لباس زنان بندری

لباس زنان بندری؛ تن‌پوش زنان در استان هرمزگان.

پوشش زنان هرمزگان در قسمت‌های شمال، شرق و غرب استان با جنوب هرمزگان متفاوت است. بندرعباس از آن دسته مناطقی است که فرهنگ بومی خود را حفظ کرده و لباس‌های این منطقه مشابه لباس‌های هندی و عربی است. لباس‌های زنان بندری متنوع است و با انواع دوخت‌های سنتی تزیین می‌شود. تمامی قطعات لباس زنان گشاد و بلند بوده است تا حافظ پوشانندگی زنان میان نامحرمان باشد.

تنوع پوشش زنان هرمزگان

پوشش زنان هرمزگان بر اساس تنوع فرهنگی و جغرافیایی منطقه متنوع است. هر منطقه با لباس‌های خاص خود که تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف قرار دارد، هویت فرهنگی ویژه‌ای را به نمایش می‌گذارد:

پوشش زنان شمال هرمزگان

شمال استان هرمزگان، به‌ویژه شهرستان حاجی‌آباد، به‌دلیل گویش فارسی با لهجۀ شیرازی، پوشش مشابهی با مردم شیراز و عشایر استان فارس دارد. لباس زنان این منطقه شامل پیراهن یا جومه، زیرجومه، چارقد، دستمال، لچک، مکنا، چادر نماز و شلوار قشقایی است. جومه پیراهنی یقه‌دار است که با دو یا سه دکمه در قسمت بالایی بسته می‌شود. آستین‌های جومه بلند و دارای چاک‌هایی به طول ۲۰ سانتی‌متر است. این پیراهن معمولاً از پارچه‌های چیت، شور، کرباس و با رنگ‌های سبز، قرمز یا پارچه‌های گل‌دار دوخته می‌شود. جلوی پیراهن نیز با پولک‌های نقره‌ای قدیمی تزئین می‌شود. زیرجومه، دامن بلند و چین‌داری است که زیر پیراهن پوشیده می‌شود.

پوشش زنان شرق هرمزگان

در شرق هرمزگان، شهرستان جاسک قرار دارد که نوع پوشش مردم این منطقه و نواحی اطراف آن تحت تأثیر قوم بلوچ است؛ از این رو گشادی و نوع تزیینات لباس زنان این منطقه متأثر از پیراهن‌های عربی است که با نوارهای سنتی خاص تزیین شده‌اند. پوشش زنان منطقۀ جاسک شامل پیراهن بلوچی و پشک است. پشک، پیراهنی راسته و گشاد است که قد آن تا روی ساق پا می‌رسد. پیراهن دختران جوان با چین‌هایی تزیین می‌شود. دختران از سنین کودکی ضمن آموختن و انجام امور خانه، موظف به فراگیری سوزن‌دوزی نیز هستند. سوزن‌دوزی روی هر لباس با توجه به طرح و نقشۀ آن بین ۶ ماه تا یک سال طول می‌کشد. در شرق هرمزگان از برقع‌های مستطیل‌شکل سرخ که از جنس کتان یا ابریشم هستند، استفاده می‌شود. برقع‌های این منطقه، با پولک‌دوزی، خوس‌دوزی و گلابتون‌دوزی تزیین می‌شود.

پوشش زنان غرب هرمزگان

غرب هرمزگان، به‌ویژه شهرستان بَستَک، که با استان فارس هم‌مرز است، منطقه‌ای با ویژگی‌های فرهنگی و پوششی متفاوت از دیگر نواحی هرمزگان به شمار می‌رود. مردم بستک از قوم اچم هستند و در لباس‌های زنان این منطقه بیشتر از پولک، گلابتون و نوارهای پارچه‌ای دستباف و نقره برای تزئینات استفاده می‌شود. چادر بستکی، که هنوز هم در میان زنان این منطقه رایج است، شبیه چادر بندری بوده و در قسمت پیشانی از بالای سر تا روی سینه با نخ‌های طلایی و نقره‌ای، پولک و مروارید تزئین می‌شود. این نوع چادر در گویش محلی به‌عنوان «چیت» شناخته می‌شود. به‌دلیل موقعیت جغرافیایی منطقه، که از رطوبت و شرجی هوا دور است، استفاده از نقره در لباس‌های زنان اهمیت ویژه‌ای دارد.

پوشش زنان جنوب هرمزگان

بندرعباس یکی از شهرهای جنوب ایران است که به‌دلیل مجاورت با دریا، آب‌وهوایی گرم و شرجی دارد. لباس زنان این منطقه متأثر از فرهنگ بومی خود منطقه است. لباس‌های محلی هرمزگان مشابه لباس‌های هندی و عربی است و این شباهت را می‌توان در زری‌دوزی‌ها، شباهت زیورآلات این خطه با هندوستان و همچنین طرح لباس بندری با لباس مردم امارات دانست. از این رو قدمت لباس بندری از زمان به وجود آمدن امارات بیشتر است که به‌دلیل رفت‌وآمد بازرگانان و تاجران عربی و هندی به این مناطق باعث تأثیرپذیری از فرهنگ این منطقه شده است. لباس زنان جنوب ایران به‌دلیل نوع پارچه، طرح و رنگ‌هایی که دارند، به زیبایی معروف‌اند. لباس‌ها از پارچه‌های سبک و نازک انتخاب می‌شوند تا هوا به‌راحتی از آن‌ها عبور کند. این‌تن‌پوش‌ها بیشتر به‌رنگ‌های آبی، بنفش، صورتی و سبز دیده می‌شوند:

پیراهن

پیراهن‌های این منطقه شامل کَندوره، گَون، شُکُم، نُشتَه، آستین‌فراخ، چینی، عجمی، سادۀ شلالی یا گشاد عربی هستند. معروف‌ترین پیراهن سنتی این خطه، کندوره نام دارد و خاستگاه اصلی آن، متعلق به بندرعباس است. ندوره در جزایر قشم و هرمز به‌صورت ساده‌تر و گشادتر دوخته می‌شود که سادگی آن به‌دلیل تأثیر پیراهن‌های عربی و کشور‌های حاشیة خلیج فارس و ارتباط نزدیک آن‌ها با مناطق ساحلی است. کندوره، پیراهنی کمرباریک، تا روی زانو و فاقد یقه است که از جلوی سنه تا روی ناف با دکمه‌های دست‌ساز بسته می‌شود. این پیراهن دارای آستین‌های ساده و مچی‌های تنگ است که قسمت مچ آن به دو تکه برش می‌خورد و با دو رنگ مختلف دوخته می‌شود. گاهی نیز برش حلقه‌آستین حذف و آستین مستقیم به بالاتنه وصل می‌شود که در این صورت برای راحتی در پوشش، سمبوسه‌های مثلثی به زیر بغل آستین‌ها دوخته می‌شود. برای دوخت این پیراهن از پارچه‌هایی چون ویل، نخی و پلی‌استر برای مجالس و عروسی‌ها و در اغلب موارد از پارچه‌های نخی و کتانی که خنک هستند، استفاده می‌شود. به‌دلیل گرمای زیاد منطقه، رنگ‌ پیراهن‌ها اغلب به‌رنگ‌های قرمز، بنفش، سبز، سرخابی، صورتی، نارنجی، زرد و آبی فیروزه‌ای است. قسمت‌های مختلف این پیراهن با انواع رودوزی‌های سنتی تزیین شده است.

پیراهن کمرچین

کمرچین یا دورچین نوع دیگری از پیراهن زنان بندری است که بیشتر در مناطق میناب و رودان رواج دارد. یقۀ آن به‌صورت گرد یا هفت و آستین آن بلند و دارای مچ است. این پیراهن دامنی دو تکه دارد که هر تکه دو برابر تکۀ قبلی است و با چین‌هایی به‌هم وصل شده اند. قد این دامن تا بالای زانو است و دو جیب روی آن تعبیه شده است. برخی از درز‌های این دامن مزین به نوار است.

زیرپیراهن

تن‌پوشی سفید، فاقد آستین و از جنس نخ است.

لچک

نوعی پوشش سر که گاه از پارچه‌های گران‌قیمت تهیه و با انواع زیورآلات، گلابتون و اشرافی تزیین می‌شود. دو طرف لچک را کش‌های ضخیم می‌دوزند تا وقتی لچک را روی سر می‌گذارند، کش زیر گلو قرار گیرد.

دستار

از پارچه‌های گران‌قیمت تهیه می‌شود و معمولاً لبۀ پایین آن را با زری، سکه و گلابتون تزیین می‌کنند.

جِلبیل یا توری

نوعی پارچۀ توری به‌رنگ سیاه که زنان و دختران به‌جای روسری روی لچک می‌بندند. جلبیل‌ها شامل انواع مختلف کلیبی‌چی، گروگی‌چی، جزیره‌ای، دریا، گزین، ملافه‌ای و توری ابریشمی است و برای تزیین، روی آن خوس‌دوزی می‌شود. برای جلبیل معمولاً از پارچه‌هایی به‌رنگ‌های سیاه، سفید، سبز و زرشکی تهیه می‌شوند که دارای طرح‌ها و نقش‌های متنوعی است. بهترین نقش برای جلبیل، طرح شاهین است که به «گل شاهینی» معروف است.

اورنی

نوعی روسری که با انواع گل‌های ریز و درشت بته‌جقه‌ای و بادامی تزیین و قسمت جلوی آن نیز با پولک و گلابتون گلدوزی می‌شود. اورنی از پارچه‌های حریر سبز، قرمز، آبی، زرشکی و نارنجی تهیه می‌شود. نحوة استفاده از اورنی به این گونه است که زنان ابتدا آن را به‌دور سر و صورت می‌پیچند، سپس یک طرف آن را روی سینه رها می‌کنند که در زبان محلی به آن «کول» می‌گویند.

لِیسی

نوعی روسری که از پارچه‌های توری و نازک ساده تهیه می‌شود و معمولأ دارای چاپ است.

چادر

چادر زنان بندری دارای طرح‌ها و نقش‌های متنوعی است و به‌رنگ‌های قهوه‌ای، خردلی و خاکستری مایل به آبی دیده می‌شود. نوعروسان از چادر گل‌ابریشمی سبز‌رنگ که پشت آن با «اشرمه» تزیین می‌شود، استفاده می‌کنند. این چادر به دو شیوۀ لانیم‌لا و کول زدن بسته می‌شود. در روش اول، گوشۀ چادر روی یک طرف شانه انداخته می‌شود و طرف دیگر آن آزاد است. در روش کول زدن نیز چادر دور سر پیچیده و گوشۀ آن در اطراف گوش رها می‌شود.

نقاب یا بُرقع

پوشش صورت زنان به‌منظور محافظت از تابش شدید خورشید، که در گویش محلی به «برکه» معروف است، با استفاده از برقع انجام می‌شود. برای ساخت برقع از پارچه‌های کتانی استفاده شده و بخش‌هایی که روی بینی قرار می‌گیرد، معمولاً از مقوا یا چوب باریک ساخته می‌شود. انواع مختلف برقع‌ها شامل بندری، بلوچی، قشمی و محلی هستند که رنگ و طرح آن‌ها ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی فرد را نشان می‌دهد؛ به‌طور مثال، وضعیت تأهل، تجرد و حتی تعلق به یک شهر یا طایفه خاص را می‌توان از آن تشخیص داد. در میناب، نوعروسان و زنان جوان متأهل از برقع‌های قرمز یا زرشکی تزئین‌شده، که به برقع بلوچی معروف است، استفاده می‌کنند. زنان مسن‌تر برقع نارنجی‌رنگ و زنان سالخورده یا بیوه نیز برقع مشکی می‌پوشند. برقع زرشکی ساده و بدون تزئین نیز مختص دختران مجرد یا عقد کرده است.

شلوار

شلوار زنان در تمام نقاط استان هرمزگان به یک شکل است؛ اما تزیینات دمپای آن بسته‌به سلیقۀ محلی متفاوت است. شلوار دمپا تنگ، از کمر تا زانو حالت لوزی‌شکل دارد و از زانو تا مچ پا تنگ است. برای راحت پوشیدن شلوار، دمپای آن را به‌طرف داخل پا چاک می‌دهند و با دکمه یا زیپ می‌بندند. کمر این شلوار لیفه دوخته و با کش محکم می‌شود. شلوار زنان بندری ازجمله شلوارهای گشاد و راحت است که به‌رنگ‌های سبز، قرمز، زرد، آبی و نارنجی و با پارچه‌هایی از جنس تترون و چیت برای استفادۀ روزمره و پارچه‌های کلفت و زری‌دار برای مجالس رسمی، تهیه و دوخته می‌شود.

پاپوش

به‌دلیل گرمای هوا، زنان معمولاً از صندل استفاده می‌کنند. سایر کفش‌های زنان هرمزگانی می‌توان‌به سواس (پاپوشی بافته شده از الیاف خرما)، کوش (نوعی پاپوش جلوبسته و پشت‌باز)، کپ‌کاپ (از الیاف خرما که به‌شکل تخته تهیه می‌شود) و گیوه (پاپوشی که از نخل و پشم بافته می‌شود)، اشاره کرد.

عوامل اثرگذار بر لباس زنان بندری

جغرافیای طبیعی

پوشش زنان بندری بر اساس شرایط اقلیمی منطقه طراحی شده است. وجود مناطق ساحلی و هوای شرجی باعث شده که بیشتر زنان از پوشاک نخی استفاده کنند. گشادی و بلندی لباس‌ها همراه با نازکی و نخی بودن آن‌ها، دمای بدن را در هوای مرطوب تنظیم کرده و انجام کارها را راحت‌تر می‌کند. به‌عنوان مثال، سرجامه زنان عرب در زمستان از پشم و در تابستان از نخ کتان است. این پوشش‌ها نه تنها از تابش نور خورشید به سر و صورت جلوگیری می‌کنند، بلکه از سوختگی صورت در برابر آفتاب نیز پیشگیری می‌کنند. بافت جغرافیایی منطقه نشان می‌دهد که به‌دلیل نبود کوه و سنگ در اطراف، لباس‌ها از پارچه‌های ظریف و نازک تهیه می‌شوند، بدون اینکه نگرانی از آسیب سریع به آن‌ها وجود داشته باشد. رنگ‌ها و تزیینات لباس‌ها تحت تأثیر اقلیم طبیعی و کمبودهای زیباشناختی منطقه هستند. رنگ‌های غالب در طبیعت این منطقه شامل رنگ دریا، آسمان و خاک است، و خانه‌ها نیز بیشتر از خاک، گل و حصیر ساخته شده‌اند که رنگ قهوه‌ای در آن‌ها غالب است. لباس‌های زنان معمولاً با دو نوع نقوش «شکسته هندسی» و «نقوش منحنی گل و بوته» تزیین می‌شوند. نقوش هندسی از طبیعت الهام گرفته و خطوط صاف افق را در دریا، بیابان و آسمان نشان می‌دهند. نقوش منحنی گل و بوته نیز در پاسخ به نیاز روانی به طبیعت و پیچ و تاب گیاهان به‌کار می‌روند.

جغرافیای فرهنگی

تنوع قومی در جنوب ایران باعث تنوع در پوشش زنان این مناطق شده است. به‌طور مثال، در استان بوشهر، بیشتر افراد مهاجر از نژادهای مختلف هستند و پوشاک سنتی زنان شامل لباس‌های لری و عربی است. در هرمزگان، پوشاک زنان تحت تأثیر لباس‌های بلوچی قرار دارد و تزیینات لباس در این استان‌ها مشابه تزیینات لباس‌های هندی و پاکستانی است. طراحی و تزیینات لباس در استان خوزستان نیز مشابه لباس‌های عربی است. رنگ‌ها و تزیینات لباس‌ها علاوه‌بر جنبه زیبایی‌شناسی، نماد هویت فردی و جمعی اقوام مختلف هستند. به‌عنوان مثال، برقع‌ها از زمان بلوغ دختران مورد استفاده قرار می‌گیرند و رنگ‌های آن‌ها سن و وضعیت تأهل فرد را نشان می‌دهند. همچنین، برقع‌ها نمایانگر جایگاه اجتماعی زنان نیز هستند.

هرمزگان به‌عنوان یک منطقه فرهنگی در چهارراه فرهنگی، همواره محل تبادل فرهنگی میان فرهنگ بومی و سایر فرهنگ‌ها بوده است. این تعاملات باعث شکل‌گیری نشانه‌ها و دلالت‌های مختلف در پوشاک و جنبه‌های دیگر فرهنگی منطقه شده است. پوشاک سنتی هرمزگان نه تنها جنبه ظاهری، بلکه کارکردهای پیچیده‌ای دارد که در تعاملات فرهنگی با دیگر مناطق و فرهنگ‌ها شکل گرفته است. تغییرات در پوشاک زنان هرمزگان نشان‌دهنده تأثیرات فرهنگ‌های همجوار و دورتر است. طبق نظریه اشاعه‌گرایی، فرهنگ‌ها از یک یا چند مرکز اشاعه گرفته و از طریق داد و ستدها، مهاجرت‌ها و اقتباس‌ها شباهت‌هایی پیدا کرده‌اند. پوشاک هرمزگان تحت تأثیر فرهنگ‌های هند، عربی و بلوچ قرار گرفته و این فرهنگ‌ها به‌طور متقابل بر هم تأثیر گذاشته‌اند، تا جایی که نمی‌توان خاستگاه دقیق رنگ‌ها، نقش‌ها و مدل‌های پوشش را مشخص کرد. این تبادل فرهنگی نهایتاً به شکل‌گیری فرهنگ بندری منجر شده است. فرهنگ بندری، که به‌ویژه در مناطق ساحلی جنوب ایران دیده می‌شود، ترکیبی از تأثیرات مختلف فرهنگی است و از جمله ویژگی‌های آن، پوشاک، زیورآلات و آداب و رسوم خاص این مناطق است که از تعاملات فرهنگی با کشورهای عربی، هندی و دیگر فرهنگ‌ها نشأت گرفته است.

باورهای دینی

مهم‌ترین عامل در پوشش سنتی زنان این منطقه، توجه به موازین دین اسلام است؛ به‌طوری‌که بیشتر لباس‌ها گشاد و بلند اند تا حافظ پوشانندگی زنان میان نامحرمان باشند. زنان از برقع‌ها به‌منظور حفاظت در برابر نور خورشید و حجاب بهره می‌برند. آنان در میان اجزای صورت فقط چشم را نمی‌پوشانند تا حریم خود را به نگاه‌های بیرونی حفظ کنند و همین ‌امر از جمله بارز‌ترین نشانۀ تأثیر عامل دین بر لباس سنتی است.

اشتغال زنان

زنان این منطقه بیشتر در زمینه‌های بافندگی و دوزندگی فعالیت دارند؛ بنابراین، لباس آن‌ها در حین انجام کارهای خانه‌داری و شغل‌های دیگر مشابه است. هنگام انجام فعالیت‌های مرتبط با شیلات یا فروشندگی، آن‌ها تنها از چادرهای محلی بر روی لباس خود استفاده می‌کنند. اشتغال زنان در رودوزی و گل‌دوزی به شکل‌گیری ویژگی‌های هویتی در پوشاک آن‌ها کمک کرده است.

رودوزی‌های لباس زنان بندری

صنایع دستی بندرعباس شامل انواع رودوزی‌ها است. زنان بندری لباس‌های خود را با انواع نقوش و دوخت‌های سنتی تزیین می‌کنند. نوع و نقش‌های به‌کار رفته و همچنین میزان تراکم دوخت‌ها روی لباس‌های بندری نشان‌دهندۀ موقعیت اجتماعی فرد پوشنده است:

بادله‌دوزی

به نقوشی زیبا که با نخ‌های ابریشمی و زری‌های سبز، قرمز، سیاه روی شلوار‌های بادله‌ای و نیم‌بادله‌ای تزیین می‌شود، می‌گویند.

گلابتون‌دوزی

هنری ظریف و چشم‌نواز، با نقش‌های خلاقانه که توجه هر بیننده‌ای را به آن جذب می‌کند. در قدیم از تار‌های طلا و نقره برای گلابتون‌دوزی استفاده می‌کردند؛ اما امروزه نخ‌های طلایی و نقره‌ای رنگ جایگزین آن شده‌اند.

خوس‌دوزی

به دوخت نوارهای باریک خوس یا نقره، روی پارچه‌های توری و مخمل و همچنین پارچه‌هایی که دارای طرح‌های هندسی، منحنی، اسلیمی و خشتی است، خوس‌دوزی می‌گویند. خوس‌دوزی بیشتر برای تزیین پرده‌های توری و چادر‌های توری به‌رنگ تیره کاربرد دارد. روی خوس‌دوزی بیشتر از نقوش سترگان ۶پر، ۸پر و ۱۲پر استفاده می‌شود. هنرمندان بندری خوس‌دوزی را با سایر رودوزی‌ها ترکیب کرده و اثری متفاوت خلق می‌کنند.

شک‌بافی

این هنر به‌وسیلۀ نوعی هاون چوبی به‌نام «جوغن»، چند قرقره مخصوص به‌نام «قالب» و یک بالشتک استوانه‌ای‌شکل انجام می‌شود. باریک‌ترین نوع شک‌بافی، «زری یک فضله» و پهن‌ترین آن «شک مرافعی» نام دارد که برای تزیین لبۀ آستین، دمپای شلوار، دور یقه، جلوی سینه، لبة دامن و همچنین اطراف مقنعه و سجاده کاربرد دارد.

لباس زنان بندری به‌مثابه هویت

پوشاک هر ملت بیانگر هویت آن منطقه است که شامل ابعاد زیر است:

تجلی هویت بومی

پوشاک سنتی، هویت زنان بندرعباسی را به نمایش می‌گذارد و نشانه‌ای از تعلق آن‌ها به فرهنگ خاص جنوب ایران است. این لباس‌ها با نقش‌ونگارها و رنگ‌های خاص، روایت‌گر تاریخ، اقلیم گرمسیری و میراث هنری این منطقه هستند.

بازسازی هویت در طول زمان

فرهنگ و هویت بومی ثابت و بدون تغییر نیست. زنان بندری با استفاده از لباس‌های سنتی در مجالس و مراسم خاص، به بازآفرینی هویت خود در بستر تغییرات اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند. این لباس‌ها ترکیبی از سنت و مدرنیته شده‌اند تا هویت بومی را در قالب‌های جدید حفظ کنند.

هویت اجتماعی و عرف جامعه

پوشاک سنتی در گذشته، نمادی از تمایز و شناخت زنان بندرعباسی بود؛ اما تغییرات اجتماعی و ساختار چندفرهنگی هرمزگان، آن را به یک نماد موقعیتی بدل کرده است. اکنون این پوشاک بیشتر در مراسم خاص کاربرد دارد، و در زندگی روزمره، زنان به عرف غالب جامعه نزدیک شده‌اند.

نشانه‌شناسی فرهنگی

هر بخش از پوشاک سنتی، از مواد اولیه گرفته تا طرح‌های آن، حامل پیام‌هایی است که به هویت فرهنگی گره خورده است. این نشانه‌ها، گفتمانی درباره سنت و تاریخ منطقه شکل می‌دهند و نشان‌دهنده همزیستی گذشته و حال در هویت زنان این منطقه هستند.

منابع

• باستانی، فاطمه، بادله‌پوشان، تهران، گهرتاب، 1391ش.
• «پوشش سنتی هرمزگان؛ هویتی ماندگار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1398ش.
• «چالش‌های هویتی در پوشاک بومی زنان بندری»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1399ش.
• دبیری‌نژاد، سعیده و دیگران، «واکاوی عناصر اجتماعی پوشش سنتی زنان هرمزگانی با رویکرد مردم‌نگارانه»، پژوهش‌نامة اورمزد، زمستان 1401ش.
• «دربارة بندرعباس»، وب‌سایت سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت مردمی شهرداری بندرعباس، تاریخ بازدید: 16 آذر 1403ش.
• زارع‌پور، افسانه، «بررسی سوزن‌دوزی لباس بندرعباس و کاربرد آن در لباس»، مطالعات فرهنگ و هنر، بهار 1402ش.
• عمادی برنطین، زهرا و رقیمی، فاطمه، «جایگاه زری‌بافی در پوشاک زنان استان هرمزگان»، جستارنامة فرهنگ و هنر اسلامی، پاییز 1401ش.
• قیلانی‌ساز دزفولی، مریم، «نقش طرح‌های خلاقانه در عرصة لباس‌های بومی استان هرمزگان»، دومین کنفرانس ملی پوشاک، طراحی پارچه و لباس، آبان 1402ش.
• «گلابتون‌دوزی (هرمزگان)»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: 22 آذر 1403ش.
• «لباس محلی مردمان هرمزگان»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: 16 آذر 1403ش.
• «لباس محلی مردمان هرمزگان»، وب‌سایت ملل‌پرشین، تاریخ درج مطلب: 13 دسامبر 2021م.
• ناصر‌زاده، افسانه، «فرهنگ بومی بندرعباس»، وب‌سایت یومَگ (مجلة گردشگری یوتراوز)، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1401ش.
• یاسینی، سیده‌راضیه، «مطالعة فرهنگی و جامعه‌شناختی پوشاک سنتی زنان کنارة دریای جنوب ایران (بوشهر، هرمزگان و خوزستان)»، نشریة علمی وزارت علوم، تابستان 1396ش.