لباس مردان گیلک

لباس مردان گیلک؛ پوشاک و سبک پوشش مردان در استان گیلان.

پوشاک مردان گیلانی، با تاریخچه‌ای که به دوران کهن می‌رسد، همچنان در برخی مناطق این استان زنده است. در گذشته، مردان گیلانی با لباس‌هایی مانند کلاه نمدی، پیراهن آستین‌کوتاه و کمربند به‌عنوان نمادهای خاص منطقه شناخته می‌شدند. این لباس‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند: قاسم‌آبادی، تالشی و رسوخی. کلاه‌های نمدی، چوخا (کت پشمی) و شلوارهایی همچون شلار از جمله اجزای این پوشاک سنتی هستند. چموش (کفش چرمی) نیز از نمادهای معروف پوشاک گیلانی است. رنگ‌های زنده و طرح‌های منحصر به فرد این لباس‌ها جذابیت خاصی دارند و در جشنواره‌ها و نمایش‌های فرهنگی بین‌المللی توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند.

استفاده از لباس محلی در گیلان

استان گیلان ازجمله استان‌هایی است که هنوز هم مردم آن از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند؛ اگرچه استفاده از لباس محلی جزء پوشش‌های غالب مردم این منطقه نیست؛ اما برخی از مردم تالش، عمارلوی، قاسم‌آباد، رودسر، رودبار، سیاهکل، دیلمان و املش که سن‌وسالی از آنان گذشته، همچنان این گونه از پوشاک را به تن می‌کنند.

تأثیر فرهنگ و شرایط اجتماعی بر لباس گیلکی‌ها

لباس مردم گیلان در گذر زمان، تحت تأثیر عواملی همچون باورهای دینی، آداب‌ورسوم، موقعیت‌های اجتماعی و جایگاه طبقاتی دچار دگرگونی شده است این لباس‌ها به‌دلیل تنوع رنگ و نوع پوشش، جزو بهترین لباس‌های محلی و نماد هویت ملی و فرهنگی کشور به شمار می‌روند.

تاریخچۀ لباس مردان گیلک

آثار باستانی کشف شده در اقصی نقاط سرزمین گیلان، تاریخ زندگی در این منطقه را به بیش از چهار هزار سال پیش باز می‌گرداند. پوشاک مردم گیلان در دوران گذشته نیز از میان این اشیاء به‌دست‌آمده قابل شناسایی است. کهن‌ترین اسناد مربوط به پوشاک در استان گیلان از تپۀ مارلیک رودبار به‌دست آمده است. طرح‌های قلم‌زنی روی آثار مفرغی پوشاک مردان گیلان را نشان می‌دهد؛ پوشش مردان در آثار باستانی با کلاهی از جنس نمد، پیراهنی آستین کوتاه به‌همراه دامن کوتاه و کمربندی پهن که دور کمر مرد بسته شده، دیده می‌شود. ابزار رزم گیلانیان نیز مانند کمان، سرنیزه، شمشیر، کلاه‌خود، کمربند، مچ‌بند، دکمه‌های زینتی طلا و سایر وسایل دیگر شناسایی شده از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

تفاوت‌های اجتماعی در لباس‌های مردان گیلک

در گذشته، لباس مردان گیلک در یک روستا اغلب مشابه هم بود، اما تفاوت‌های اجتماعی میان افراد (مانند ارباب و رعیت) از طریق جنس پارچه، تعداد لباس‌ها و دفعات پوشیدن آن‌ها مشخص می‌شد.

تنوع پوشش در مناطق مختلف گیلان

در استان گیلان سه نوع پوشش قاسم‌آبادی (شرق استان)، تالشی (غرب استان) و رسوخی (مرکز استان) دیده می‌شود که با وجود شباهت‌های کلی تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند. در گذشته لباس مردان روستانشین شبیه به هم بوده و آنچه افراد را از نظر جایگاه اجتماعی متمایز می‌کرده؛ جنس، تعداد لباس و دفعات پوشیدن لباس‌ها بوده است.

لباس قاسم‌آبادی

این نوع لباس از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین لباس‌های ایرانی است که مردم شرق استان گیلان از آن استفاده می‌کنند. لباس قاسم‌آبادی از تنوع رنگی بالایی برخوردار است و در جشنواره‌های بین‌المللی مختلف نیز جوایز بسیاری کسب کرده است. لباس قاسم‌آبادی شور زندگی، پویایی و نزدیکی به طبیعت را در انسان برمی‌انگیزد.

لباس تالشی

مردم غرب استان گیلان از لباس‌های تالشی استفاده می‌کنند. از ویژگی‌های لباس‌های تالشی می‌توان به طرح‌های زیگزاگ، استفاده از رودوزی در سطح لباس، به‌کار بردن طرح‌هایی چون گل و گلدان و ماه و ستاره اشاره کرد که در معماری ایرانی مورد توجه است.

لباس رسوخی

لباس رسوخی یادگار دورۀ قاجار است که بیشتر مردم ساکن روستای ماسوله از آن استفاده می‌کنند. لباس مردم این منطقه شباهت زیادی به لباس قاسم‌آبادی دارد که در آن رنگ‌های بسیار زیبا به کار رفته است.

سرپوش‌های مردان گیلگ

در فرهنگ ایرانی، سر به‌عنوان مرکز فرماندهی بدن، جایگاه خاصی دارد و به‌همین دلیل رعایت حرمت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. پوشاندن سر نمادی از وقار و ادب مردان به‌شمار می‌‌رود. مردان گیلانی از گذشته دور از کلاه و سرپوش‌های متنوع استفاده می‌کردند. کلاه از مهم‌ترین بخش‌های لباس محلی مردم این خطه به شمار می‌رود.

نمت‌کلاه

نوعی کلاه تخم‌مرغی‌شکل، کوتاه و از جنس نمد است که داماد در روز عروسی آن را روی سر می‌گذارد. رنگ این کلاه خردلی روشن بوده و مختص مردان شرق گیلان است.

کلاه‌خود

از کلاه‌های دست‌ساز است که بیشتر در مناطق کوهستانی مانند ماسال، تالش، دیلمان و رودبار استفاده می‌شود. این کلاه نمادی از قدرت و هویت مردان عشایر این منطقه است.

عرقچین

نوعی کلاه توری‌مانند و به‌رنگ سفید است که مردان ساکن غرب استان در فصل تابستان و به‌هنگام خواب از آن استفاده می‌کنند.

روساری

نوعی پارچۀ بلند و بافتنی که روی سر قرار می‌گیرد و به‌صورت یک حلقه به دور گردن بسته می‌شود. روساری دارای طرح‌های خاص و زیبا است و محافظ سر در برابر باران و آفتاب است.

گالش

نوعی کلاه از جنس پوست است که دامداران در کوهستان‌ها از آن استفاده می‌کنند.

از دیگر کلاه‌های مردان تالشی می‌توان به کلاه ترک‌دار (نوعی کلاه تابستانی که از پارچۀ سفید دوخته می‌شود)، کلاه چالگیزی و شال‌کلاه (نوعی کلاه پشمی که در فصل زمستان کاربرد دارد)، اشاره کرد.

تن‌پوش‌های مردان گیلگ

تن‌پوش مردان گیلکی مجموعه‌ای از لباس‌های سنتی است که با توجه به اقلیم، فرهنگ و معیشت مردم گیلان طراحی شده است.

چوخا

نوعی کت پشمی که مردان تالشی در روزهای سرد سال آن را می‌پوشند. نوع پشم به کار رفته در داخل کت‌های مردان، پشم بز است تا در آب و هوای شرجی منطقه مانع نفوذ آب به داخل کت شود.

کولیه

از تن‌پوش‌های بلند مردان که از پارچۀ پشمی دوخته شده است و سبب حفظ گرما و فرم‌دهی به بدن می‌شود.

پیراهن

مردان گیلانی در زیر چوخا پیراهنی نخی می‌پوشند. بلندی و کوتاهی پیراهن مشخص‌کنندۀ بخش‌های مختلف استان گیلان است؛ برای مثال مردان ساکن در غرب گیلان مانند هشتپر پیراهن‌های بلند و مردان منطقۀ ماسوله پیراهن‌هایی با قد کوتاه به تن می‌کنند. مردان قاسم‌آبادی و رسوخی پیراهنی قرمزرنگ به تن می‌کنند. یقۀ پیراهن آنان با نوارهای رنگی تزیین شده و پیراهن مردان تالشی سفیدرنگ است.

جلیقه

جلیقۀ مردان گیلانی جلقته یا جلقده نام دارد که متناسب با فصل، جنس آن متفاوت است. جلیقۀ مردان در فصل زمستان از جنس شال و در فصل بهار و تابستان از جنس پارچه‌های نازک‌تر است.

شال کمر

شال مردان گیلانی از پارچۀ دستباف و با نقوش هندسی و رنگین است که به کمر بسته می‌شود. مردان اغلب از شال در جشن‌ها و عروسی‌ها استفاده می‌کنند.

شلوار

شلوار مردان غرب گیلان فرمی پفی دارد و معمولاً با جوراب‌های پشمی پوشیده می‌شود. شلوار مردان این منطقه، ساده، از جنس پشم و سیاه‌رنگ است و در اصطلاح محلی به آن «شلار» می‌گویند. دمپای این نوع شلوار تنگ است؛ اما دمپای شلوار مردان شرق گیلان برای پیرمردان به‌شکل لوله‌ای ساده و برای جوانان دکمه‌ای است. پایین لبۀ شلوار نیز با نوارهای رنگی تزیین شده است. دیگر شلوارهای مردان گیلان عبارت است از:

• تنگ تومان: نوعی شلوار تنگ که مردان به‌هنگام کار در مزرعه یا رفتن به جنگل از آن استفاده می‌کنند. این نوع شلوار در میان مردان قاسم‌آبادی و تالشی رایج است.
• دیج: نوعی شلوار تنگ و چسبان با کمر کش‌دار است. مردان گیلانی این نوع شلوار را به‌نام‌های «پیش‌پولوک»، «پیش‌پولیک»، «شلوار جلو دکمه‌دار» یا «تومان قیش» نیز می‌شناسند. امروزه این شلوار به‌وسیلۀ کمربند بسته می‌شود.
• شلوار چروداری: این نوع شلوار از پارچۀ دستباف و در منطقۀ قاسم‌آباد دوخته می‌شود.
• شلوار قدک: از شلوارهای نخی به‌رنگ مشکی یا سورمه‌ای است که در رودبارسرا دوخته می‌شود.

جوراب پشمی

جوراب پشمی مختص مردان تالشی است؛ چرا که این منطقه در ارتفاعات گیلان قرار گرفته و آب‌وهوای آن نسبت به سایر مناطق گیلان سردتر است.

چموش (چوموش)

نوعی کفش چرمی که بیشتر ساکنان مناطق کوهستانی گیلان از آن استفاده می‌کنند. کلیۀ مراحل تولید و دوخت چموش به روش سنتی انجام می‌شود. روی این کفش با استفاده از نخ‌های رنگی تزیین می‌شود. چموش ازجمله کفش‌هایی است که از سازمان یونسکو مهر اصالت دریافت کرده است.

از دیگر کفش‌های محلی این منطقه می‌توان به چاروق، گیوه، چکمه، ارسی، چوکوتور، کفش چرمی یا کلته (نوعی دمپایی) اشاره کرد. ارزش‌های شاخص چموش‌دوزی شامل پیشینه و قدمت بسیار غنی، بهره‌گیری از مواد اولیۀ طبیعی، استفاده از روش‌های سنتی تولید، طراحی و نقوش منحصربه‌فرد منطقه و پای‌پوشی است که نمایانگر فرهنگ و هنر بومی منطقه است.

پوشش چوپانان گیلان

لباس‌های چوپانان استان گیلان شامل باشلاق و کولا وشولا است:

باشلاق

نوعی پوشش بلند که مختص چوپانان تالشی است. باشلاق از پارچه‌های بافته شده به‌نام پشم شال به دست می‌آید که آب از آن عبور نمی‌کند. باشلاق کاربردهای مختلفی دارد و از آن به‌عنوان زیرانداز، روانداز و محافظت از فرد در برابر پدیده‌های طبیعی چون صاعقه استفاده می‌شود.

کولا وشولا

پوشش کوتاه چوپانان در روز «کولا» و پوشش نیمه‌بلند آنان در شب «وشولا» نام دارد که هر دو از نمد تهیه می‌شود.

لباس مردم گیلان؛ شادترین لباس دنیا

در سال ۱۳۹۶ش استان گیلان به‌عنوان شادترین لباس محلی در جشنوارۀ لباس نیویورک انتخاب شد. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان دلیل این انتخاب را تنوع رنگ‌های طبیعت دانست که در لباس‌های محلی این استان نقش بسته است.

جذابیت لباس محلی گیلان

پوشاک سنتی مردم گیلان از جذابیت‌های زیادی برخوردار است؛ اصلی‌ترین دلایل جذابیت لباس‌های محلی گیلکی عبارت است از:

طرح و الگوهای منحصر به فرد

لباس‌ محلی گیلان دارای طرح‌ها و الگو‌های زیبایی است؛ این طرح‌ها شامل انواع بافت‌های هندسی، نقوش سنتی و گلدوزی‌های الوان است که لباس محلی این منطقه را جذاب می‌کند.

استفاده از رنگ‌های زنده و جذاب

لباس‌های مردم گیلان دارای رنگ‌های شادی چون قرمز، آبی، سبز، زرد و زرشکی است که این رنگ‌ها از طبیعت منطقه الهام گرفته و فرد را شاداب و جذاب می‌کند.

تزیینات دست‌دوز همراه‌ با جزئیات

تزیینات به کار رفته در لباس محلی مردم گیلان شامل انواع سوزن‌دوزی‌ها، گلدوزی، مروارید و سنجاق‌کاری است که زیبایی خاصی به لباس‌های محلی می‌دهد.

استفاده از مواد طبیعی

لباس‌های محلی گیلان از مواد طبیعی مانند پشم گوسفند و کتان ساخته می‌شوند. بهره‌گیری از این الیاف طبیعی نه تنها کیفیت و دوام لباس‌ها را افزایش می‌دهد؛ بلکه باعث نرمی و راحتی آن‌ها در تماس با پوست می‌شود. این مواد، پیوندی هماهنگ میان پوشاک و طبیعت برقرار می‌کند و نقش مؤثری در حفظ پایداری زیست‌محیطی دارد.

ارتباط با تاریخ و فرهنگ

لباس‌های محلی گیلان بازتابی از فرهنگ غنی و پیشینۀ تاریخی این منطقه است. با پوشیدن این لباس‌ها پیوندی عمیق با سنت‌ها و آداب‌ورسوم مردم گیلان برقرار می‌شود و داستان‌های نهفته در دل تاریخ آن‌ها زنده می‌شود. همین ارتباط فرهنگی بر جذابیت و ارزش این پوشش‌ها می‌افزاید.

تنوع در طرح‌ها و سبک‌‌ها

هر یک از لباس‌های مردان و زنان گیلانی دارای طرح‌ها و سبک‌های متنوعی است که افراد می‌توانند متناسب ‌با سلیقه و نیاز خود از آن استفاده کنند.

کاربرد لباس‌های محلی گیلان

لباس‌های مردم گیلان علاوه‌بر ظاهر زیبایی که دارد، در زندگی روزمرۀ افراد کارکردهایی نیز دارد. به‌عنوان مثال شال کمر و جوراب مردان در فصول سرد سال سبب حفظ سلامتی و افزایش مقاومت عضلانی آنان در مقابل کارهای سنگین می‌شود.

عوامل پایداری در لباس مردم گیلان

لباس‌های مردم گیلان به‌دلیل سازگاری که با طبیعت منطقه دارد و همچنین به‌دلیل تنوع و انطباق آن با ارزش‌های معنوی سبب دوام و پایداری لباس‌های محلی این استان در فرهنگ و پوشش مردم این منطقه شده است.

ثبت لباس محلی گیلان در فهرست میراث معنوی

در سال ۱۳۸۸ش لباس محلی مردم گیلان در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد که این امر سبب افزایش کیفیت تولید، جلوگیری از کپی‌برداری و همچنین ثبت مالکیت معنوی در کنار برندسازی شد.

صادرات لباس محلی گیلکی

لباس‌های محلی استان گیلان به کشورهایی چون روسیه و آمریکا صادر می‌شود و به‌عنوان نگین و نمادی از شادابی و جذابیت در میان لباس‌های محلی سراسر دنیا به شمار می‌رود.

اهمیت لباس محلی گیلان در توسعۀ گردشگری

لباس محلی گیلان در ارتقای گردشگری نقش بسزایی دارد؛ زیرا به جذب گردشگران داخلی و خارجی کمک کرده و جذابیت فرهنگی منطقه را افزایش می‌دهد. علاوه‌براین با رونق صنایع دستی از طریق تولید و فروش لباس‌های سنتی، فرصت‌های اقتصادی جدیدی برای صنعتگران و تولیدکنندگان بومی ایجاد می‌کند. همچنین ترویج لباس‌های محلی در جشنواره‌ها موجب حفظ هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه می‌شود.

شیوه‌های حفظ و ترویج لباس‌های مردم گیلان

کارشناسان و طراحان لباس بر این باورند که برای معرفی و ترویج لباس‌های محلی گیلکی، می‌توان اقداماتی همچون برگزاری تورهای مسافرتی جهت آشنایی گردشگران با این لباس‌ها، استفاده از لباس‌های گیلکی به‌عنوان یک برند گردشگری، و برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های دائمی لباس‌های محلی را در نظر گرفت. همچنین، حمایت از تولیدکنندگان و هنرمندان در عرصۀ پوشاک، ارائۀ تسهیلات و امکانات به آنان، و تبلیغات و اطلاع‌رسانی برای معرفی مراحل تولید و عرضه لباس‌های سنتی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی در این زمینه داشته باشد.

استفاده از لباس‌های محلی توسط راهنمایان گردشگری در منطقه نیز به جذابیت و اصالت گردشگری منطقه می‌افزاید. علاوه بر این، برگزاری موزه‌های تخصصی لباس‌های محلی در استان و حفظ پوشاک سنتی با سرمایه‌گذاری در صنایع دستی، بوم‌گردی و گردشگری می‌تواند در حفظ و ارتقاء فرهنگ پوشاک سنتی نقش مؤثری ایفا کند.

منابع

• «آشنایی با لباس محلی مردان گیلانی، از چوخا تا کولاگیر»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1398ش.
• رهنمایی، سهیلا، «لباس محلی نمادی از فرهنگ و هویت ملی (مطالعۀ موردی: استان گیلان)»، اولین همایش ملی گردشگری، درآمد و فرصت، شهریور 1393ش.
• سارانی، پریوش، «پوشاک مردمان گیلان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1402ش.
• «لباس محلی گیلان؛ هویت فرهنگی گیلانیان»، پایگاه خبری تحمیلی کادوس‌آوا، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1403ش.
• «لباس محلی مردمان گیلان»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: 11 فروردین 1404ش.
• «لباس محلی مردم گیلک»، وب‌سایت ملل پرشین، تاریخ بازدید: 11 فروردین 1404ش.
• «لباس‌های محلی گیلان»، وب‌سایت ساحل، تاریخ درج مطلب: 5 دسامبر 2023.
• محمودی‌عالمی، علی و جعفری، نرجس، «مطالعه‌ای در خصوص پوشاک محلی گیلان و تحول آن در طراحی پوشاک معاصر»، ششمین کنفرانس علمی رهیافت‌های نوین در علوم انسانی ایران، 1400ش.
• «مردان قدیم چه می‌پوشیدند؟»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1393ش.