لباس زنان کهگیلویه و بویراحمد

لباس زنان کهگیلویه و بویراحمد؛ پوشاک و سبک پوشش زنان در استان کهگیلویه و بویراحمد.

لباس‌های زنان کهگیلویه و بویراحمد از تنوع بالایی برخوردار است. دستمال سر زنان از جنس ابریشم و حاشیه‌دار است که نحوۀ بستن و اندازۀ آن میان طایفه‌های بهمئی و طیبی با ایل‌های بویراحمدی متفاوت است. از پیراهن‌های مخصوص زنان این استان، دلق نام دارد که از پارچۀ مرغوب تهیه شده و مزین به انواع زیورآلات و سکه‌دوزی است. لباس‌های زنان کهگیلویه و بویراحمد جزء پوشیده‌ترین لباس‌ها است و نشان از باورهای دینی و مذهبی دارد که این امر مقام و منزلت زن در جامعه را نشان می‌دهد. لباس زنان این استان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اصالت در پوشش زنان کهگیلویه و بویراحمد

بیشتر ساکنان این استان از قوم لر تشکیل شده‌اند و به آن‌ها بویراحمدی می‌گویند. مردمان کهگیلویه و بویراحمد هویت فرهنگی خود را تا حد زیادی از پوشش سنتی خود الهام می‌گیرند. آن‌ها با اثرپذیری از سبک زندگی عشایری و بهره‌گیری از تولیدات بومی، یکی از زیباترین و پوشیده‌ترین لباس‌های محلی را حفظ و به نمایش گذاشته‌اند. یافته‌های تاریخی نشان می‌دهد که قدمت لباس‌های محلی این استان به‌دورۀ اشکانیان می‌رسد. برخی منابع نیز قدمت آن را به دورۀ تیموریان نسبت داده‌اند.

استفاده از نمادها در پوشش زنان کهگیلویه و بویراحمد

با توجه به تنوع اقوام در این استان، ترکیبی از نمادهای محلی با باورها و معیارهای خاص برای طراحی و دوخت لباس‌ها ایجاد شده است. هر یک از این نمادها برخاسته از یک قصۀ کهن است که در قالب یک پوشش محلی قرار گرفته تا سبب یکپارچگی در تمام ابعاد پوشش شود.

انواع پوشاک زنان در کهگیلویه و بویراحمد

لباس محلی و سنتی زنان کهگیلویه و بویراحمد شامل سرپوش، تن‌پوش و پای‌پوش است که مجموع این سه بخش پوشش کاملی را برای زنان به‌دنبال دارد.

سرپوش‌های زنان کهگیلویه و بویراحمد

سرپوش‌های زنان این منطقه که بر اساس فرهنگ، شرایط اقلیمی و آداب و رسوم منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد، عبارتند از:

دستمال سر

دستمال سر زنان بویراحمدی به‌صورت چهارگوش و بزرگ است که از جنس ابریشم بافته می‌شود. کناره‌های این دستمال حاشیه‌دار و زمینۀ آن به‌رنگ مشکی، با خطوط راه‌راه است. زنان محلی دستمال را به‌شکل نواری پهن درآورده و روی پیشانی گره می‌زنند.

این دستمال روی مقنعه و کلاه پوشیده می‌شود و شکل و اندازۀ آن در میان زنان ایل‌های بختیاری، بهمئی و طیبی با زنان ایل‌های بویراحمدی، چرام، باوی و دشمن‌زیاری متفاوت است. دستمال‌های ابریشمی زنان بویراحمدی سبک و کم طول و عرض بوده که پشت کلاه بسته می‌شود و مزین به طلا و نقره است. دستمال‌های ابریشمی زنان طایفه‌های طیبی و بهمئی بلند و به‌رنگ‌های سیاه، سرخ و الوان (هفت رنگ) است. همچنین این طایفه‌ها دستمال سر را به‌گونه‌ای روی پیشانی می‌بندند که موی سر کاملاً پنهان باشد.

مینا

مِینا از سرپوش‌های بلند زنان است که برای دوخت آن حدود سه متر پارچه نیاز است. مینا از پارچه‌های ابریشمی نازک و گلدار انتخاب می‌شود. زیر مینا نیز کلاه کوچکی قرار می‌گیرد تا موهای جلوی سر زنان را بپوشاند. روی این کلاه، زیورآلات و وسایل تزیینی سنتی و ظریف قرار می‌گیرد. زنان ایل‌های چرام، باشت و بویراحمدی از میناهای کم طول و عرض و زنان ایل‌های طیبی و بهمئی از میناهایی با طول و عرض زیاد که مو و چانه را بپوشاند، استفاده می‌کنند. مینا مخصوص زنان میانسال و جاافتاده است.

کلاه

کلاه زنان کهگیلویه و بویراحمد از مخمل گلی یا آبی با آستری از چیت گلدار تهیه می‌شود که اغلب زنان خانوادۀ خان‌ها از آن استفاده می‌کنند. روی این کلاه‌ها با منجوق و نگین‌های رنگارنگ و گل و بوته تزیین می‌شوند. زنان معمولی بهمئی نیز از پولک‌های حلبی برای تزیین کلاه‌های خود استفاده می‌کنند.

چارقد

روسری زنان این استان از پارچه‌های سه‌گوش تهیه شده که بیش از یک متر طول دارد و بلندی آن تا مچ دست‌ها می‌رسد. این نوع روسری مو، سر و سینه را به‌طور کامل می‌پوشاند. رنگ چارقد اغلب به‌رنگ سفید و الوان است و مورد علاقۀ زنان جوان، عروس‌خانم‌ها و دختران است.

کهنه یا تور

از دیگر سرپوش‌های زنان کهگیلویه و بویراحمد، تور یا کهنه است که از رنگ‌های شاد تشکیل شده و معمولاً به‌وسیلۀ سنجاق قفلی طلا و دیگر تزیینات مربوطه، زیر گلو بسته می‌شود.

تن‌پوش‌های زنان کهگیلویه و بویراحمد

تن‌پوش زنان کهگیلویه و بویراحمد با رنگ‌های شاد و طرح‌های سنتی، متناسب با فرهنگ و اقلیم این منطقه طراحی شده است که عبارتند از:

پیراهن

پیراهن زنان این منطقه شامل بالاتنه و پایین‌تنه است که از زیر گردن تا روی پای زنان را می‌پوشاند. جنس این پیراهن از ابریشم و منقوش به گل و بوته است که از کمر تا پایین چاک دارد. آستین‌های این پیراهن سه‌ربع و مچ‌دار است و چون سرشانه‌های پیراهن بزرگ است، اندازۀ آستین تا مچ دست می‌رسد و به‌وسیلۀ دکمه‌ای بسته می‌شود.

پیراهن دلق

دلق، از پیراهن‌های مخصوص زنان کهگیلویه و بویراحمد است که روی آن با انواع رودوزی‌ها، زیورآلات و سکه تزیین می‌شود. رنگ این نوع پیراهن‌ها تیره‌تر و از جنس مرغوب‌تر تهیه می‌شوند و بیشتر زنان موسوم به بی‌بی آن را به تن می‌کنند.

الخَلَک

زنان ایل بهمئی روی پیراهن خود تن‌پوش کوتاهی به‌نام «الخلک» می‌پوشند. الخلک از پارچه‌های مخمل و زری گلدار تهیه می‌شود.

چادر

زنان این استان معمولاً چادر خود را از پارچه‌های تیره و مشکی با جنس چیت تهیه می‌کنند. استفاده از چادر در مراسم‌های رسمی، مهمانی، عروسی و نیز در مراسم سوگواری برای زنان نشان‌دهندۀ عزم و ارادۀ آن‌ها است.

دَلگ

دلگ، نیم‌تنه‌ای جلوباز از جنس مخمل سرخ، سیاه یا سبز با آستری از جنس چیت گلدار است. آستین‌های این نیم‌تنه بلند و چاک‌دار بوده که چاک آن از سر مچ تا آرنج امتداد دارد. دور تا دور لبۀ پایین دلگ و دور مچ آستین منجوق‌دوزی و نگین‌دوزی می‌شود.

دامن

دامن زنان کهگیلویه و بویراحمد چین‌دار است و در پایین آن تزییناتی مانند نواردوزی یا پارچه‌های پلیسه‌دار به ‌کار می‌رود. دامن‌های رویی زنان از پارچه‌های ابریشمی و دامن‌های زیرین از پارچه‌های چیت گلدار تهیه می‌شود. زنان این استان دو تا سه دامن می‌پوشند.

پای‌پوش زنان کهگیلویه و بویراحمد

پای‌پوش زنان این استان با توجه به شرایط آب‌وهوایی و سبک زندگی آن‌ها انتخاب می‌شود که عبارتند از:

جوراب

جوراب از پاپوش‌های مشترک بین زنان و مردان است که به‌وسیلۀ نخ توسط زنان بومی این منطقه بافته می‌شود. کفی این جوراب از چرم تهیه می‌شود.

کفش

زنان این استان بیشتر از گیوه‌های ملکی استفاده می‌کنند، که با ظرافت و مهارت در شهر بهبهان دوخته می‌شوند و به‌دلیل دوام و راحتی، محبوبیت ویژه‌ای دارند.

لباس عروس‌های عشایری در کهگیلویه و بویراحمد

عروس‌های عشایر این استان به‌جای تاج و تور مرسوم، با لباس‌های محلی فاخر و حجاب کامل آراسته می‌شوند که جلوه‌ای از اصالت و فرهنگ بومی آن‌ها را نمایان می‌سازد.

رنگ و جنس پارچه در پوشاک زنان کهگیلویه و بویراحمد

رنگ و جنس پارچۀ زنان این استان متناسب با طبیعت منطقه، در شرایط گرمسیری و سردسیری، نوع بافت عشایری و روستایی، نوع باورها و گرایش قومی و قبیله‌ای و سن زنان انتخاب می‌شود؛ برای مثال دختران و کودکان بیشتر از رنگ‌های شاد و زنان میانسال نیز بیشتر از رنگ‌های تیره و خاکستری برای پوشش خود استفاده می‌کنند.

ماندگاری و پایداری لباس زنان کهگیلویه و بویراحمد

از دلایل ماندگاری لباس زنان این استان می‌توان به عجین‌بودن آن با باورها و اعتقادات زنان این منطقه اشاره کرد؛ به‌عنوان مثال زنان نقش مهمی در حفظ و تداوم سنت‌های خانواده دارند و آنان را به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند. زنان این استان با پوشش‌های کامل و محلی در اجتماع حضور پیدا می‌کنند و به هویت فرهنگی خود افتخار می‌کنند. زنان کهکیلویه و بویراحمد در بیشتر اوقات و به‌ویژه در جشن‌ها و مراسم‌ها از لباس محلی استفاده می‌کنند. این لباس‌ها ضمن زنده نگه‌داشتن بسیاری از سنت‌ها جلوه‌ای باشکوه از هنر مردم این سرزمین را نشان می‌دهد که همچنان در همۀ شهرها و روستاهای این استان دیده می‌شود. دلیل دیگر ماندگاری این پوشش در طول زمان به ذات آن باز می‌گردد؛ به‌طوری که تمام ویژگی‌های بصری و زیبایی‌شناختی را در خود گنجانده است و با انتخاب حجاب پیوند خورده است.

مقاومت در برابر تغییر پوشاک در دورۀ پهلوی

در دوره پهلوی اول، سیاست‌های حکومت به‌ویژه اجرای قانون کشف حجاب منجر به محدودیت‌های گسترده‌ای برای زنان ایرانی شد. در این دوران، برخی زنان برای حفظ پوشش سنتی و مذهبی خود، از ترس برخورد مأموران حکومتی از خانه خارج نمی‌شدند. این فرهنگ خانه‌نشینی در استان کهگیلویه و بویراحمد نیز مشاهده شد، به‌گونه‌ای که پوشش سنتی زنان این منطقه طی دهه‌های مختلف بدون تغییر حفظ شد و به نمونه‌ای از حجاب ایرانی‌اسلامی تبدیل شد. مردم این استان با حساسیت بالا نسبت به حجاب، در برابر سیاست‌های تحمیلی رژیم پهلوی ایستادگی کرده و از پوشاک محلی خود دفاع کردند.

محرم‌پوشی در کهگیلویه و بویراحمد

ساختار لباس محلی زنان کهگیلویه و بویراحمد مفهومی از «محرم‌پوشی» یا «مرهم‌پوشی» را به تصویر می‌کشد که نشان‌دهنده پوشش کامل و هماهنگی آن با مفهوم حجاب است. این نوع پوشش، که برگرفته از خاستگاه سنتی لباس‌های محلی استان است، به‌دلیل کامل بودن و پوشانندگی بالا با مفهوم حجاب پیوند دارد. در این سبک، لباس محلی از پنج بخش اصلی تشکیل شده است که در کنار هم، پوششی منسجم و کامل را ایجاد می‌کنند.

ثبت ملی لباس محلی کهگیلویه و بویراحمد

پوشش محلی زنان در کهگیلویه و بویراحمد، به دلیل زیبایی، پوشیدگی و انعکاس باورهای دینی و مذهبی و همچنین احترام به مقام و منزلت زن، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منابع

• پوریامعظم، علی‌حسین «دیارم باقله‌دان ایلم بهمئی (ملاشیخه)»، وب‌سایت ملاشیخه، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1392ش.
• «پوشش و لباس محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1402ش.
• جوشن، مرضیه، «جایگاه حجاب و عفاف در بین زنان عشایر کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1397ش.
• جهان تاب‌پور، خلیل، «لباس و زیورآلات زنان ایل بهمئی»، پایگاه اطلاع‌رسانی عصر جهان، تاریخ درج مطلب: 13 شهریور 1393ش.
• قهرمانی، فهیمه، «لباس محلی بانوان کهگیلویه و بویراحمد نمادی از پوشش اصیل ایرانی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب: 8 بهمن 1402ش.
• «لباس محلی مردمان کهگیلویه و بویراحمد»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: 26 اسفند 1403ش.
• «محرم‌پوشی با جومه و دلک و چارقد/ اینجا جوانان لباس سنتی می‌پسندند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 16 مرداد 1402ش.
• «نگاهی به لباس محلی زنان و مردان در کهگیلویه و بویراحمد»، وب‌سایت تحلیلی خبری بویر نیوز، تاریخ درج مطلب: 19 اسفند 1393ش.