حجاب در اندیشه عبدالله جوادی آملی
حجاب در اندیشه عبدالله جوادی آملی؛ دیدگاه عبدالله جوادی آملی درمورد پوشش زنان مسلمان.
جوادی آملی، پوشش زنان مسلمان در برابر مردان نامحرم را واجب و از نشانه‌های عظمت زن نزد خداوند قلمداد می‌کند.
مفهوم‌شناسی
به عقیدۀ جوادی آملی[یادداشت ۱] حجاب و پوشش امری طبیعی است که مانع دیده‌شدن بدن یا برخورد فیزیکی می‌شود و عفاف امری فراطبیعی و فضیلتی درونی است که در مقابل خواهش‌ها و امیال نفسانی مانع ایجاد می‌کند. انسان عفیف بی‌حجابی یا بدحجابی را نمی‌پذیرد.[۱]
حدود پوشش واجب زنان مسلمان
جوادی آملی معتقد است در دین اسلام برای زنان و مردان دو نوع پوشش یا «سَتْر» وجود دارد؛ سَتْر نَفسی و پوشش در برابر دیگران. سَتْر نَفسی مربوط به نماز است؛ مردها باید اندام‌های جنسی خود و زنان باید تمام بدن خود غیر از صورت و مچ دو دست را هنگام نماز بپوشانند و تفاوتی ندارد که کسی آنها را می‌بیند یا خیر. حکم پوشش زنان مسلمان در برابر دیگران در آیۀ 31 سورۀ نور مطرح شده است. بر این اساس، زن‌ها باید در برابر دیگران تمام بدن خود، غیر از گردی صورت و مچ و انگشتان دو دست را بپوشانند.[۲] از نظر جوادی آملی، حدود پوشش شرعی برای همۀ زنان مسلمان در هر زمان و مکانی یکسان است و عُرف محل سکونت یا اشتغال اثری در آن ندارد و فقط در مواقع ضروری مثل نیاز پزشکی می‌توان استثنا در نظر گرفت.[۳]
وجوب رعایت حجاب در اسلام
جوادی آملی اعتقاد دارد، آفریننده و مالک حقیقی انسان و جهان، قوانین و بایدها و نبایدهایی را برای زندگی وضع کرده است. پوشاندن موی سر و رعایت حجاب، فرمان خداوند در قرآن است و افرادی که به‌سبب ناآگاهی یا عامدانه حجاب را رعایت نمی‌کنند، با امر الهی مخالفت کرده‌اند.[۴] وی معتقد است «هیچ اجباری در دین نیست»[۵] به‌معنای اختیاری بودن حجاب در جامعۀ اسلامی نیست؛ زیرا این امر موجب اباحی‌گری و ترویج فساد می‌شود. انسان در پذیرفتن دین صاحب‌اختیار و اراده است؛ ولی پس از آن ملزم به رعایت احکام شرع و دستورات دین است.[۶] به عقیده وی، بی‌حجابی عمدی گناهی بزرگ است و اگر پس از تذکر شفاهی و نهی از منکر نیز فرد پوشش خود را اصلاح نکرد، حکومت اسلامی می‌تواند بر اساس قوانین اقدام کند.[۷]
فلسفه حجاب در قرآن
به عقیدۀ جوادی آملی، در فرهنگ قرآنی حجاب به‌معنای ارزش قائل شدن و حفظ احترام زنان مسلمان و ممانعت از نگاه جنسیتی به آنها است. وی حجاب را نشانۀ عظمت زنان و یکی از راه‌های پیمودن درجات کمال انسانی قلمداد می‌کند.[۸] وی معتقد است، در دین اسلام حیثیت و حرمت زن امانت و حقّ خداوند است و برای حفظ این حقّ الهی، زنان موظف به پوشاندن بدن خود در برابر نامحرم هستند. به اعتقاد وی، خداوند سرمایۀ محبت و رأفت را در وجود زنان قرار داده است تا آنها احساسات و عواطف انسانی را در خانواده و جامعه گسترش دهند. برای اینکه زنان بتوانند نقش خود را به‌خوبی در جامعه ایفا کنند و از نگاه‌های شهوانی و جنسیتی به آنها جلوگیری شود، خداوند حجاب را به‌عنوان «حق‌الله» وظیفۀ زنان قرار داد و مخالفت خانواده، همسر و جامعه با حجاب نباید مانعی برای رعایت این حقّ و امانت الهی ایجاد کند.[۹] به عقیدۀ جوادی آملی، انسان عفیف حریم خود را امانت الهی دانسته و از آن محافظت می‌کند و امیال و خواسته‌های شخصی خود را بر فرمان الهی ترجیح نمی‌دهد.[۱۰]
ابعاد سه‌گانه رعایت حجاب در قرآن
جوادی آملی معتقد است، وجوب حجاب در قرآن دارای ابعاد سه‌گانه است؛ حُکم فقهی،[۱۱] حکم اخلاقی،[۱۲] حکم امنیتی.[۱۳] به‌زعم وی، این احکام سه‌گانه دائمی هستند و حتی درصورتی که امنیت کامل در جامعه برقرار باشد، به‌سبب رعایت حُکم فقهی و اخلاقی، رعایت حجاب واجب است.[۱۴]
لباس و پوشش نیاز فطری انسان
به‌عقیدۀ جوادی آملی، براساس آیات قرآن استفاده از لباس و خودداری از عریانی، نیاز ذاتی بشر است و انسان از همان ابتدای خلقت و پس از آنکه تحت تأثیر حیلۀ شیطان و استفاده از میوۀ ممنوعه عریان شد، تلاش کرد با هرچه در دسترس دارد، بدن و اندام‌های جنسی خود را بپوشاند.[۱۵]
بی‌حجابی ابزار شیطان برای گمراهی انسان
جوادی آملی معتقد است، با تدبّر در قرآن مشخص می‌شود شیطان دشمنی عمیقی با انسان‌ها دارد و هدف اصلی او گمراهی بشر و دور کردن او از رضایت و خشنودی خداوند است. اولین اقدام شیطان برای رسیدن به این هدف، وسوسه کردن انسان برای نافرمانی از خدا و بی‌حجاب کردن آنها است. شیطان از طریق بیان دلایل دروغین و قسم خوردن، در افکار انسان نفوذ و او را به‌سمتی سوق می‌دهد تا قوانین و فرمان‌های الهی را نادیده بگیرد.[۱۶]
نقش حجاب در رشد و تعالی شخصیت زنان
به‌عقیدۀ جوادی آملی، رعایت حجاب در تکامل شخصیت زنان نقش مهمی دارد و هر عاملی که موجب کمال انسان باشد، حقّ الهی است. به‌زعم وی، هر کس از حقّ الهی بهره‌مند شود و در حفظ آن تلاش کند، به مقام قُرب و رضایت خداوند نزدیک‌تر می‌شود.[۱۷]
روش ترویج حجاب و عفاف در جامعه
جوادی آملی معتقد است عفاف و حجاب فضیلت جامعۀ اسلامی است و باید برای نهادینه‌سازی آن برنامه‌ریزی شود.
تقویت معارف و اعتقادات دینی
جوادی آملی، آموزش و تقویت معارف و اعتقادات دینی در خانواده و جامعه را مهم‌ترین عامل اشاعۀ فرهنگ حجاب و عفاف قلمداد می‌کند. گسترش فرهنگ دینی موجب تربیت انسان‌هایی باکرامت می‌شود. براساس آموزه‌های قرآن و سخنان پیامبر و امامان، انسان‌ها بیهوده خلق نشده‌اند و مرگ پُلی است که آنها را به حیات ابدی می‌رساند و شیوۀ زندگی دنیوی، کیفیت زندگی جاودانۀ انسان را تعیین می‌کند. فهم این موضوع و تقویت اعتقادات دینی در فرد و جامعه، رعایت حجاب را در پی خواهد داشت. [۱۸]
پیوند حجاب و غیرت
جوادی آملی حجاب و عفاف زنان و مردان جامعه را با ویژگی غیرت مرتبط می‌داند. به عقیدۀ وی، غیرت شامل خودشناسی، دیگران را به حریم خود راه ندادن و خودداری از ورود به حریم دیگران است. اگر انسان هویت و حریم خود را بشناسد، در سایة حجاب و عفاف از آن محافظت می‌کند.[۱۹]
روش‌های برخورد با پدیدۀ بی‌حجابی
جوادی آملی حجاب را حکمی واجب و برخورد صحیح با بی‌حجابی را ضروری می‌داند.
امربه‌معروف و نهی از منکر
جوادی آملی امر به معروف و نهی از منکر را یکی از ابزارهای دینی برای مقابله با بدحجابی قلمداد می‌کند. به عقیدۀ وی، امر به معروف با سخنرانی، تبلیغ و ارشاد تفاوت دارد و با رعایت شرایط و قواعد بر همۀ مسلمانان واجب است.[۲۰] نارضایتی قلبی، نگاه غضب‌آلود و تذکر زبانی در برابر گناه و گناهکار وظیفۀ همۀ مردم است. گام اول در مواجهه با فرد بی‌حجاب، نگاه ناراضی و عبوسانه به وی و مرحلۀ بعدی تذکر شفاهی است. فرد بی‌حجاب و افرادی که نسبت به عملکرد او بی‌تفاوت هستند، همگی مرتکب گناه می‌شوند.[۲۱]
فراهم نمودن شرایط ازدواج
جوادی آملی عقیده دارد یکی از راه‌های گسترش فرهنگ عفاف و جلوگیری از گسترش فساد در جامعه، اهمیت‌دادن به ازدواج جوانان و فراهم کردن شرایط آن است. به عقیدۀ وی، فشار و اجبار به رعایت حجاب موجب می‌شود فرد در ظاهر پوشش خود را اصلاح کند؛ اما برای جلوگیری از اشاعۀ فساد لازم است کارهای مهم‌تری، ازجمله ترویج فرهنگ ازدواج صورت بگیرد.[۲۲]
الزام قانونی حجاب در جامعۀ اسلامی
به عقیدۀ جوادی آملی، وقتی حجاب جزو قوانین کشور باشد، حکمی حکومتی است که رعایت آن برای مسلمان و غیرمسلمان الزام‌آور است.[۲۳]
یادداشت
- ↑ آیت‌الله عبدالله جوادی آملی (1312ش) فیلسوف، مفسر قرآن، فقیه و مرجع تقلید است. او آثار متعددی در حوزه‌های فقه، تفسیر قرآن، فلسفه و حدیث به رشتۀ تحریر درآورده است. جوادی آملی برای تبلیغ دین اسلام و احکام الهی به کشورهای آمریکایی و اروپایی متعددی مسافرت کرده است. وی در سال 2000م، در نشست هزارۀ ادیان در نیویورک، پیام سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران را قرائت کرد. («عبدالله جوادی آملی»، ویکی‌فقه.)
پانویس
- ↑ «انسان عفيف حيثيت خود را امانت خدا مي‌داند»، خبرگزاری اسراء.
- ↑ «درس تفسیر آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت کتاب‌خانه فقاهت.
- ↑ «پوشش و حجاب (فتاوای 17مرجع)»، آیت‌الله جوادی آملی، پورتال انهار.
- ↑ «حجاب، فرمان خدا/ آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 256.
- ↑ ««لااکراه فی‌الدین» به معنی بی‌حجابی و بی‌حیایی نیست/ آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ «پوشش و حجاب (فتاوای 17مرجع)»، آیت‌الله جوادی آملی، پورتال انهار.
- ↑ «حجاب از دید آیت‌الله جوادی آملی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1375ش، ص437-438؛ «حجاب زن، حق الهی است»، وب‌سایت جامعة الزهرا.
- ↑ «انسان عفيف حيثيت خود را امانت خدا مي‌داند»، خبرگزاری اسراء.
- ↑ سورۀ نور، آیۀ 30-31.
- ↑ سورۀ مؤمنون، آیۀ 5-8؛ سورۀ احزاب، آیۀ 32 و 59.
- ↑ سورۀ احزاب، آیۀ 59.
- ↑ فتاحی‌زاده و همکاران، «آراء تفسیری آیت‌الله جوادی آملی در موضوع عفاف با رویکرد تحلیل محتوا»، 1396ش، ص86-87.
- ↑ فتاحی‌زاده و همکاران، «آراء تفسیری آیت‌الله جوادی آملی در موضوع عفاف با رویکرد تحلیل محتوا»، 1396ش، ص82.
- ↑ فتاحی‌زاده و همکاران، «آراء تفسیری آیت‌الله جوادی آملی در موضوع عفاف با رویکرد تحلیل محتوا»، 1396ش، ص81.
- ↑ دهقان سیمکانی، «دوگانگی ارزش-ادب در مسئلۀ پوشش زن؛ سنجشی واقع‌گرایانه»، 1397ش، ص210.
- ↑ «عفاف و حجاب را به‌عنوان بهترين فضيلت جامعه حفظ كنيم»، بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء.
- ↑ «آیت‌الله جوادی آملی: فردی که مرز خود را شناخت نه وارد حریم دیگری می‌شود و نه دیگری را به حریم خود راه می‌دهد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «بیماری‌های اخلاقی و اجتماعی با درس «حجاب» و «عفّت» قابل درمان است»، خبرگزاری اسراء.
- ↑ «آیت‌الله جوادی آملی: بی‌حجاب و فرد بی‌تفاوت به بدحجابی هر دو گناهکار هستند/ دشمن نباید در مسلمانان چیزی به جز صلابت احساس کند»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «آیت‌الله العظمی جوادی آملی: مسئله حجاب و عفاف با فشار سرنیزه حل نمی‌شود»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ «حجاب قانونی از نگاه آیت‌آلله جوادی آملی/ الزام حجاب در حکومت دینی حتی برای غیر مسلمانان»، خبرگزاری فارس.
منابع
- قرآن مجید
- «انسان عفيف حيثيت خود را امانت خدا مي‌داند»، خبرگزاری اسراء، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1395ش.
- «آیت‌الله جوادی آملی: بی‌حجاب و فرد بی‌تفاوت به بدحجابی هر دو گناهکار هستند/ دشمن نباید در مسلمانان چیزی به جز صلابت احساس کند»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- «آیت‌الله جوادی آملی: فردی که مرز خود را شناخت نه وارد حریم دیگری می‌شود و نه دیگری را به حریم خود راه می‌دهد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- «آیت‌الله العظمی جوادی آملی: مسئله حجاب و عفاف با فشار سرنیزه حل نمی‌شود»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1401ش.
- «بیماری‌های اخلاقی و اجتماعی با درس «حجاب» و «عفّت» قابل درمان است»، خبرگزاری اسراء، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1400ش.
- «پوشش و حجاب (فتاوای 17مرجع)»، آیت‌الله جوادی آملی، پورتال انهار، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1375ش.
- «حجاب از دید آیت‌الله جوادی آملی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1391ش.
- «حجاب زن، حق الهی است»، وب‌سایت جامعة الزهرا، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- «حجاب، فرمان خدا/ آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- «حجاب قانونی از نگاه آیت‌آلله جوادی آملی/ الزام حجاب در حکومت دینی حتی برای غیر مسلمانان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1401ش.
- «درس تفسیر آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت کتاب‌خانه فقاهت، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- دهقان سیمکانی، رحیم، «دوگانگی ارزش-ادب در مسئلۀ پوشش زن؛ سنجشی واقع‌گرایانه»، فصلنامه علمی-پژوهشی زن و جامعه، سال نهم، شمارۀ سوم، پاییز 1397ش.
- «عبدالله جوادی آملی»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 1 بهمن 1402ش.
- «عفاف و حجاب را به‌عنوان بهترين فضيلت جامعه حفظ كنيم»، بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1395ش.
- فتاحی‌زاده، فتحیه و حبیبی، فاطمه، «آراء تفسیری آیت‌الله جوادی آملی در موضوع عفاف با رویکرد تحلیل محتوا»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سال بیست و سوم، شمارۀ دوم (پیاپی114)، پاییز 1396ش.
- ««لااکراه فی‌الدین» به‌معنی بی‌حجابی و بی‌حیایی نیست/ آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید:
- 1 بهمن 1402ش.