غیرت در اندیشه عبدالله جوادی آملی

غیرت در‌اندیشه عبدالله جوادی آملی؛ حریم‌شناسی و مراقبت از آن در‌اندیشه آیت‌الله جوادی آملی.

غیرت در‌اندیشه جوادی آملی، بر سه عنصر اخلاقی استوار است: شناخت هویت، ممانعت از ورود دیگران به حریم هویتی خود، و پرهیز از تجاوز به حریم دیگران. غیرت از منظر وی، مفهومی جامع است و به حیطۀ فردی محدود نمی‌شود. او غیرت را در سه بُعد فردی (حفاظت از حریم شخصی)، اجتماعی (حفظ هویت فرهنگی) و سیاسی (حفظ استقلال کشور) تعریف می‌کند. همچنین، در مورد غیرت زنانه تاکید دارد که اگر زن واکنش منفی به امری که از نظر شرعی و عقلی موجه است نشان دهد، غیرت او کاذب است. جوادی آملی حجاب را تجلی غیرت دانسته و بی‌غیرتی را بیماری روحی می‌داند.

تعریف غیرت

از منظر جوادی آملی، کلمه «غیرت» واژه‌ای کم‌نظیر است که در زبان فارسی معادلی دقیق ندارد. برای تبیین معنای این واژه، باید از چندین کلمه استفاده کرد تا مفهوم واقعی آن به درستی منتقل شود.

جوادی آملی غیرت را نه‌تنها یک ویژگی فردی، بلکه یک حقیقت معنوی و اجتماعی می‌داند. غیرت در حقیقت به‌معنای مراقبت از مرزها و حریم‌های معنوی، اخلاقی و اجتماعی و جلوگیری از ورود بیگانه و تجاوز به حریم دیگران است. وی به این نکته اشاره دارد که غیرت به‌عنوان یک فضیلت، باید در مسیر تقویت ایمان و ارزش‌های الهی قرار گیرد وگرنه ممکن است به ضد خود تبدیل شود.

اصول غیرت در‌اندیشه جوادی آملی

غیرت در‌اندیشۀ جوادی آملی مبتنی بر چند اصل علمی است:

هویت‌شناسی

فرد باید هویت و مرزهای خود را بشناسد. زمانی که فرد هویت و مرز خود را می‌شناسد، قادر به تشخیص خواهد بود که چه زمانی باید از مرز خود خارج شود و چه زمانی اجازه دهد که دیگران وارد حریم او شوند

غیرزدایی

غیرزدایی مبتنی بر دو اصل اساسی است: نخست، فرد غیرتمند هرگز از مرزهای خود تجاوز نکرده و وارد حریم دیگران نمی‌شود. دوم، او اجازه نمی‌دهد که دیگران به حریم و مرزهای او وارد شوند.

نقش امام در شکل‌گیری غیرت

جوادی آملی تأکید دارد که شناخت امام، اساس شکل‌گیری و تقویت غیرت است و خودشناسی مبتنی بر امام‌شناسی است. وی بیان می‌کند که تنها با شناخت امام زمان خود، فرد می‌تواند مرزهای غیرت را درک کرده و از آن‌ها محافظت کند؛ زیرا امام با هدایت علمی و عملی، فرد را به شناخت هویت خویش رسانده و نقش اساسی در تعیین و حفظ این مرزها دارد.

غیرت زنانه

جوادی آملی غیرت زن را در مواردی که با احکام شرعی یا مبانی عقلانی در تعارض باشد، غیرت کاذب می‌داند. او معتقد است که اگر زن نسبت به امری که از نظر شرع و عقل موجه است، واکنش نشان داده و مخالفت کند، این نوع غیرت نابه‌جا محسوب می‌شود. بنابراین، غیرت زن در صورتی که در جایگاه نامناسبی قرار گیرد، فاقد مبنای صحیح خواهد بود.

انواع غیرت در‌اندیشه جوادی آملی

جوادی آملی غیرت را مفهومی جامع و چندبعدی می‌داند که شامل ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است و هدف آن حفاظت از مرزها و حفظ استقلال در تمامی جنبه‌های زندگی انسانی است:

غیرت فردی

غیرت فردی یعنی حفاظت از حریم شخصی و شرافت انسان در برابر هرگونه تجاوز به حریم شخصی. آیت‌الله جوادی آملی بر این نکته تاکید دارد که غیرت به‌معنای رعایت حریم فردی، نه‌تنها در مسائل جنسی و خانوادگی بلکه در تمامی جنبه‌های زندگی انسانی ضروری است.

غیرت اجتماعی

غیرت اجتماعی به‌معنای شناخت دقیق مرزها، نه‌تنها از نظر جغرافیایی بلکه از نظر فرهنگی و هویتی است. وقتی انسان مرزهای هویتی خود را از حیث ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌شناسد، دیگر اجازه نمی‌دهد که کسی به حریم او وارد شود یا از مرزهای خود تجاوز کند.

غیرت سیاسی

همان‌طور که غیرت فردی مانع ورود بیگانه به حریم شخصی می‌شود، غیرت سیاسی نیز اقتضا می‌کند که بیگانگان در امور کشور نفوذ نکنند. پذیرش سلطه و نفوذ بیگانگان، «دیاثت سیاسی» محسوب می‌شود و کسی که اجازه می‌دهد بیگانگان وارد حریم کشور شود، «دیوث سیاسی» است. از نظر وی این کار با غیرت و استقلال یک ملت سازگار نیست.

غیرت اقتصادی

غیرت اقتصادی به‌معنای جلوگیری از نفوذ بیگانگان در عرصه اقتصادی کشور است. جوادی آملی با اشاره به غنای کشور و برخورداری از نعمت‌های الهی، بیان می‌دارد که با وجود منابع فراوان در داخل کشور، واردات کالاهایی که امکان تولید آن‌ها در داخل وجود دارد، نشانه‌ای از بی‌غیرتی اقتصادی است.

گستره بی‌غیرتی در‌اندیشه جوادی آملی

در‌اندیشه جوادی آملی، هر نوع تجاوز به حریم شخصی دیگری، اعم از نگاه یا شنیدن یا حتی اعمال فیزیکی، به عنوان نقض غیرت و بی‌احترامی به مرزهای فردی و اجتماعی محسوب می‌شود.

جوادی‌آملی بر این باور است که انسان غیرتمند هیچ‌گاه به حریم شخصی دیگران نگاه نمی‌کند. نگاه به خانه یا اتومبیل دیگران از آن جهت که تجاوز به محدوده خصوصی فرد است، بی‌غیرتی به شمار می‌رود. وی تاکید می‌کند اگر پنجره همسایه‌ای به‌سمت همسایه دیگر باز باشد و شخصی از آن نگاه کند، این عمل حرام است؛ زیرا طبق اصول غیرت، هرگونه ورود به حریم خصوصی دیگران، حتی از طریق نگاه، نشانه‌ای از بی‌غیرتی است.

غیرت‌ورزی بی‌جا

جوادی‌آملی با استناد به نامه ۳۱ نهج‌البلاغه، بر اهمیت اجتناب از اعمال محدودیت‌های غیرمنطقی و بی‌جا در روابط خانوادگی تاکید دارد. زمانی که زن عفیف است، هیچ‌گونه ممانعت غیرضروری نباید بر او تحمیل شود. همچنین جوادی آملی با استناد به کلام امام علی در این نامه، هشدار می‌دهد که غیرت‌ورزی در موقعیت‌های نادرست ممکن است به‌جای حفظ فرد، به او آسیب وارد کرده و روابط سالم را دچار اختلال کند.

پیوند حجاب با غیرت

از دیدگاه‌ این اندیشمند مسلمان، حجاب در قرآن کریم به‌معنای احترام و حرمت قائل شدن برای زن است تا نامحرمان او را با نگاه حیوانی نبینند. جوادی‌آملی در توضیح ارتباط میان حجاب و غیرت بیان می‌کنند که حجاب چه در مرد و چه در زن، به غیرت آن‌ها وابسته است. وی تاکید دارد که انسان غیور اجازه نمی‌دهد که بیگانه به حریم او وارد شود و خود نیز به حریم عفاف و دیانت دیگران تجاوز نخواهد کرد.

بی‌غیرتی به‌مثابه بیماری روحی

جوادی‌آملی بر این نکته تاکید دارد که خداوند انسان‌های غیور را دوست دارد و اگر کسی وارد حریم دیگران شود و غیرت نداشته باشد، نشان‌دهندۀ یک بیماری روحی و اخلاقی است. بر اساس آموزه‌های قرآن کریم، طمع به حریم و ناموس دیگران به‌عنوان یک بیماری روحی شناخته می‌شود.

منابع

• «ارزش هر کسی به‌اندازه همت اوست/غیرت از پرفضیلت‌ترین فضایل نفسانی است»، وب‌سایت دفتر مرجعیت آیت‌الله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: 23 آذر 1397ش.
• «آیت‌الله جوادی آملی: بر اساس روایت کسی که به ناموس دیگران نگاه می‌‌‌‌کند بی‌غیرت است»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 10 دی 1390ش.
• «آیت‌الله جوادی آملی: فردی که مرز خود را شناخت نه وارد حریم دیگری می‌شود و نه دیگری را به حریم خود راه می‌دهد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1391ش.
• «آیت‌الله جوادی آملی؛ هزینه کردن در راه حرام، گذشتن از مرز و حرام است»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1390ش.
• «تعبیر "غیرت دینی" در بیان مفسر قرآن؛ تفاوت غیرت به‌جا غیرت بیجا چیست؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1402ش.
• «جلسه درس اخلاق: آیت‌الله جوادی آملی؛ شرح حکمت 124»، وب‌سایت دفتر مرجعیت آیت‌الله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: 23 آذر 1402ش.
• جوادی آملی، عبدالله، کتاب زن در آینه جلال و جمال، قم، اسرا، 1386ش.
• «غیرت از فضایل اخلاقی است/فرق غیرت بجا و غیرت بیجا»، وب‌سایت عترتنا، تاریخ درج مطلب: 23 آذر 1402ش
• «کسانی که راه نفوذ بیگانگان را درفضای اقتصادی و یا سیاسی به روی کشور می‌گشایند دیوث هستند»، پایگاه خبری تحلیلی ایلام بیدار، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1395ش.
• «کسی که بیگانه را به کشور راه می‌دهد بی‌غیرت سیاسی است»، پایگاه خبری تحلیلی 598، تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1395ش.