لباس زنان کرد شمال خراسان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>لباس زنان کرد شمال خراسان</big>'''؛ پوشش زنان کرد در | [[پرونده:لباس زنان کرد خراسان1.png|جایگزین=زنان کرد شمال خراسان|بندانگشتی|زنان کرد شمال خراسان در جشن ها]] | ||
'''<big>لباس زنان کرد شمال خراسان</big>'''؛ پوشش زنان کرد در منطقۀ شمال خراسان. | |||
پوشاک کردهای شمال خراسان تحت تاثیر شرایط جغرافیایی و فرهنگی از نظر شکل و ساختار متفاوت است. پوشش زنان کوچنده، دارای تزیینات مختصر با تنوع رنگی وسیع و پوشش زنان یکجانشین، پر نقش‌ونگار‌تر و دارای تزیینات بیشتری است. رنگ سرخ به‌طور مشترک در لباس زنان دو گروه دیده می‌شود که جزء مهم‌ترین و اصلی‌ترین رنگ‌ها است و نمادی زمینی دارد. | پوشاک کردهای شمال خراسان تحت تاثیر شرایط جغرافیایی و فرهنگی از نظر شکل و ساختار متفاوت است. پوشش زنان کوچنده، دارای تزیینات مختصر با تنوع رنگی وسیع و پوشش زنان یکجانشین، پر نقش‌ونگار‌تر و دارای تزیینات بیشتری است. رنگ سرخ به‌طور مشترک در لباس زنان دو گروه دیده می‌شود که جزء مهم‌ترین و اصلی‌ترین رنگ‌ها است و نمادی زمینی دارد. | ||
| خط ۵: | خط ۶: | ||
==تاثیر موقعیت جغرافیایی بر لباس زنان کرد شمال خراسان== | ==تاثیر موقعیت جغرافیایی بر لباس زنان کرد شمال خراسان== | ||
کردهای شمال خراسان به کُرمانج معروف‌اند که در دو استان خراسان شمالی و خراسان رضوی و بیشتر در شهرهای قوچان، کلات، شیروان، سبزوار و نیشابور زندگی می‌کنند. کردهای کرمانج خراسان از قدیمی‌ترین قبایل آریایی‌اند که هم به‌صورت کوچ‌نشینی و هم به‌صورت یکجانشینی در شهرها و روستاها سکونت دارند<ref>امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص27.</ref> و به‌دلیل قرارگیری کردها در جغرافیای فرهنگی گوناگون، مهاجرت قومیت‌های مختلف و تفاوت در سبک زندگی آنها (کوچ‌نشینی و یکجانشینی) فرهنگ‌ها و پوشش‌های مختلفی را در این منطقه به‌وجود آورده است. تولید پشم گوسفند، پرورش نوغان و کرم ابریشم و کاشت محصولات کشاورزی نظیر پنبه باعث شده که زنان در تولید تن‌پوش‌ها، پاپوش‌ها و سرپوش‌ها از این مواد استفاده کنند.<ref> «مطالعة تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس.</ref> | کردهای شمال خراسان به کُرمانج معروف‌اند که در دو استان خراسان شمالی و خراسان رضوی و بیشتر در شهرهای قوچان، کلات، شیروان، سبزوار و نیشابور زندگی می‌کنند. کردهای کرمانج خراسان از قدیمی‌ترین قبایل آریایی‌اند که هم به‌صورت کوچ‌نشینی و هم به‌صورت یکجانشینی در شهرها و روستاها سکونت دارند<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص27.]</ref> و به‌دلیل قرارگیری کردها در جغرافیای فرهنگی گوناگون، مهاجرت قومیت‌های مختلف و تفاوت در سبک زندگی آنها (کوچ‌نشینی و یکجانشینی) فرهنگ‌ها و پوشش‌های مختلفی را در این منطقه به‌وجود آورده است. تولید پشم گوسفند، پرورش نوغان و کرم ابریشم و کاشت محصولات کشاورزی نظیر پنبه باعث شده که زنان در تولید تن‌پوش‌ها، [[پاپوش|پاپوش‌ها]] و سرپوش‌ها از این مواد استفاده کنند.<ref> [https://www.kurdpress.com/news/34760/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%DB%80-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D8%AF «مطالعة تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس.]</ref> | ||
==ساختار پوشاک زنان کرد بر اساس باورها و کارکرد آنها== | ==ساختار پوشاک زنان کرد بر اساس باورها و کارکرد آنها== | ||
پوشش سر زنان کرد، نماد سرسپردگی و تعلق فرد به جامعه و نشانگر وضعیت تاهل و تجرد بودن زنان است. پوشش سر جهت حفاظت از سر و مو و زینت دادن به آنها در میان زنان کرد کاربرد دارد. زیرپوش، نمادی از اعتقادات اخلاقی در پنهان کردن قسمت‌هایی از بدن بوده و کارکرد آن محافظت از بدن در برابر سرما و گرما است. از دیگر اجزای پوشاک زنان کرد، شلوار، کراس، جلیقه و شال است که هر کدام، کارکردی چون ایجاد هویت جمعی، رسمیت دادن به ظاهر زنان و آماده به خدمت بودن را دارند. | پوشش سر زنان کرد، نماد سرسپردگی و تعلق فرد به جامعه و نشانگر وضعیت تاهل و تجرد بودن زنان است. پوشش سر جهت حفاظت از سر و مو و زینت دادن به آنها در میان زنان کرد کاربرد دارد. زیرپوش، نمادی از اعتقادات اخلاقی در پنهان کردن قسمت‌هایی از بدن بوده و کارکرد آن محافظت از بدن در برابر سرما و گرما است. از دیگر اجزای پوشاک زنان کرد، شلوار، کراس، جلیقه و شال است که هر کدام، کارکردی چون ایجاد هویت جمعی، رسمیت دادن به ظاهر زنان و آماده به خدمت بودن را دارند. زیورآلات زنان نیز جنبه‌های اعتقادی مثل دفع چشم‌زخم، تضمین سلامتی و افزایش توانایی را نشان می‌دهند و نشانۀ حیثیت و جایگاه اجتماعی فرد است.<ref> [https://www.kurdpress.com/news/34760/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%DB%80-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D8%AF «مطالعة تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس.]</ref> | ||
زیورآلات زنان نیز جنبه‌های اعتقادی مثل دفع چشم‌زخم، تضمین سلامتی و افزایش توانایی را نشان می‌دهند و | |||
==پوشش زنان یکجانشین== | ==پوشش زنان یکجانشین== | ||
یکجانشینان کرد شمال خراسان بیشتر در | یکجانشینان کرد شمال خراسان بیشتر در منطقۀ لایین خراسان رضوی زندگی می‌کنند<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص27.]</ref> و اجزای پوشاک آنها عبارت است از: | ||
پیراهن: پیراهن زنان یکجانشین، به‌رنگ قرمز، ساده و ابریشمی است که | '''پیراهن''': پیراهن زنان یکجانشین، به‌رنگ قرمز، ساده و ابریشمی است که پارچۀ آن توسط خود زنان این منطقه بافته می‌شود.<ref> امیدی، دیده و دل و دست؛ پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص33.</ref> این پیراهن دو چاک در پهلو دارد. قسمت جلوی آن با نقوش لوزی و مثلث تزیین شده که در اصطلاح محلی به نوع طرح آن «پیکام» می‌گویند.<ref>وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص150.</ref> نقوش طراحی شده روی لباس، نمادی از زمین و در کنار هم بودن زنان و مردان است. همچنین این نقوش نماد یگانگی خدا است که با رنگ سفید که نشان‌دهندۀ نور کامل است، بافته شده‌اند.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص22 و 23.]</ref> | ||
شال: شال زنان یکجانشین از جنس ابریشم و به دو رنگ قرمز و مشکی دیده می‌شود. زنان، شال قرمز را سه‌گوش کرده و به پشت سر می‌بندند؛ به‌طوری که | '''شال''': شال زنان یکجانشین از جنس ابریشم و به دو رنگ قرمز و مشکی دیده می‌شود. زنان، شال قرمز را سه‌گوش کرده و به پشت سر می‌بندند؛ به‌طوری که دنبالۀ آن آویزان باشد یا اینکه دنباله را در قسمت جلوی سر گره می‌زنند. در حاشیۀ این نوع شال، نقوش گیاهی ریزی طراحی شده که به شال «پیکام» مشهور است. شال دیگر زنان کاملاً مشکی است که چهار گوشۀ آن با یک گل کوچک تزیین شده است. اهالی این منطقه به این نوع شال، «شار مشکی» می‌گویند. زنان متاهل شار مشکی را دور دهان خود می‌بندند تا نشانۀ احترام و [[حیا|حیا]] نزد مردان و بزرگان باشد.<ref>وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص145 و 146.</ref> پوشیدن شار مشکی به زنان قدرت می‌دهد و آنان را به کسب معرفت دعوت می‌کند.<ref>مونسی‌سرخه و دیگران، نوع لباس و نمادهای رنگ در عرفان اسلامی، 1389ش، ص8.</ref> | ||
نیم‌تنه: کتی است آستین‌بلند و جلوباز که روی پیراهن پوشیده می‌شود و در دو طرف پهلوها چاک دارد. روی نیم‌تنه، بته‌جقه‌هایی دوخته شده که این نقش‌ها نمادی از رشد و رویش دائمی در منسوجات ایرانی است.<ref>وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص150.</ref> | '''نیم‌تنه''': کتی است آستین‌بلند و جلوباز که روی پیراهن پوشیده می‌شود و در دو طرف پهلوها چاک دارد. روی نیم‌تنه، بته‌جقه‌هایی دوخته شده که این نقش‌ها نمادی از رشد و رویش دائمی در منسوجات ایرانی است.<ref>وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص150.</ref> | ||
دستمال نخی: دستمال یا کلاه نخی، مزین به نقوش هندسی که برای پوشاندن مو و نگه‌داشتن سایر اجزایی که روی سر قرار می‌گیرد، به‌کار می‌رود. نوع بستن این دستمال | '''دستمال نخی''': دستمال یا کلاه نخی، مزین به نقوش هندسی که برای پوشاندن مو و نگه‌داشتن سایر اجزایی که روی سر قرار می‌گیرد، به‌کار می‌رود. نوع بستن این دستمال شیوۀ خاصی دارد که به آن «یاشماق» می‌گویند.<ref> امیدی، دیده و دل و دست. پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص23.</ref> نقوش هندسی به‌کار رفته در این دستمال، به‌صورت متقارن و متوازن کنار هم قرار گرفته که روح درونی بافنده در آن جریان دارد و بافنده در پی آفرینشگری است.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص21.]</ref> | ||
چادر: زنان یکجانشین روی | '''چادر''': زنان یکجانشین روی همۀ لباس‌های خود شالی از جنس ابریشم و دستبافت را روی سر می‌اندازند که قد آن تا روی پا است و مانند [[چادر]] اطراف بدن را می‌پوشاند. این نوع چادر که به‌هنگام ازدواج روی سر عروس‌انداخته می‌شود، از زیبایی خاصی برخوردار است و از رنگ‌های شاد مثل زرد در آن استفاده می‌شود.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص24.]</ref> | ||
دامن‌شلواری: نوعی شلوار تا زیر زانو با پاچه‌های گشاد که در قسمت کمر با لیفه جمع می‌شود. از کمر تا پایین این دامن از سه جنس | '''دامن‌شلواری''': نوعی شلوار تا زیر زانو با پاچه‌های گشاد که در قسمت کمر با لیفه جمع می‌شود. از کمر تا پایین این دامن از سه جنس پارچۀ نخی، مخمل یا پشمی و در لبۀ پایین آن از پارچۀ ابریشم قرمز یا آبی تشکیل شده است. همچنین این دامن در قسمت بالا و پایین نواردوزی و قیطان‌دوزی شده و داخل آن دارای آستر است.<ref> امیدی، دیده و دل و دست. پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص48.</ref> | ||
==پوشش زنان کوچ‌نشین== | ==پوشش زنان کوچ‌نشین== | ||
[[پرونده:لباس زنان کرد خراسان.jpeg|جایگزین=زنان کوچ نشین کرد خراسان|بندانگشتی|پوشش زنان کوچ‌نشین کرد خراسان]] | |||
'''شارِل (شال)''': از سرپوش‌های اصلی زنان کوچ‌نشین به‌ویژه زنان عشایر قوچانی شارل یا کَه‌ون است. زمینۀ که‌ون بیشتر به‌رنگ سفید یا شیری است که روی آن مزین به نقوش گل و شکوفه یا طاووس است<ref>وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1394ش، ص44.</ref> که معروف‌ترین آن که‌ون طاووسی است. طریقۀ بستن که‌ون به این صورت است که ابتدا یکی از لبه‌های سرپوش را به‌داخل تا کرده، روی سر گذاشته و سپس دستمال ابریشمی را روی آن می‌بندند.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص23.]</ref> نقش طاووس در سرپوش کوچ‌نشینان این منطقه نماد خوش‌اقبالی و ابدیت طول عمر است.<ref>هال و ویووسکا، تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی گلیم، 1377ش، ص65.</ref> | |||
'''دستمال (سربند)''': این نوع دستمال که به ابریشم هفت‌رنگ معروف است، مربع‌شکل بوده و بیشتر زنان جوان و دختران از آن استفاده می‌کنند. زنان مسن‌تر نیز نوع ساده‌تر این دستمال را روی سر قرار می‌دهند. زنان این دستمال را سه‌گوش کرده و روی که‌ون قرار می‌دهند؛ به‌طوری که لبۀ که‌ون از زیر دستمال رویی روی پیشانی پیدا باشد. دنباله‌های دستمال را به پشت سر برده و سپس در جهت مخالف روی پیشانی آورده و گره می‌زنند. دنبالۀ که‌ون را نیز به پشت سر برده و از قسمت مخالف صورت به زیر لبۀ دستمال قرار داده و سپس می‌کشند و در پشت سر رها می‌کنند.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص23.]</ref> در منطقۀ شیروان از پارچۀ کلاغه‌ای برای سربند استفاده می‌شود.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص92.</ref> | |||
دستمال (سربند): این نوع دستمال که به ابریشم هفت‌رنگ معروف است، مربع‌شکل بوده و بیشتر زنان جوان و دختران از آن استفاده می‌کنند. زنان مسن‌تر نیز نوع ساده‌تر این دستمال را روی سر قرار می‌دهند. زنان این دستمال را سه‌گوش کرده و روی که‌ون قرار می‌دهند؛ به‌طوری که | |||
عرقچین: بخشی از سرپوش زنان کرد کرمانج که از دیرباز میان این قوم رواج داشته است. عرقچین، نوعی کلاه دست‌دوز و کاسه‌ای‌شکل است که | '''عرقچین''': بخشی از سرپوش زنان کرد کرمانج که از دیرباز میان این قوم رواج داشته است. عرقچین، نوعی کلاه دست‌دوز و کاسه‌ای‌شکل است که نیمۀ بالایی سر زنان را می‌پوشاند. کردهای خراسان دو نوع عرقچین دارند: نوعی از آن که مرغوب‌تر و پرکاربردتر است، عرقچین سوزن‌دوزی‌شده با نخ‌های رنگی ابریشم است و نوع دیگر آن که ساده‌تر است و از پارچه‌های نخی گلدار یا ساده تهیه می‌شود و دور آن یک یا دو ردیف نوار تزیینی دوخته می‌شود.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص33.]</ref> | ||
چَرقت: روسری زنان کرد خراسان که متناسب با نوع فصل (در سرما ضخیم‌تر و در گرما، نازک‌تر) انتخاب می‌شود. جنس چرقت از پنبه است که به‌شکل مثلثی دوخته می‌شود و روی سر قرار می‌گیرد. این روسری دارای رنگ‌های مختلفی است و از پارچه‌های ساده و گلدار با نخ‌های زری برای دوخت آن، استفاده می‌شود.<ref>هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص61 و 62.</ref> | '''چَرقت''': روسری زنان کرد خراسان که متناسب با نوع فصل (در سرما ضخیم‌تر و در گرما، نازک‌تر) انتخاب می‌شود. جنس چرقت از پنبه است که به‌شکل مثلثی دوخته می‌شود و روی سر قرار می‌گیرد. این روسری دارای رنگ‌های مختلفی است و از پارچه‌های ساده و گلدار با نخ‌های زری برای دوخت آن، استفاده می‌شود.<ref>هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص61 و 62.</ref> | ||
کِراس (پیراهن): پیراهن زنان کرمانجی دارای | '''کِراس (پیراهن)''': پیراهن زنان کرمانجی دارای یقۀ گرد است که تا حدود کمر می‌رسد و از تزیینات فراوانی برخوردار است؛ از جمله نوارهای افقی و عمودی که در قسمت پیش‌سینه و مچ آستین دوخته شده است. برای دوخت این پیراهن‌ها از پارچۀ گلدار انتخاب می‌شود.<ref>هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص64.</ref> طرح‌های روی پیراهن زنان کوچ‌نشین، به‌صورت رها و پراکنده قرار گرفته و نمادی از صلح و دوستی و در عین زیبایی، عدالت است. روی این پیراهن نوارهایی زیگزاگی به‌صورت خطی پیوسته کنار هم دوخته می‌شوند که نشانی از کوه‌های به‌هم پیوسته‌اند و نمادی از سختی زندگی کوچ‌نشینی را نشان می‌دهند.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص21 و 22.]</ref> | ||
پاچه‌گراس: نوعی دامن که از پارچه‌های پشمی، | '''پاچه‌گراس''': نوعی دامن که از پارچه‌های پشمی، پنبه‌ای و انواع پارچه‌های بازاری مثل قمیص و مداخل تهیه می‌شود. دورتادور این پارچه توسط خود زنان با مواد گیاهی، به‌رنگ‌های قرمز، آبی و سورمه‌ای رنگ‌آمیزی می‌شود. پاچه‌گراس به‌وسیلۀ یک بند به‌نخی داخل «نیف» روی کمر بسته می‌شود.<ref>هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص66.</ref> | ||
شیلوار یا شلیته: از بخش‌های اصلی لباس زنان کرد خراسان به شمار می‌آید. شیلوار، دامنی است پرچین که روی آن را سکه‌دوزی و قیطان‌دوزی می‌کنند و قسمت پایین آن را نیز با نوارهای رنگارنگی به‌نام «ماخل» تزیین می‌کنند. این پوشش در دخترها به رنگ زرد و در خانم‌ها به‌رنگ قرمز است و از | '''شیلوار یا شلیته''': از بخش‌های اصلی لباس زنان کرد خراسان به شمار می‌آید. شیلوار، دامنی است پرچین که روی آن را سکه‌دوزی و قیطان‌دوزی می‌کنند و قسمت پایین آن را نیز با نوارهای رنگارنگی به‌نام «ماخل» تزیین می‌کنند. این پوشش در دخترها به رنگ زرد و در خانم‌ها به‌رنگ قرمز است و از پارچۀ مخمل برای دوخت آن استفاده می‌شود.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص56.</ref> زنان سالخورده شلیته‌های بلند که تا وسط ساق پا می‌رسد و جوانان شلیته‌های کوتاه‌تر که تا بالای زانو می‌رسد، به تن می‌کنند.<ref>مجیدی، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، 1389ش، ص93.</ref> | ||
جلیقه: | '''جلیقه''': جلیقۀ زنان کرمانجی از جنس مخمل و قرمز رنگ است<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص24.]</ref> که روی آن با سکه، یراق و نوار تزیین می‌شود. جلیقه، در مناطق کردنشین مظهر اصالت لباس‌های کردی است.<ref>ضیاءپور، پوشاک ایل‌ها، چادرنشینان و روستاییان ایران، 1370ش، ص58.</ref> | ||
جُبّه: شبیه کت، جنس آن از | '''جُبّه''': شبیه کت، جنس آن از پارچۀ کرباس، دارای دو لایه که لایۀ رویی آن بیشتر به‌رنگ آبی است. این تن‌پوش را زنان میانسال، در تمام ایام سال می‌پوشند.<ref>هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص65.</ref> | ||
کَش: نوعی ژاکت، اغلب بدون آستین، دارای | '''کَش''': نوعی ژاکت، اغلب بدون آستین، دارای یقۀ گرد و ساده که توسط خود زنان کرمانجی بافته می‌شود. جنس این ژاکت از پشم گوسفند است که در زمستان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.<ref>هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص66.</ref> | ||
چنگه: نواری پهن به‌عرض تا | '''چنگه''': نواری پهن به‌عرض تا ۱۰ سانتی‌متر است که روی آن با سکه‌دوزی، نواردوزی و نقش‌دوزی تزیین شده است. زنان این نوار را روی استخوان فک در طرفین صورت قرار داده و در قسمت بالا به‌وسیلۀ قلاب‌هایی به روسری متصل می‌کنند. از قسمت گوش‌ها به‌سمت بالای نوار، پول‌دوزی شده است.<ref> امیدی، دیده و دل و دست. پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص28.</ref> | ||
روبند عروس: پس از پوشیدن اجزای کامل لباس، رسم است که روی سر | '''روبند عروس''': پس از پوشیدن اجزای کامل لباس، رسم است که روی سر [[لباس عروس اقوام ایرانی|عروس]]<nowiki/>خانم‌ها روبند سرخ‌رنگی بیندازند. روبند از پارچۀ ابریشمی تهیه شده که تمام بدن عروس را می‌پوشاند و به‌وسیلۀ قطعه‌ای تزیینی روی سر بسته می‌شود.<ref>[https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_18194.html امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص37.]</ref> | ||
چادر: پارچه‌ای است از جنس دَبیت و مربع‌شکل که | '''چادر''': پارچه‌ای است از جنس دَبیت و مربع‌شکل که دوگوشۀ آن را به‌اندازۀ دو رج نواردوزی و ریشه‌دوزی می‌کنند. زنان کرمانجی، چادر را به‌صورت سه‌گوش روی سر قرار داده و جلوی آن را به پهنای چهار انگشت به بالا تا می‌زنند تا چادر از سر نیفتد. ریشه‌های چادر نیز از دو طرف شانه و بازو به پشت می‌افتد.<ref>مجیدی، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، 1389ش، ص95.</ref> زنان این قوم به این چادر، «چارچف» می‌گویند.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص50.</ref> رنگ چادر زنان، اغلب قرمز است که با رنگ‌های تیره‌تر همراه می‌شوند. چادر، در میان زنان کوچ‌نشین، از نظر کاربرد، اهمیت دارد و به‌هنگام کار و فعالیت آن را به‌دور کمر می‌بندند.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص24.]</ref> | ||
جوراب (جُرِب): جوراب‌های زنان کرمانجی از پشم گوسفند تهیه می‌شود و توسط خود زنان با نقش‌ونگارهای زیبایی بافته می‌شود. این جوراب‌ها دارای ساق‌های کوتاهی است که تا وسط ساق پا می‌رسد.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص96.</ref> | '''جوراب (جُرِب)''': جوراب‌های زنان کرمانجی از پشم گوسفند تهیه می‌شود و توسط خود زنان با نقش‌ونگارهای زیبایی بافته می‌شود. این جوراب‌ها دارای ساق‌های کوتاهی است که تا وسط ساق پا می‌رسد.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص96.</ref> | ||
کومی (کُمُخ): نوعی کفش چرمی، به‌رنگ سبز که شبیه نعلین نوک‌برگشته است. رویه و کناره‌های کفش با نخ‌های ابریشمی، گلدوزی می‌شوند.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص96.</ref> | '''کومی (کُمُخ)''': نوعی کفش چرمی، به‌رنگ [[سبز (رنگ)|سبز]] که شبیه نعلین نوک‌برگشته است. رویه و کناره‌های کفش با نخ‌های ابریشمی، گلدوزی می‌شوند.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص96.</ref> | ||
چاروق: نوعی کفش که تمام قسمت‌های آن از چرم گاو و گوسفند تهیه شده و بیشتر در زمستان‌ها استفاده می‌شود. رویه و | '''چاروق''': نوعی کفش که تمام قسمت‌های آن از چرم گاو و گوسفند تهیه شده و بیشتر در زمستان‌ها استفاده می‌شود. رویه و کفۀ کفش توسط کفاشان محلی دوخته می‌شود.<ref>منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص56.</ref> | ||
==رنگ و نماد در پوشاک زنان کوچ‌نشین شمال خراسان== | ==رنگ و نماد در پوشاک زنان کوچ‌نشین شمال خراسان== | ||
هر یک از اجزای لباس زنان، رنگ ویژه‌ای دارد که توسط طایفه مشخص شده و ثابت است. رنگ لباس زنان کوچ‌نشین، بیشتر به‌رنگ‌های سرخ، سفید، زرد و گاهی نارنجی است. لباس دختران و زنان جوان از رنگ‌های سفید، زرد و نارنجی و لباس زنان مسن از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌شود. زنان کوچ‌نشین نیز بعد از ازدواج، شیلوار سرخ می‌پوشند؛ <ref>گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص42.</ref> اما زنان یکجانشین کرد شمال خراسان، تفاوتی در رنگ لباس زنان، دختران و کودکان دیده نمی‌شود و فقط دختران و کودکان از یک نوع سرپوش با زمینه‌ای سیاه همراه‌با نقوش گیاهی و گل‌های صورتی استفاده می‌کنند؛ اما زنان دو نوع سرپوش به‌رنگ‌های سیاه و قرمز را روی سر می‌گذارند.<ref>کشاورز و جوادی، «انتزاع نمادین در زیباشناسی هنر بلوچستان، نمونة موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، 1398ش، ص10.</ref> رنگ‌های غالب در پوشاک زنان یکجانشین عبارت است از: قرمز، سفید، زرد و سیاه: <ref>گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص43.</ref> | هر یک از اجزای لباس زنان، رنگ ویژه‌ای دارد که توسط طایفه مشخص شده و ثابت است. رنگ لباس زنان کوچ‌نشین، بیشتر به‌رنگ‌های سرخ، سفید، زرد و گاهی نارنجی است. لباس دختران و زنان جوان از رنگ‌های سفید، زرد و نارنجی و لباس زنان مسن از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌شود. زنان کوچ‌نشین نیز بعد از ازدواج، شیلوار سرخ می‌پوشند؛ <ref>[https://shij.ir/RAHS/upload/RAHS/Content/020502_10/04-RAHS-No55-67448.pdf گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص42.]</ref> اما زنان یکجانشین کرد شمال خراسان، تفاوتی در رنگ لباس زنان، دختران و کودکان دیده نمی‌شود و فقط دختران و کودکان از یک نوع سرپوش با زمینه‌ای سیاه همراه‌با نقوش گیاهی و گل‌های صورتی استفاده می‌کنند؛ اما زنان دو نوع سرپوش به‌رنگ‌های سیاه و قرمز را روی سر می‌گذارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414545/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B2%D8%A7%D8%B9-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 کشاورز و جوادی، «انتزاع نمادین در زیباشناسی هنر بلوچستان، نمونة موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، 1398ش، ص10.]</ref> رنگ‌های غالب در پوشاک زنان یکجانشین عبارت است از: قرمز، سفید، زرد و سیاه: <ref>[https://shij.ir/RAHS/upload/RAHS/Content/020502_10/04-RAHS-No55-67448.pdf گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص43.]</ref> | ||
رنگ قرمز: از مهم‌ترین و اصلی‌ترین رنگ در لباس کرد این منطقه است که در شیلوار و | '''رنگ قرمز''': از مهم‌ترین و اصلی‌ترین رنگ در لباس کرد این منطقه است که در شیلوار و جلیقۀ کوچ‌نشینان و در پاچه، پیراهن و شال یکجانشینان دیده می‌شود. این رنگ نماد جوشش، فعالیت و تحرک، هیجان، صلابت و گرمای وجود پوشندگان آن است. رنگ قرمز نشانۀ عشق و زندگی در زنان کوچ‌نشین و نشانۀ حکمت و معرفت در زنان کرد یکجانشین است.<ref>[https://shij.ir/RAHS/upload/RAHS/Content/020502_10/04-RAHS-No55-67448.pdf گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص43 و 44.]</ref> | ||
رنگ سفید: از شریف‌ترین رنگ‌ها که در هنر اسلامی نماد وجود مطلق و وحدت در کثرت است. رنگ سفید از سبک‌ترین رنگ‌ها است و به‌همین دلیل حرکتی رو به بالا دارد و به آسمان نزدیک است.<ref>نصیری و دیگران، نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی، 1397ش، ص53.</ref> این رنگ در پیراهن و شال زنان کوچ‌نشین مانند پرچمی سفید، نشان | '''رنگ سفید''': از شریف‌ترین رنگ‌ها که در هنر اسلامی نماد وجود مطلق و وحدت در کثرت است. رنگ سفید از سبک‌ترین رنگ‌ها است و به‌همین دلیل حرکتی رو به بالا دارد و به آسمان نزدیک است.<ref>نصیری و دیگران، نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی، 1397ش، ص53.</ref> این رنگ در پیراهن و شال زنان کوچ‌نشین مانند پرچمی سفید، نشان دهندۀ پایان جنگ میان ملت‌ها است؛ اما این رنگ در پیراهن و شال زنان یکجانشین، برای نقش‌اندازی روی لباس‌ها استفاده شده است.<ref>[https://shij.ir/RAHS/upload/RAHS/Content/020502_10/04-RAHS-No55-67448.pdf گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص44.]</ref> | ||
رنگ زرد: رنگی درخشان و امید‌بخش که نماد روشنایی، روحانی و مهربانی است. در کوچ‌نشینان، دختران مجرد و در یکجانشینان، در پیراهن، چادر و شال زنان از رنگ زرد استفاده می‌شود. این رنگ، سطح انرژی بدن را بالا می‌برد و مانع افسردگی می‌شود.<ref>گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص45 و 46.</ref> | '''رنگ زرد''': رنگی درخشان و امید‌بخش که نماد روشنایی، روحانی و مهربانی است. در کوچ‌نشینان، دختران مجرد و در یکجانشینان، در پیراهن، چادر و شال زنان از رنگ زرد استفاده می‌شود. این رنگ، سطح انرژی بدن را بالا می‌برد و مانع [[افسردگی|افسردگی]] می‌شود.<ref>[https://shij.ir/RAHS/upload/RAHS/Content/020502_10/04-RAHS-No55-67448.pdf گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص45 و 46.]</ref> | ||
رنگ سیاه: از قوی‌ترین رنگ‌ها که نشان از عظمت و بزرگی دارد. رنگ سیاه، | '''رنگ سیاه''': از قوی‌ترین رنگ‌ها که نشان از عظمت و بزرگی دارد. رنگ سیاه، پوشانندۀ تمام رنگ‌ها و نماد راز شب و نیز عزا و سوگ است. این رنگ در لباس زنان یکجانشین بیشترین کاربرد را در سرپوش آنان دارد و در شار زنان نیز نمادی از معرفت و حکمت است.<ref>[https://shij.ir/RAHS/upload/RAHS/Content/020502_10/04-RAHS-No55-67448.pdf گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص46.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۰: | خط ۷۹: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* امیدی، ناهید، دیده و دل و دست؛ پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، مشهد، به‌نشر، 1383ش. | *امیدی، ناهید، دیده و دل و دست؛ پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، مشهد، به‌نشر، 1383ش. | ||
* امیری‌فروتقه، زهره و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در | *امیری‌فروتقه، زهره و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدۀ اخیر»، فصلنامۀ تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، 1403ش. | ||
* ضیاءپور، جلیل، پوشاک ایل‌ها، چادرنشینان و روستاییان ایران، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1370ش. | *ضیاءپور، جلیل، پوشاک ایل‌ها، چادرنشینان و روستاییان ایران، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1370ش. | ||
* کشاورز، گلناز و جوادی، شهره، «انتزاع نمادین در زیباشناسی هنر بلوچستان، | *کشاورز، گلناز و جوادی، شهره، «انتزاع نمادین در زیباشناسی هنر بلوچستان، نمونۀ موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، نشریۀ علمی پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر، 1398ش. | ||
* گریوانی، زینب و دیگران، | *گریوانی، زینب و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، مجلۀ هنر و تمدن شرق، پاییز 1402ش. | ||
* گریوانی، زینب و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، | *گریوانی، زینب و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، ماهنامۀ پژوهش در هنر و علوم انسانی، تیر ماه 1402ش. | ||
* مجیدی، هه‌تاو، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه الزهرا، 1389ش. | *مجیدی، هه‌تاو، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه الزهرا، 1389ش. | ||
* | *«مطالعۀ تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس، تاریخ درج مطلب: 8 تیر 1401ش. | ||
* منصوریان، سارا، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو | *منصوریان، سارا، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقۀ کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، پایان‌نامۀ دوره کارشناسی ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ، 1400ش. | ||
* مونسی‌سرخه، مریم و دیگران، نوع لباس و نمادهای رنگ در عرفان اسلامی، تهران، هنرهای زیبا، 1389ش. | *مونسی‌سرخه، مریم و دیگران، نوع لباس و نمادهای رنگ در عرفان اسلامی، تهران، هنرهای زیبا، 1389ش. | ||
* نصیری، محمد و دیگران، نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی، 1397ش. | *نصیری، محمد و دیگران، نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی، 1397ش. | ||
* وطن‌دوست، سارا، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، قم، عمو علوی، 1394ش. | *وطن‌دوست، سارا، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، قم، عمو علوی، 1394ش. | ||
* وطن‌دوست، سارا، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، قم، عمو علوی، 1395ش. | *وطن‌دوست، سارا، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، قم، عمو علوی، 1395ش. | ||
* هال، آستر و ویووسکا، جوزه لوچیک، تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی گلیم، | *هال، آستر و ویووسکا، جوزه لوچیک، تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی گلیم، ترجمۀ شیرین همایون‌فر و نیلوفر الفت‌شایان، تهران، کارنگ، 1377ش. | ||
* هوشنگی، شیرین، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، | *هوشنگی، شیرین، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، پایان‌نامۀ دوره کارشناسی ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ، 1393ش. | ||
[[رده: ویکیرز]] | |||
[[رده: پوشاک اقوام]] | |||
[[رده: پوشاک بر پایه فرهنگ]] | |||
[[رده: پوشاک بر پایه جنسیت]] | |||
[[رده: پوشاک بر پایه کارکرد]] | |||
[[رده: تاریخ پوشاک]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ تیر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۵۹
لباس زنان کرد شمال خراسان؛ پوشش زنان کرد در منطقۀ شمال خراسان.
پوشاک کردهای شمال خراسان تحت تاثیر شرایط جغرافیایی و فرهنگی از نظر شکل و ساختار متفاوت است. پوشش زنان کوچنده، دارای تزیینات مختصر با تنوع رنگی وسیع و پوشش زنان یکجانشین، پر نقش‌ونگار‌تر و دارای تزیینات بیشتری است. رنگ سرخ به‌طور مشترک در لباس زنان دو گروه دیده می‌شود که جزء مهم‌ترین و اصلی‌ترین رنگ‌ها است و نمادی زمینی دارد.
تاثیر موقعیت جغرافیایی بر لباس زنان کرد شمال خراسان
کردهای شمال خراسان به کُرمانج معروف‌اند که در دو استان خراسان شمالی و خراسان رضوی و بیشتر در شهرهای قوچان، کلات، شیروان، سبزوار و نیشابور زندگی می‌کنند. کردهای کرمانج خراسان از قدیمی‌ترین قبایل آریایی‌اند که هم به‌صورت کوچ‌نشینی و هم به‌صورت یکجانشینی در شهرها و روستاها سکونت دارند[۱] و به‌دلیل قرارگیری کردها در جغرافیای فرهنگی گوناگون، مهاجرت قومیت‌های مختلف و تفاوت در سبک زندگی آنها (کوچ‌نشینی و یکجانشینی) فرهنگ‌ها و پوشش‌های مختلفی را در این منطقه به‌وجود آورده است. تولید پشم گوسفند، پرورش نوغان و کرم ابریشم و کاشت محصولات کشاورزی نظیر پنبه باعث شده که زنان در تولید تن‌پوش‌ها، پاپوش‌ها و سرپوش‌ها از این مواد استفاده کنند.[۲]
ساختار پوشاک زنان کرد بر اساس باورها و کارکرد آنها
پوشش سر زنان کرد، نماد سرسپردگی و تعلق فرد به جامعه و نشانگر وضعیت تاهل و تجرد بودن زنان است. پوشش سر جهت حفاظت از سر و مو و زینت دادن به آنها در میان زنان کرد کاربرد دارد. زیرپوش، نمادی از اعتقادات اخلاقی در پنهان کردن قسمت‌هایی از بدن بوده و کارکرد آن محافظت از بدن در برابر سرما و گرما است. از دیگر اجزای پوشاک زنان کرد، شلوار، کراس، جلیقه و شال است که هر کدام، کارکردی چون ایجاد هویت جمعی، رسمیت دادن به ظاهر زنان و آماده به خدمت بودن را دارند. زیورآلات زنان نیز جنبه‌های اعتقادی مثل دفع چشم‌زخم، تضمین سلامتی و افزایش توانایی را نشان می‌دهند و نشانۀ حیثیت و جایگاه اجتماعی فرد است.[۳]
پوشش زنان یکجانشین
یکجانشینان کرد شمال خراسان بیشتر در منطقۀ لایین خراسان رضوی زندگی می‌کنند[۴] و اجزای پوشاک آنها عبارت است از:
پیراهن: پیراهن زنان یکجانشین، به‌رنگ قرمز، ساده و ابریشمی است که پارچۀ آن توسط خود زنان این منطقه بافته می‌شود.[۵] این پیراهن دو چاک در پهلو دارد. قسمت جلوی آن با نقوش لوزی و مثلث تزیین شده که در اصطلاح محلی به نوع طرح آن «پیکام» می‌گویند.[۶] نقوش طراحی شده روی لباس، نمادی از زمین و در کنار هم بودن زنان و مردان است. همچنین این نقوش نماد یگانگی خدا است که با رنگ سفید که نشان‌دهندۀ نور کامل است، بافته شده‌اند.[۷]
شال: شال زنان یکجانشین از جنس ابریشم و به دو رنگ قرمز و مشکی دیده می‌شود. زنان، شال قرمز را سه‌گوش کرده و به پشت سر می‌بندند؛ به‌طوری که دنبالۀ آن آویزان باشد یا اینکه دنباله را در قسمت جلوی سر گره می‌زنند. در حاشیۀ این نوع شال، نقوش گیاهی ریزی طراحی شده که به شال «پیکام» مشهور است. شال دیگر زنان کاملاً مشکی است که چهار گوشۀ آن با یک گل کوچک تزیین شده است. اهالی این منطقه به این نوع شال، «شار مشکی» می‌گویند. زنان متاهل شار مشکی را دور دهان خود می‌بندند تا نشانۀ احترام و حیا نزد مردان و بزرگان باشد.[۸] پوشیدن شار مشکی به زنان قدرت می‌دهد و آنان را به کسب معرفت دعوت می‌کند.[۹]
نیم‌تنه: کتی است آستین‌بلند و جلوباز که روی پیراهن پوشیده می‌شود و در دو طرف پهلوها چاک دارد. روی نیم‌تنه، بته‌جقه‌هایی دوخته شده که این نقش‌ها نمادی از رشد و رویش دائمی در منسوجات ایرانی است.[۱۰]
دستمال نخی: دستمال یا کلاه نخی، مزین به نقوش هندسی که برای پوشاندن مو و نگه‌داشتن سایر اجزایی که روی سر قرار می‌گیرد، به‌کار می‌رود. نوع بستن این دستمال شیوۀ خاصی دارد که به آن «یاشماق» می‌گویند.[۱۱] نقوش هندسی به‌کار رفته در این دستمال، به‌صورت متقارن و متوازن کنار هم قرار گرفته که روح درونی بافنده در آن جریان دارد و بافنده در پی آفرینشگری است.[۱۲]
چادر: زنان یکجانشین روی همۀ لباس‌های خود شالی از جنس ابریشم و دستبافت را روی سر می‌اندازند که قد آن تا روی پا است و مانند چادر اطراف بدن را می‌پوشاند. این نوع چادر که به‌هنگام ازدواج روی سر عروس‌انداخته می‌شود، از زیبایی خاصی برخوردار است و از رنگ‌های شاد مثل زرد در آن استفاده می‌شود.[۱۳]
دامن‌شلواری: نوعی شلوار تا زیر زانو با پاچه‌های گشاد که در قسمت کمر با لیفه جمع می‌شود. از کمر تا پایین این دامن از سه جنس پارچۀ نخی، مخمل یا پشمی و در لبۀ پایین آن از پارچۀ ابریشم قرمز یا آبی تشکیل شده است. همچنین این دامن در قسمت بالا و پایین نواردوزی و قیطان‌دوزی شده و داخل آن دارای آستر است.[۱۴]
پوشش زنان کوچ‌نشین
شارِل (شال): از سرپوش‌های اصلی زنان کوچ‌نشین به‌ویژه زنان عشایر قوچانی شارل یا کَه‌ون است. زمینۀ که‌ون بیشتر به‌رنگ سفید یا شیری است که روی آن مزین به نقوش گل و شکوفه یا طاووس است[۱۵] که معروف‌ترین آن که‌ون طاووسی است. طریقۀ بستن که‌ون به این صورت است که ابتدا یکی از لبه‌های سرپوش را به‌داخل تا کرده، روی سر گذاشته و سپس دستمال ابریشمی را روی آن می‌بندند.[۱۶] نقش طاووس در سرپوش کوچ‌نشینان این منطقه نماد خوش‌اقبالی و ابدیت طول عمر است.[۱۷]
دستمال (سربند): این نوع دستمال که به ابریشم هفت‌رنگ معروف است، مربع‌شکل بوده و بیشتر زنان جوان و دختران از آن استفاده می‌کنند. زنان مسن‌تر نیز نوع ساده‌تر این دستمال را روی سر قرار می‌دهند. زنان این دستمال را سه‌گوش کرده و روی که‌ون قرار می‌دهند؛ به‌طوری که لبۀ که‌ون از زیر دستمال رویی روی پیشانی پیدا باشد. دنباله‌های دستمال را به پشت سر برده و سپس در جهت مخالف روی پیشانی آورده و گره می‌زنند. دنبالۀ که‌ون را نیز به پشت سر برده و از قسمت مخالف صورت به زیر لبۀ دستمال قرار داده و سپس می‌کشند و در پشت سر رها می‌کنند.[۱۸] در منطقۀ شیروان از پارچۀ کلاغه‌ای برای سربند استفاده می‌شود.[۱۹]
عرقچین: بخشی از سرپوش زنان کرد کرمانج که از دیرباز میان این قوم رواج داشته است. عرقچین، نوعی کلاه دست‌دوز و کاسه‌ای‌شکل است که نیمۀ بالایی سر زنان را می‌پوشاند. کردهای خراسان دو نوع عرقچین دارند: نوعی از آن که مرغوب‌تر و پرکاربردتر است، عرقچین سوزن‌دوزی‌شده با نخ‌های رنگی ابریشم است و نوع دیگر آن که ساده‌تر است و از پارچه‌های نخی گلدار یا ساده تهیه می‌شود و دور آن یک یا دو ردیف نوار تزیینی دوخته می‌شود.[۲۰]
چَرقت: روسری زنان کرد خراسان که متناسب با نوع فصل (در سرما ضخیم‌تر و در گرما، نازک‌تر) انتخاب می‌شود. جنس چرقت از پنبه است که به‌شکل مثلثی دوخته می‌شود و روی سر قرار می‌گیرد. این روسری دارای رنگ‌های مختلفی است و از پارچه‌های ساده و گلدار با نخ‌های زری برای دوخت آن، استفاده می‌شود.[۲۱]
کِراس (پیراهن): پیراهن زنان کرمانجی دارای یقۀ گرد است که تا حدود کمر می‌رسد و از تزیینات فراوانی برخوردار است؛ از جمله نوارهای افقی و عمودی که در قسمت پیش‌سینه و مچ آستین دوخته شده است. برای دوخت این پیراهن‌ها از پارچۀ گلدار انتخاب می‌شود.[۲۲] طرح‌های روی پیراهن زنان کوچ‌نشین، به‌صورت رها و پراکنده قرار گرفته و نمادی از صلح و دوستی و در عین زیبایی، عدالت است. روی این پیراهن نوارهایی زیگزاگی به‌صورت خطی پیوسته کنار هم دوخته می‌شوند که نشانی از کوه‌های به‌هم پیوسته‌اند و نمادی از سختی زندگی کوچ‌نشینی را نشان می‌دهند.[۲۳]
پاچه‌گراس: نوعی دامن که از پارچه‌های پشمی، پنبه‌ای و انواع پارچه‌های بازاری مثل قمیص و مداخل تهیه می‌شود. دورتادور این پارچه توسط خود زنان با مواد گیاهی، به‌رنگ‌های قرمز، آبی و سورمه‌ای رنگ‌آمیزی می‌شود. پاچه‌گراس به‌وسیلۀ یک بند به‌نخی داخل «نیف» روی کمر بسته می‌شود.[۲۴]
شیلوار یا شلیته: از بخش‌های اصلی لباس زنان کرد خراسان به شمار می‌آید. شیلوار، دامنی است پرچین که روی آن را سکه‌دوزی و قیطان‌دوزی می‌کنند و قسمت پایین آن را نیز با نوارهای رنگارنگی به‌نام «ماخل» تزیین می‌کنند. این پوشش در دخترها به رنگ زرد و در خانم‌ها به‌رنگ قرمز است و از پارچۀ مخمل برای دوخت آن استفاده می‌شود.[۲۵] زنان سالخورده شلیته‌های بلند که تا وسط ساق پا می‌رسد و جوانان شلیته‌های کوتاه‌تر که تا بالای زانو می‌رسد، به تن می‌کنند.[۲۶]
جلیقه: جلیقۀ زنان کرمانجی از جنس مخمل و قرمز رنگ است[۲۷] که روی آن با سکه، یراق و نوار تزیین می‌شود. جلیقه، در مناطق کردنشین مظهر اصالت لباس‌های کردی است.[۲۸]
جُبّه: شبیه کت، جنس آن از پارچۀ کرباس، دارای دو لایه که لایۀ رویی آن بیشتر به‌رنگ آبی است. این تن‌پوش را زنان میانسال، در تمام ایام سال می‌پوشند.[۲۹]
کَش: نوعی ژاکت، اغلب بدون آستین، دارای یقۀ گرد و ساده که توسط خود زنان کرمانجی بافته می‌شود. جنس این ژاکت از پشم گوسفند است که در زمستان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۳۰]
چنگه: نواری پهن به‌عرض تا ۱۰ سانتی‌متر است که روی آن با سکه‌دوزی، نواردوزی و نقش‌دوزی تزیین شده است. زنان این نوار را روی استخوان فک در طرفین صورت قرار داده و در قسمت بالا به‌وسیلۀ قلاب‌هایی به روسری متصل می‌کنند. از قسمت گوش‌ها به‌سمت بالای نوار، پول‌دوزی شده است.[۳۱]
روبند عروس: پس از پوشیدن اجزای کامل لباس، رسم است که روی سر عروس‌خانم‌ها روبند سرخ‌رنگی بیندازند. روبند از پارچۀ ابریشمی تهیه شده که تمام بدن عروس را می‌پوشاند و به‌وسیلۀ قطعه‌ای تزیینی روی سر بسته می‌شود.[۳۲]
چادر: پارچه‌ای است از جنس دَبیت و مربع‌شکل که دوگوشۀ آن را به‌اندازۀ دو رج نواردوزی و ریشه‌دوزی می‌کنند. زنان کرمانجی، چادر را به‌صورت سه‌گوش روی سر قرار داده و جلوی آن را به پهنای چهار انگشت به بالا تا می‌زنند تا چادر از سر نیفتد. ریشه‌های چادر نیز از دو طرف شانه و بازو به پشت می‌افتد.[۳۳] زنان این قوم به این چادر، «چارچف» می‌گویند.[۳۴] رنگ چادر زنان، اغلب قرمز است که با رنگ‌های تیره‌تر همراه می‌شوند. چادر، در میان زنان کوچ‌نشین، از نظر کاربرد، اهمیت دارد و به‌هنگام کار و فعالیت آن را به‌دور کمر می‌بندند.[۳۵]
جوراب (جُرِب): جوراب‌های زنان کرمانجی از پشم گوسفند تهیه می‌شود و توسط خود زنان با نقش‌ونگارهای زیبایی بافته می‌شود. این جوراب‌ها دارای ساق‌های کوتاهی است که تا وسط ساق پا می‌رسد.[۳۶]
کومی (کُمُخ): نوعی کفش چرمی، به‌رنگ سبز که شبیه نعلین نوک‌برگشته است. رویه و کناره‌های کفش با نخ‌های ابریشمی، گلدوزی می‌شوند.[۳۷]
چاروق: نوعی کفش که تمام قسمت‌های آن از چرم گاو و گوسفند تهیه شده و بیشتر در زمستان‌ها استفاده می‌شود. رویه و کفۀ کفش توسط کفاشان محلی دوخته می‌شود.[۳۸]
رنگ و نماد در پوشاک زنان کوچ‌نشین شمال خراسان
هر یک از اجزای لباس زنان، رنگ ویژه‌ای دارد که توسط طایفه مشخص شده و ثابت است. رنگ لباس زنان کوچ‌نشین، بیشتر به‌رنگ‌های سرخ، سفید، زرد و گاهی نارنجی است. لباس دختران و زنان جوان از رنگ‌های سفید، زرد و نارنجی و لباس زنان مسن از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌شود. زنان کوچ‌نشین نیز بعد از ازدواج، شیلوار سرخ می‌پوشند؛ [۳۹] اما زنان یکجانشین کرد شمال خراسان، تفاوتی در رنگ لباس زنان، دختران و کودکان دیده نمی‌شود و فقط دختران و کودکان از یک نوع سرپوش با زمینه‌ای سیاه همراه‌با نقوش گیاهی و گل‌های صورتی استفاده می‌کنند؛ اما زنان دو نوع سرپوش به‌رنگ‌های سیاه و قرمز را روی سر می‌گذارند.[۴۰] رنگ‌های غالب در پوشاک زنان یکجانشین عبارت است از: قرمز، سفید، زرد و سیاه: [۴۱]
رنگ قرمز: از مهم‌ترین و اصلی‌ترین رنگ در لباس کرد این منطقه است که در شیلوار و جلیقۀ کوچ‌نشینان و در پاچه، پیراهن و شال یکجانشینان دیده می‌شود. این رنگ نماد جوشش، فعالیت و تحرک، هیجان، صلابت و گرمای وجود پوشندگان آن است. رنگ قرمز نشانۀ عشق و زندگی در زنان کوچ‌نشین و نشانۀ حکمت و معرفت در زنان کرد یکجانشین است.[۴۲]
رنگ سفید: از شریف‌ترین رنگ‌ها که در هنر اسلامی نماد وجود مطلق و وحدت در کثرت است. رنگ سفید از سبک‌ترین رنگ‌ها است و به‌همین دلیل حرکتی رو به بالا دارد و به آسمان نزدیک است.[۴۳] این رنگ در پیراهن و شال زنان کوچ‌نشین مانند پرچمی سفید، نشان دهندۀ پایان جنگ میان ملت‌ها است؛ اما این رنگ در پیراهن و شال زنان یکجانشین، برای نقش‌اندازی روی لباس‌ها استفاده شده است.[۴۴]
رنگ زرد: رنگی درخشان و امید‌بخش که نماد روشنایی، روحانی و مهربانی است. در کوچ‌نشینان، دختران مجرد و در یکجانشینان، در پیراهن، چادر و شال زنان از رنگ زرد استفاده می‌شود. این رنگ، سطح انرژی بدن را بالا می‌برد و مانع افسردگی می‌شود.[۴۵]
رنگ سیاه: از قوی‌ترین رنگ‌ها که نشان از عظمت و بزرگی دارد. رنگ سیاه، پوشانندۀ تمام رنگ‌ها و نماد راز شب و نیز عزا و سوگ است. این رنگ در لباس زنان یکجانشین بیشترین کاربرد را در سرپوش آنان دارد و در شار زنان نیز نمادی از معرفت و حکمت است.[۴۶]
پانویس
- ↑ امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص27.
- ↑ «مطالعة تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس.
- ↑ «مطالعة تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس.
- ↑ امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص27.
- ↑ امیدی، دیده و دل و دست؛ پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص33.
- ↑ وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص150.
- ↑ گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص22 و 23.
- ↑ وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص145 و 146.
- ↑ مونسی‌سرخه و دیگران، نوع لباس و نمادهای رنگ در عرفان اسلامی، 1389ش، ص8.
- ↑ وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1395ش، ص150.
- ↑ امیدی، دیده و دل و دست. پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص23.
- ↑ گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص21.
- ↑ گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص24.
- ↑ امیدی، دیده و دل و دست. پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص48.
- ↑ وطن‌دوست، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، 1394ش، ص44.
- ↑ امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص23.
- ↑ هال و ویووسکا، تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی گلیم، 1377ش، ص65.
- ↑ امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص23.
- ↑ منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص92.
- ↑ امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص33.
- ↑ هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص61 و 62.
- ↑ هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص64.
- ↑ گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص21 و 22.
- ↑ هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص66.
- ↑ منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص56.
- ↑ مجیدی، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، 1389ش، ص93.
- ↑ گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص24.
- ↑ ضیاءپور، پوشاک ایل‌ها، چادرنشینان و روستاییان ایران، 1370ش، ص58.
- ↑ هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص65.
- ↑ هوشنگی، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، 1393ش، ص66.
- ↑ امیدی، دیده و دل و دست. پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، 1383ش، ص28.
- ↑ امیری‌فروتقه و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدة اخیر»، 1403ش، ص37.
- ↑ مجیدی، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، 1389ش، ص95.
- ↑ منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص50.
- ↑ گریوانی و دیگران، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص24.
- ↑ منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص96.
- ↑ منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص96.
- ↑ منصوریان، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقة کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، 1400ش، ص56.
- ↑ گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص42.
- ↑ کشاورز و جوادی، «انتزاع نمادین در زیباشناسی هنر بلوچستان، نمونة موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، 1398ش، ص10.
- ↑ گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص43.
- ↑ گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص43 و 44.
- ↑ نصیری و دیگران، نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی، 1397ش، ص53.
- ↑ گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص44.
- ↑ گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص45 و 46.
- ↑ گریوانی و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص46.
منابع
- امیدی، ناهید، دیده و دل و دست؛ پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان، مشهد، به‌نشر، 1383ش.
- امیری‌فروتقه، زهره و دیگران، «بررسی سرپوش زنان کرد، ترک و ترکمن شمال خراسان در سدۀ اخیر»، فصلنامۀ تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، 1403ش.
- ضیاءپور، جلیل، پوشاک ایل‌ها، چادرنشینان و روستاییان ایران، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1370ش.
- کشاورز، گلناز و جوادی، شهره، «انتزاع نمادین در زیباشناسی هنر بلوچستان، نمونۀ موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، نشریۀ علمی پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر، 1398ش.
- گریوانی، زینب و دیگران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، مجلۀ هنر و تمدن شرق، پاییز 1402ش.
- گریوانی، زینب و دیگران، «نمادشناسی رنگ در پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، ماهنامۀ پژوهش در هنر و علوم انسانی، تیر ماه 1402ش.
- مجیدی، هه‌تاو، بررسی تطبیقی پوشاک و زیورآلات کردی مناطق کردنشین ایران، پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه الزهرا، 1389ش.
- «مطالعۀ تاثیرات اقلیمی بر سبک پوشش سنتی زنان و مردان کرد»، وب‌سایت خبرگزاری کرد‌پرس، تاریخ درج مطلب: 8 تیر 1401ش.
- منصوریان، سارا، ویژگی‌های فرهنگی در شکل‌گیری پوشاک زنان اقوام کرد در دو منطقۀ کرمانشاه و خراسان شمالی (کرمانج)، پایان‌نامۀ دوره کارشناسی ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ، 1400ش.
- مونسی‌سرخه، مریم و دیگران، نوع لباس و نمادهای رنگ در عرفان اسلامی، تهران، هنرهای زیبا، 1389ش.
- نصیری، محمد و دیگران، نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی، 1397ش.
- وطن‌دوست، سارا، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، قم، عمو علوی، 1394ش.
- وطن‌دوست، سارا، پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان، قم، عمو علوی، 1395ش.
- هال، آستر و ویووسکا، جوزه لوچیک، تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی گلیم، ترجمۀ شیرین همایون‌فر و نیلوفر الفت‌شایان، تهران، کارنگ، 1377ش.
- هوشنگی، شیرین، بررسی تحلیلی و تطبیقی اجتماعی لباس زنان کرد در کردستان و خراسان شمالی، پایان‌نامۀ دوره کارشناسی ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ، 1393ش.