنت، منجر به کاهش عاطفۀ زوجین، طلاق عاطفی و فروپاشی خانواده می‌شود.

آسیب‌های اخلاقی؛ نیازهای عاطفی و جنسی تنها در بستر خانواده رفع می‌شوند. کاهش ارتباط با خانواده، باعث رفع نشدن نیازهای افراد از مسیر صحیح می‌شود. کاربرانی که به‌واسطۀ حضور زیاد در فضای مجازی ارتباط خانوادگی کمی دارند؛ برای رفع نیاز عاطفی به‌دنبال ارتباط با غیرهم‌جنس هستند و برای ارضای نیاز جنسی به هرزه‌نگاری روی می‌آورند.

تغییر سبک زندگی؛ بیدار ماندن کاربران برای استفاده از خدمات اینترنتی مانند اینترنت رایگان شبانه و مکالمۀ ارزان‌قیمت، زمینۀ شب‌بیداری آنها و مصرف مواد کافیئن‌دار را مهیا می‌کند. شب‌بیداری موجب کمبود خواب، ازدست‌رفتن نشاط، خستگی مفرط و تمرکز پایین می‌شود.

اعتیاد به اینترنت در محل کار موجب اظهار ناتوانی، کاهش کارایی، نارضایتی از انجام دادن وظیفه، کاهش وجدان اخلاقی، احساس مسئولیت و تعهد و از دست ‌دادن شغل می‌شود.

اعتیاد اینترنتی در دانش‌آموزان منجر به افت تحصیلی و تمایل نداشتن برای حضور در کلاس‌ها و جمع هم‌سالان و خانواده می‌شود.

اعتیاد اینترنتی همچنین موجب وابستگی به فضای مجازی، پرداخت هزینه‌های بالا، حذف زمان برای انجام دادن سایر فعالیت‌ها، ازدست‌رفتن اراده، مواجهه با اختلال در زندگی و روابط اجتماعی، کاهش باورهای مذهبی، کاهش التزام به خواندن نماز و دین‌داری و اتلاف فرصت‌های زندگی می‌شود.

شیوه‌های مقابله با اعتیاد اینترنتی

کارشناسان معتقدند که داشتن هدف برای زندگی، مانعی برای انجام دادن رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد اینترنتی است و باعث استفادۀ بهتر از فرصت زندگی می‌شود. معنویت‌گرایی موجب ایجاد آرامش درونی، افزایش اعتمادبه‌نفس و افزایش روحیۀ سرزندگی و استفادۀ حساب‌شده از اینترنت می‌شود.

در سطح فردی و خانوادگی، اقداماتی مانند آموزش استفادۀ صحیح اینترنت در زمان کودکی، اِعمال محدودیت زمانی با نرم‌افزارهای کنترل والدین، فیلتر کردن وب‌سایت‌های غیراخلاقی، مساعد کردن محیط خانه برای تبادل‌اندیشه، هویت‌بخشی به فرزندان در خانواده و پر کردن اوقات فراغت با تفریح و ورزش در جلوگیری از استفادۀ افراطی از اینترنت مؤثر است.

برپایی دوره‌ها و کارگاه‌هایی برای آگاه‌سازی کاربران و آموزش مهارت‌های حل مسئله، تصمیم‌گیری و ارتباط مؤثر و برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی برای پیشگیری از آسیب‌های اعتیاد اینترنتی مؤثر است.

منابع

• آل‌بویه، علیرضا و شاملی، علی‌اکبر، «اعتیاد اینترنتی از منظر اخلاقی و آسیب‌های اخلاقی آن»، فصلنامۀ فلسفه و الهیات، شمارۀ 3، پاییز 1395ش.
• «آمار معتادان اینترنت اعلام شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1393ش.
• احمدی، ملیحه و دیگران، «برازش روابط علی- ساختاری خودکارآمدی و خودتنظیمی با اعتیاد به اینترنت با میانجی‌گری کیفیت زندگی در نوجوانان شهر تهران»، فصلنامۀ روش‌ها و مدل‌های روان‌شناسی، شمارۀ 52، 1402ش.
• «استفادۀ 4 برابری ایرانیان از شبکه‌های اجتماعی در مقایسه با متوسط جهانی/ افزایش «اعتیاد اینترنتی» در کشور»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 28 شهریور 1396ش.
• «اعتیاد به اینترنت: علائم، علل و پیامدها»، وب‌سایت دکتر محمدخانی، تاریخ درج مطلب: 2 جولای 2020.
• «اعتیاد به اینستاگرام؛ بلای جان خوشبختی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1402ش.
• «انجمن پزشکی آمریکا اعلام کرد: بازی‌های ویدئویی موجب اعتیاد نوجوانان نمی‌شوند»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1386ش.
• بزرگ‌خو، زهره و دیگران، «مقایسۀ خودکارآمدی، کیفیت زندگی و کیفیت خواب دانشجویان پزشکی با اعتیاد و بدون اعتیاد اینترنتی»، پژوهشکدۀ علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، شمارۀ 2، اردیبهشت 1400ش.
• «پدیده‌ای خطرناک به نام اعتیاد اینترنتی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1394ش.
• تیمورزاده، حسن و دیگران، «مدل‌یابی روابط ساختاری اعتیاد به اینترنت بر اساس خودتنظیمی تحصیلی با نقش واسطه‌ای تاب‌آوری تحصیلی»، اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، شمارۀ 3، 1401ش.
• جعفری هرندی، رضا و بهرامی، سوسن، «تاثیر اعتیاد اینترنتی، سلامت روانی و معنوی دانشجویان دانشگاه قم»، فصلنامۀ علوم و فنون مدیریت اطلاعات، شمارۀ 14، بهار 1398ش.
• خراسانی، مریم و فرهادی،‌هادی، «فراتحلیل درمان‌های اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای و اعتیاد به کار»، روان‌شناسی اجتماعی، شمارۀ 68، تابستان 1402ش.
• خسروجردی، محمود و میرزایی، سید آیت‌الله، «بررسی اعتیاد اینترنتی در نوجوان: مطالعۀ متغیرهای جنس، مقطع تحصیلی و‌اندازۀ سازمان آموزشی»، فصلنامۀ راهبرد، شمارۀ 53، زمستان 1388ش.
• «خطرهای فضای مجازی برای کودکان/ هشدار دربارۀ اعتیاد اینترنتی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1402ش.
• «رتبۀ ایران در وابستگی به موبایل»، وب‌سایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1400ش.
• رضوانیان، لیلا و رحیم‌زاده، سوسن، «نقش اعتیاد به اینترنت در سلامت روانی و تصویر بدنی»، روان‌شناسی بالینی و شخصیت، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1403ش.
• «زندگی در کمپ‌های ترک اعتیاد به اینترنت در کرۀ جنوبی چگونه است؟»، وب‌سایت برتینا، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1403ش.
• سلطانی، مهری و دیگران، «رابطۀ هویت و هیجان‌خواهی با اعتیاد اینترنتی»، مجلۀ علوم رفتاری، شمارۀ 3، پاییز 1389ش.
• «صیانت از کودکان در فضای مجازی به سبک آمریکایی و اروپایی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1401ش.
• عسگری، پرویز و مرعشیان، فاطمه، «رابطۀ بین ویژگی‌های شخصیتی و اضطراب کامپیوتر با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز»، یافته‌های نو در روان‌شناسی، 1387ش.
• «قوانین 13 کشور برای اینترنت/ آمریکا و چین پرچم‌دار حکمرانی مجازی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
• کشاورز، ندا و دیگران، «نقش‌ عامل‌های شخصیتی و منشی شخصیت در پیش‌بینی اعتیاد اینترنتی دانشجویان»، ایده‌های نوین روان‌شناسی، شمارۀ 14، پاییز 1400ش.
• گراوند، هوشنگ و نظری، محمدرضا، «مرور نظام‌مند و فراتحلیل مطالعات دربارۀ اعتیاد به اینترنت با رویکرد شناسایی پیشایندها و پیامدهای اعتقادی به آن»، اسلام و علوم اجتماعی، شمارۀ 29، بهار و تابستان 1402ش.
• گلی‌زاده، زهرا و دیگران، «رابطۀ اعتیاد مادران به اینترنت و مشکلات رفتاری با نقش میانجی‌گری سبک دلبستگی دانش‌آموزان دختر پایۀ سوم ابتدایی»، علوم اجتماعی و روان‌شناسی ایران، اسفند 1399ش.
• موسوی، سید ولی‌اله، «شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در نوجوانان و جوانان ایرانی در سال 1397ش»، طب نظامی، شمارۀ 3، خرداد 1399ش.
• نیک‌اندیش، حدیث، «راه‌های ترک اعتیاد به اینستاگرام»، وب‌سایت کلینیک روان‌پویشی آگاه، تاریخ درج مطلب: 2 تیر 1403ش.