پوشیه

پوشیه؛ پارچه‌ای لطیف برای پوشاندن صورت زنان.

پوشیه، پارچه‌ای است که زنان صورت خود را با آن می‌پوشانند. در ایران قبل از اسلام در برخی مناطق و بعضی فرهنگ‌ها این نوع پوشش رایج بوده است؛ ولی از نظر اسلام پوشیدن صورت برای بانوان واجب نیست.

مفهوم‌شناسی

پوشیه یا روبند، پارچه‌ای است که زنان صورت خود را با آن می‌پوشانند. فرقی بین پوشیه، برقع، نقاب و روبنده نیست؛ ولی از جهت شکل ظاهری در مناطق مختلف فرق می‌کنند.

تاریخچه

در امپراطوری بیزانس، یونان و روم، زنان از پوشش صورت استفاده می‌کردند. ملکه‌ها و زنان اشراف در هندوستان نیز از پوشیه استفاده می‌کردند. در دین یهود و مللی که از دین یهود پیروی می‌کردند، حجاب به مراتب بیشتر از اسلام بود. در بین این ملت‌ها صورت و دو دست تا مچ هم پوشیده می‌شد.

استفاده از پوشیه در ایران

آشوریان؛ در نقوش نینوا چهرة مردان، زیاد به چشم می‌خورد؛ اما چهرة زنان به ندرت. به‌موجب قانونی که داشتند، زنان شوهردار در اجتماع باید چهرة خود را می‌پوشاندند.

هخامنشیان؛ در زمان داریوش، زنان اشراف و طبقة بالا فقط با تخت روان و روپوش‌دار از خانه بیرون می‌رفتند. صورت هیچ زنی در نقش‌های ایران باستان دیده نمی‌شود.

اشکانیان؛ زنان خاندان سلطنتی برای جابه‌جایی در کالسکه‌های پرده‌دار بودند و علاوه بر پشت پرده بودن، نقاب هم می‌زدند.

ساسانیان؛ سه تن از دختران کسری (پادشاه ساسانی) درحالی که با پوشش و نقاب بودند، مقابل عُمَر خلیفة دوم مسلمین ایستادند.

افشاریان و زندیان؛ زنان هنگام خروج از منزل به همراه چادر، از روبنده هم استفاده می‌کردند.

قاجار؛ بانوان هنگام بیرون رفتن، روی چادرشان روبنده می‌بستند و قسمت چشم‌شان را توردوزی می‌کردند. این روبنده‌ها را با قلابی به پشت سر می‌بستند و شکل این قلاب‌ها نشان‌دهندۀ طبقة اجتماعی فرد بود.

صفویان؛ یکی از پوشاک بانوان روبنده بوده است و زنان این دوره صورت خود را می‌پوشاندند.

جهانگردانی که در دورة صفویه از کشورهای مختلف به ایران آمدند از جمله؛ کلاویخو (اسپانیایی)، کلودانه (فرانسوی‌)، ژان شاردن (فرانسوی) و الئاریوس در توصیف حجاب زنان ایرانی دورۀ صفویه اذعان کرده‌اند که آنها صورت خود را به‌جز چشم‌ها با پوشیه می‌پوشاندند.

اکنون در جنوب ایران و شهرهای حاشیه خلیج فارس استفاده از پوشیه اغلب زینت بانوان محسوب می‌شود. در شهرهای مذهبی مثل قم و مشهد نیز برخی از زنان این نوع پوشش را مورد استفاده قرار می‌دهند.

وضعیت استفاده از پوشیه در کشورهای مختلف

• عراق: استفاده از پوشیه برای زنان شیعه عراقی امری مرسوم و اختیاری است.
• عربستان: پوشیدن روبند برای زنان در عربستان امری رایج و اجباری است.
• افغانستان؛ با سلطۀ طالبان این نوع پوشش اجباری شد.
• استفاده از پوشیه در میان زنان در کشورهایی مانند کویت، امارات متحده عربی، یمن، بحرین، اندونزی، الجزایر، لیبی، غنا و نیجریه نیز امری رایج است.

برداشتن پوشیه

در جوامعی که پوشاندن چهره زنان اجباری تلقی می‌شد، گشودن چهره در برخی از مناسبت‌ها و شرایط خاص از سوی جامعه قابل تحمل بود. زنان در جشن‌ها، عزاداری‌ها و برخی از مناسبت‌های خاص می‌توانستند روبندها را بالا بزنند. در ماجرای قحطی نان در تهران در شعبان ۱۲۷۷ق، زنان شیوه‌کنان با گشودن چهره‌های خود با مأموران ناصرالدين شاه درگیر شدند.

ممنوعیت پوشیه در برخی از کشورها

در برخی کشورها استفاده از پوشیه ممنوع اعلام شده است؛ از جمله فرانسه، مالزی ایلات کلانتان، انگلیس، بلژیک، استرالیا، ایتالیا، مصر، تونس و ترکیه، هلند و کانادا ایالت کِبِک. استفاده از پوشیه در فرانسه، اتریش و بلغارستان 150 یورو و در هلند 410 یورو جریمه نقدی دارد.

مخالفت با پوشیه‌زدن

در برخی از کشورهای جهان، زنان پوشیه‌دار مورد حملۀ پلیس و مخالفان حجاب اسلامی قرار می‌گیرند؛ پلیس سومالی در اردیبهشت 1386ش با حمله به زنان نقاب‌دار، پوشیه‌‌های آنان را به آتش کشید. در شهر لندن نیز گاهی بانوان مسلمان پوشیه‌دار مورد حملۀ زنان و مردان مخالف حجاب قرار می‌گیرند. مقامات مدرسه ریزریتل در بن آلمان، دو دانش‌آموز دختر را در سال ۲۰۰۶م به‌دلیل داشتن پوشیه از مدرسه اخراج کردند.

راه اندازی شبکه ماهواره‌ای زنان پوشیه‌دار

«ابواسلام احمد عبدالله» روحانی سلفی مصری در راستای مبارزه با تبعیض علیه زنانی که از پوشیه استفاده می‌کنند، شبکه ماهواره‌ای زنان پوشیه‌دار را راه‌اندازی کرد. همۀ مجریان این شبکه، زنان پوشیه‌دار هستند.

کارکرد پوشیه

1. حفظ حیا و عفت در بانوان؛
2. پوشاندن صورت بانوان زیبارو در حضور نامحرمان؛
3. برخورداری از آزادی عمل بیشتر؛
4. ناشناس ماندن و حفظ امنیت در برخی دوره‌های تاریخی؛
5. مراقبت در برابر چشم‌زخم؛
6. پنهان کردن عیب‌؛
7. محافظت از گرما و سرما در میان صحرانشینان؛
8. پوششی زینتی در برخی از مناطق.

انواع پوشیه

پوشیه در کشورها و فرهنگ‌های مختلف دارای انواع متفاوتی است:

• «نقاب کامل»؛ پوشش کامل صورت و چشم‌ها.
• «نقاب درزدار»؛ پوشاندن صورت به‌جز چشم‌ها.
• «نیم‌نقاب»؛ پوشش صورت به‌جز پیشانی، ابروها و چشم.
• «نقاب لوانی»؛ پوشاندن صورت غیر از پیشانی، چشم و بینی.

دیدگاه مرتضی مطهری درباره پوشش صورت

مرتضی مطهری معتقد است که اگر پوشاندن چهره و دو دست، مخصوصاً چهره واجب باشد، خود‌به‌خود شعاع فعالیت زن به درون خانه و اجتماعات خاص زنانه محدود می‌شود؛ ولی اگر پوشیدن گردی چهره واجب نباشد، این محدودیت لازم نیست.

در بخشی از آیۀ 31 سورۀ نور به پوشاندن گریبان زنان با روسری‌های‌شان اشاره شده است و چنانچه پوشاندن چهره هم ضرورت داشت، در آیه بیان می‌شد. در این آیه خمار به‌معنای روسری کوچک به کار رفته است. روسری کوچک را نمی‌توان مانند پرده، آویزان کرد که هم پشت سر را و هم چهره و گریبان را بپوشاند. وقتی آیه در مقام بیان حدود پوشش است و اشاره‌ای به چهره نمی‌کند، معلوم می‌شود که قراردادن حائل روی چهره واجب نیست.

از نظر مطهری نیز پوشش صورت و دست‌ها حتی در سیرۀ مسلمین عصر پیامبر و صحابه و اهل‌بیت واجب نبوده است. شهید ثانی نیز پوشاندن چهره و دست‌ها تا مچ را در سیرة مسلمین رد می‌کند.

مذموم یا مطلوب بودن پوشیه

برخی، افراط در حجاب را نیز همانند افراط در صفات پسندیده، همچون حلم و ایمان مطلوب می‌دانند. پوشاندن صورت از نظر اسلام واجب نیست؛ ولی در راستای رعایت کامل پوشش و انجام یک عمل مستحب است.

حکم فقهی

از نظر فقها لباس شهرت، لباسی است که از نظر جنس پارچه، رنگ و کیفیت آن متناسب با شأن فرد نباشد و باعث جلب توجه و انگشت‌نما شدن وی شود؛ با توجه به این تعریف، بیشتر فقها پوشیه را لباس شهرت نمی‌دانند و استفاده از آن را بلامانع دانسته‌اند. برخی نیز پوشیه‌زدن را نه‌تنها لباس شهرت نمی‌دانند؛ بلکه آن را لباس عفاف تلقی می‌کنند. شماری دیگر معتقدند که از پوشیه در کشورهای غیراسلامی و در مکانی که باعث جلب توجه شود، نباید استفاده کرد و احتیاط در ترک آن است.

از نظر فقهی پوشاندن صورت بر زنان واجب نیست. طبق دیدگاه فقها استفاده از پوشیه در مکان‌هایی که معمول نیست و باعث انگشت‌نما شدن فرد می‌شود، بنابر احتیاط نباید استفاده شود؛ ولی در مناطقی که معمول است اشکالی ندارد.

منابع

• «احکام حجاب و عفاف»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ بازدید: 24 اردیبهشت 1402ش.
• «پوشش برقع یا روبنده در کدام کشورها ممنوع است؟»، وب‌سایت یورونیوز، تاریخ بازدید: 6 خرداد 1402ش.
• «پوشیه و حجاب»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1395ش.
• «پوشیه»، وب‌سایت جامع‌المسائل، تاریخ بازدید: 24 اردیبهشت 1402ش.
• «تاریخچة حجاب و پوشش در ایران+ عکس و فیلم»، وب‌سایت های حجاب، تاریخ درج مطلب: 12 فرودین 1398ش.
• «حکم پوشیه‌زدن چیست؟»، وبگاه پاسخگویی به سؤالات دینی، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1394ش.
• «حمله وحشیانه به یک زن محجبه در لندن و پاره کردن پوشیه او»، خبرگزاری رسمی حوزه. تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1398ش.
• «دو دختر مسلمان در آلمان به علت حجاب از مدرسه اخراج شدند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 9 اردیبهشت 1385ش.
• کانون نشر احکام، احکام پوشش بانوان مطابق با آخرین فتاوای حضرت امام خمینی (ره) و آیات عظام بهجت، خامنه‌ای، سبحانی، سیستانی، صافی و مکارم شیرازی، قم، اطلس تاریخ شیعه، 1391ش.
• کمری، هانیه، «پوشش در کشورهای اسلامی؛ از برقع تا مانتو»، روزنامه جام‌جم، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1401ش.
• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، تهران، صدرا، چاپ 130، دی 1400ش.
• «معنای برقع، قناع و نقاب و جواز پوشیدن اینها برای زنان»، وب‌سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 6 خرداد 1402ش.
• موسی‌پور، ابراهیم، «روبند»، دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: 6 خرداد 1402ش.
• «نشان‌ سوزن‌دوزی ایرانی بر روی برقع | تاریخچه برقع در جهان»، پایگاه خبری لباس پارسی، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1400ش.
• «همة کشورهایی که پوشیه را ممنوع کردند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1393ش.
• «همه کشورهایی که «پوشیه» را ممنوع کردند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1393ش.