بیش‌فعالی جنسی

بیش‌فعالی جنسی؛ ناتوانی در کنترل تمایلات و رفتارهای جنسی.

افراد مبتلا به بیش‌فعالی جنسی تمایل به انجام مکرر و افراطی رفتارهای جنسی دارند. این افراد با وجود مواجه شدن با پیامدهای منفی به این رفتارها ادامه داده و نمی‌توانند خود را کنترل کنند. ادامه این اختلال می‌تواند عوارض متعدد جسمی، خانوادگی و روانی در فرد ایجاد کند؛ اما با دارودرمانی و روان‌درمانی تا حد زیادی امکان مدیریت این اختلال وجود دارد.

مفهوم‌شناسی

نام دیگر بیش‌فعالی جنسی، اعتیاد جنسی یا رفتار اجباری جنسی است. بیش‌فعالی جنسی (hypersexuality) به‌معنای ناتوانی فرد در کنترل رفتار جنسی، برانگیختگی، تکانه یا انگیزه‌های جنسی است که تا حدی باعث مشکلاتی در زندگی شخصی، حرفه‌ای و تحصیلی او می‌شود.

معیارهای تشخیصی اختلال بیش‌فعالی جنسی

بیش‌فعالی جنسی در مجموعه راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی DSM-5 به‌عنوان یک اختلال رسمی تشخیص داده نشده است؛ ولی ICD-11 سازمان بهداشت جهانی آن را به‌‌عنوان یک اختلال جنسی اجباری در نظر گرفته است. طبق این راهنما نشانه‌های بیش‌فعالی جنسی شامل موارد زیر است:

الف- این افراد در کنترل میل‌ها یا تکانه‌های جنسی به‌طور مداوم دچار ناتوانی می‌شوند و به‌صورت تکراری اقدام به رفتار جنسی می‌کنند. رفتار جنسی چنین فردی ممکن است به‌صورت‌‌های زیر بروز کند:

• درگیر شدن در رفتارهای جنسی که باعث آسیب به سلامت، فعالیت، مسئولیت و یا مراقبت‌های شخصی فرد می‌شود.
• ناتوانی در کنترل یا کاهش رفتارهای جنسی با وجود تلاش‌های متعدد.
• انجام رفتارهای جنسی با وجود پیامدهای منفی از قبیل تعارضات زناشویی و مشکلات حقوقی یا مالی.
• انجام این رفتارها حتی در صورتی که لذت برای او ندارد.

ب-حداقل شش ماه این مشکل ادامه داشته و فرد قادر به کنترل این امیال و تکانه‌های شدید نیست.

ج- این مشکل ناشی از مشکلات پزشکی در فرد نیست.

د- این رفتارها ناراحتی قابل توجهی ایجاد کرده یا تأثیر منفی بر زندگی تحصیلی، شغلی، خانوادگی یا شخصی فرد دارد.

جلوه‌های بیش‌فعالی جنسی در سبک زندگی

بیش‌فعالی جنسی می‌تواند منجر به کنش‌های مختلفی در زندگی فرد شود؛ از جمله ابتلا به خودارضایی افراطی، صرف زمان زیاد برای برنامه‌ریزی در مورد فعالیت جنسی، مشاهدة مکرر پورنوگرافی، انتخاب شرکای جنسی متعدد و مبتلا شدن به رفتارهایی که با ارزش‌های فرد در تضاد است.

عوامل خطر

علت دقیق این اختلال مشخص نیست؛ اما برخی عوامل به‌عنوان عوامل خطر ممکن است در این زمینه نقش داشته باشند؛ از قبیل ابتلا به اختلال دوقطبی، تومورها و صدمات به لوب فرونتال مغز، مصرف مواد، اختلال خوردن و سابقۀ سوء‌استفاده جنسی (به‌ویژه در زنان).

همچنین پیشرفت در فناوری و رسانه‌های اجتماعی و آسان بودن دسترسی به محتوای جنسی، اختلافات خانوادگی، اعتیاد در اعضای خانواده از دیگر عواملی است که ممکن است احتمال ابتلا به بیش‌فعالی جنسی را افزایش دهد.

پیامدهای رابطه جنسی زیاد در مردان

رابطة جنسی زیاد به‌مدت طولانی می‌تواند مشکلات متعددی را ایجاد کند؛ از قبیل تأثیر منفی بر سیستم قلب و عروق، تأثیر منفی بر عملکرد کلیه، اختلال نعوظ، انزال زودرس، اورکیت (ورم بیضه‌ها)، پروستاتیت (نوعی اختلال در غدۀ پرستات)، خستگی و کاهش انرژی، احتمال خسته شدن از شریک جنسی و خیانت.

پیامدهای رابطه جنسی زیاد در زنان

رابطه جنسی با تعداد دفعات زیاد و بیش از حد در بانوان نیز می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد؛ از قبیل خطر ابتلا به عفونت‌های مثانه و واژن و ابتلا به سرطان. طبق مطالعه‌ای که در سال 2020م توسط BMJ Sexual & Reproductive Health منتشر شد زنانی که 10 یا بیش از 10 شریک جنسی داشتند تقریباً 91درصد بیش از دیگران در معرض ابتلا به سرطان قرار داشتند. بیشتر این سرطان‌ها مربوط به عفونت‌های مقاربتی مانند ویروس پاپیلومای انسان (HPV) هستند.

تاثیر بیش‌فعالی جنسی بر روابط زناشویی

بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، دچار مشکلاتی در زندگی و روابط جنسی‌شان می‌شوند. آنها ممکن است میل جنسی‌شان هنگام رابطه از بین برود. برخی نیز ممکن است میل جنسی‌شان تغییر نکند؛ ولی در ارگاسم رسیدن مشکل داشته باشند. در ضمن افراد مبتلا به این اختلال معمولاً نسبت به دیگران حساس‌تر هستند و رابطۀ جنسی معمولی که برای فرد معمولی لذت‌بخش است ممکن است برای چنین فردی لذت‌بخش نبوده و اذیت‌کننده هم باشد. همچنین افراد مبتلا به بیش‌فعالی جنسی به‌خاطر نداشتن آرامش درونی ممکن است در برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران مشکل داشته باشند. همچنین برقراری رابطۀ جنسی هم برای این افراد سخت‌تر خواهد بود.

عوارض شهوت‌رانی در آموز‌های دینی

غریزۀ جنسی عطیة الهی و امری طبیعی است. گرایش زن و مرد به یکدیگر اقتضای ساختار آدمی است. این غریزه برای اهدافی در راستای رشد فردی و اجتماعی در وجود انسان نهاده شده است. برای ارضای این غریزه رهنمودهایی بیان شده است. طغیان یا افراط و تفریط در ارضای آن علاوه بر عدم دستیابی به اهداف خلقت موجب عذاب الهی می‌شود.

طبق آموزه‌های روایی شهوت‌رانی آثار متعددی دارد؛ از جمله اینکه باعث فساد عقل است. همچنین شهوت‌رانی منجر به حزن و زحمت است. طبق روایت فعالیت‌های شهوانی افراطی همراه با خوشی آغاز می‌شود؛ ولی انتهای آن با حزن و زحمت همراه است. یکی دیگر از آثار شهوت‌رانی محرومیت از حکمت است؛ حکمت و شهوت با هم در قلب فرد جمع نمی‌شود.

شیوه‌های پیشگیری از شهوت‌رانی در آموزه‌های دینی

برخی پژوهشگران تلاش کردند راهکارهایی اجتماعی برای جلوگیری از انحرافات جنسی از دیدگاه قرآن و روایات ارائه کنند. آنها در نهایت راهکارهایی در دو حوزة خانواده و نهادهای حکومتی کشف کردند. از جمله راهکارهایی که در حوزۀ خانواده بیان کردند، عبارتند از محبت‌ورزی در کانون خانواده، تمکین در ارتباط زناشویی، زمینه‌سازی برای ازدواج فرزندان، امتناع از دوستی با جنس مخالف، غیرت‌ورزی بر پایة محبت، کنترل و نظارت بر رفتار زنان و دختران، آراستگی زن و شوهر و جداسازی بستر کودکان. در بخش نهادهای دولتی و حکومتی نیز اقدامات و تدابیری بیان شده است. به‌عنوان مثال تسهیل و آسان‌سازی ازدواج جوانان، پایین آوردن سن زادواج، جداسازی و تفکیک جنسیتی، فرهنگ‌سازی ازدواج موقت و سنت تعدد زوجات از جمله راهکارهایی بود که مطرح شدند.

برخی دیگر از پژوهشگران سعی کرده‌اند بر اساس منابع اسلامی (قرآن و روایات) و مطالعات تجربی راهبردهای جسمانی- رفتاری مدیریت میل و رفتار جنسی در پسران نوجوان را تبیین کنند. از جمله راهبردهای مهمی که آنها در نتیجه بیان کردند عبارتند از تمرکز بر عادت‌های عذایی شامل کم‌خوری، کاهش دریافت انرژی، حذف اجزای غذایی افزایندۀ میل و رفتار جنسی در رژیم غذایی نوجوان، محدود کردن مصرف مکمل‌های غذایی، افزایش فعالیت جسمانی و رعایت برخی ملاحظات در محیط‌آرایی مکان‌های حضور نوجوان.

شیوه‌های کنترل بیش‌فعالی

برای مدیریت این اختلال راهبردهای متعددی وجود دارد:

دارودرمانی

داروهای متعددی ممکن است برای درمان رفتار جنسی اجباری تجویز شود؛ از قبیل داروهای ضد افسردگی، داروی نالترکسون (که برای درمان وابستگی به الکل و مواد افیونی استفاده می‌شود) و سیپروترون (که اثرات بیولوژیکی هورمون‌های جنسی در مردان را کاهش می‌دهد).

خودیاری

برخی از آموزش‌ها باعث می‌شود افراد علل و درمان این اختلال را بهتر درک کنند. برخی توصیه‌ها در این زمینه عبارتند از:

1. افراد مبتلا سعی کنند موقعیت‌ها، افکار و احساساتی را که باعث ایجاد رفتارهای اجباری جنسی می‌شوند، شناسایی کنند تا بتوانند برای اجتناب و مدیریت آنها اقدام لازم را انجام دهند.
2. برای سایر مشکلات سلامت روان مانند اعتیاد، افسردگی و اضطراب اقدامات درمانی انجام دهند.
3. مدیریت استرس را تمرین کنند.

روان‌درمانی

روان‌درمانی نیز می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند تا رفتار جنسی اجباری را مدیریت کنند. انواع روان‌درمانی‌ها وجود دارد:

1. درمان شناختی رفتاری (CBT): این نوع درمان کمک می‌کند تا باورها و رفتارهای ناسالم و نادرست شناسایی شده و موارد مفیدتری جایگزین شود. این سبک درمان به فرد کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چگونه الگوهای فکری مخرب یا مزاحم که اثر منفی بر رفتار و هیجاناتش دارند را شناسایی و اصلاح کند.
2. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: این از درمان بر پذیرش افکار و انگیزه‌ها و تعهد به انتخاب اقداماتی که با ارزش‌های مهم سازگارتر است، تأکید می‌کند.
3. روان‌پویشی؛ تمرکز این نوع درمان بر این است که آگاهی فرد نسبت به افکار و رفتارهای ناهشیارش را بیشتر کند، بینش جدید ایجاد کند و به حل تعارضات کمک کند. برای درمان توصیه می‌شود از متخصص مربوط به بیش‌فعالی کمک گرفته شود. مطمئناً متخصص می‌تواند به بهبودی بسیاری از مسائل کمک کند.

درمان با طب سنتی

در طب سنتی روش‌های متعددی در این زمینه مطرح شده است؛ از جمله ورزش منظم روزانه، اجتناب از پرخوری به‌خصوص قبل از خواب، استفاده بیشتر از غذاهای گیاهی سبک و کم‌کالری، کاهش مصرف غذاهای صفرازا؛ مثل فلفل و دارچین، استفاده از گیاهان کاهش‌دهنده میل جنسی مثل انیسون، رازک و مریم گلی، کاهش مصرف سیر، پیاز، گوشت قرمز و نخود.

بیش‌فعالی جنسی یکی از زوجین از منظر حقوقی

داشتن رابطۀ جنسی طولانی در مدت زمان کوتاه بدون خواست زن، تمایل به چندین بار رابطه در روز بدون تمایل زوجه و توجه بیش از اندازه به امور جنسی در ابعاد مختلف زندگی زناشویی از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌شود. لازمۀ تمکین، پذیرش چنین رفتارهایی نیست؛ زیرا وجوب تمکین ناظر به حد متعارف است. در صورتی که زوجه در وضعیت حرج جنسی قرار گیرد و امکان اصلاح رفتار جنسی همسر هم نباشد، می‌تواند آن را مصداق سوء‌معاشرت تلقی کرده و بر اساس آن تقاضای طلاق دهد.

منابع

• «بیش‌فعالی جنسی»، وب‌سایت مرکز علوم اعصاب و رواشناسی سایبر، تاریخ بازدید مطلب: 18-19 تیر 1403ش.
• «بیش‌فعالی جنسی یا هایپرسکشوال چیست؟»، پایگاه خبری راه برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1401ش.
• «بیش فعالی جنسی یا هایپرسکشوال چیست؟ نشانه‌ها، علل و درمان»، وب‌سایت جعبه ابزار ذهنی. تاریخ بازدید مطلب: 18-19 تیر 1403ش.
• پورعباسی، عطاءاله و دیگران، «برشماری راهبردهای جسمانی-رفتاری به‌منظور مدیریت میل و رفتار جنسی در پسران نوجوان بر اساس منابع اسلامی (قرآن و روایات) و مطالعات تجربی» پژوهش در دین و سلامت، دوره، 4 شماره 1، 1396ش.
• «درمان بیش‌فعالی جنسی»، وب‌‌‌‌‌سایت کیمیای زندگی، تاریخ بازدید: 19-18 تیر 1403ش.
• «درمان شناختی رفتاری یا CBT چیست؟»، وب‌سایت دکتر بهشتیان، تاریخ درج مطلب: 26 فروردین 1401ش.
• رفیعی، «عواقب شهوت‌رانی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1394ش.

• «روابط جنسی (زناشویی) در دید قرآن کریم»، وب‌سایت بیتوته. تاریخ بازدید: 19 تیر 1403ش.
• عسگری، حسن و دهقانی، روح‌اله، راهکارهای اجتماعی جلوگیری از انحرافات جنسی از دیدگاه قرآن و روایات، پنجمین همایش ملی پژوهش‌های حرفه‌ای در روانشناسی و مشاوره با رویکرد ازنگاه معلم، 1402ش.
• نظری، مریم، «عوارض داشتن رابطه جنسی زیاد در مردان»، وب‌سایت مجله سبز. تاریخ درج مطلب: 20دی 1402ش.
• نظری‌توکلی، سعید و بهرامی، لیلا، «شمول‌پذیري «قاعدة نفی حرج» نسبت به حرج جنسی و تأثیر آن بر درخواست طلاق قضایی»، خانواده پژوهی، سال هفدهم، شماره 65، بهار 1400 ص 70
• عثمان‌پور، نغمه «اختلال بیش‌فعالی جنسی چیست؟ علل، علائم و راه‌های درمان آن»، وب‌سایت پزشک خوب، تاریخ انتشار: ۲۸ آذر ۱۳۹۹ش.
• Kuehnle, Francis & Written by Fletcher, Jenna, "What to know about hypersexuality", medicalnewstoday website, Updated on 16 February 2023.
• Hayley Willacy, FRCGP , Hazell, Toni ,"Hypersexuality", Patient website, Last updated 15 Sept 2023.

حسین امیری