حیا در اندیشه سیدعلی خامنه‌ای

حیا در اندیشه سیدعلی خامنه‌ای؛ احساس شرم از ارتکاب رفتار ناپسند در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای.

حیا در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای، نه به‌معنای ترک مطلق گناه، بلکه به‌عنوان احساس شرم از ارتکاب گناه تعریف می‌شود. وی حیا را در رأس فضایل اخلاقی دانسته و آن را برای مردان و زنان ضروری می‌داند. از دیدگاه او، بی‌حیایی منجر به فروپاشی اخلاقی و اجتماعی می‌شود و اسلام در برابر جریان‌های ضدحیا قرار دارد. وی حیا را به دو نوع عقلانی و جاهلانه تقسیم می‌کند و بر لزوم آموزش حیا در نظام تربیتی تأکید دارد. او جوامع غربی را غرق در فرهنگ بی‌حیایی می‌داند و معتقد است که استعمار از طریق کشف حجاب در دوران پهلوی، قصد داشت فرهنگ حیا را در ایران تضعیف کند. این سیاستمدار ایرانی حیا را جزئی از هویت زن ایرانی و عامل اقتدار ملی معرفی کرده است.

تعریف حیا از منظر آیت‌الله خامنه‌ای

سیدعلی خامنه‌ای حیا را به‌معنای ترک مطلق گناه نمی‌داند؛ بلکه آن را احساس شرم و گناه تعریف می‌کند. از نظر او، ممکن است از انسان خطا سر بزند، اما مهم این است که نسبت به اشتباه خود احساس شرمندگی داشته باشد. در مقابل، گناه کردن بدون احساس شرم یا پشیمانی، حالتی خطرناک است که باید از آن دوری کرد.

اهمیت و جایگاه حیا

آیت‌الله خامنه‌ای حیا را در رأس فضایل اخلاقی می‌داند و آن را ویژگی‌ای ارزشمند برای مردان و زنان معرفی می‌کند. از نگاه او، اسلام در نقطۀ مقابل جریان‌های ضدحیا قرار دارد و حفظ این فضیلت، نقش کلیدی در سلامت فرد و جامعه دارد. وی از بین رفتن حیا و عفت در جامعه را تهدیدی جدی برای نظام خانواده می داند.

گستره حیا در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

آیت‌الله خامنه‌ای تأکید دارد که حیا در برابر گناه، هم در پیشگاه خدا و هم در برابر مردم ضروری است. کسی که هنگام ارتکاب گناه هیچ شرمندگی‌ای احساس نمی‌کند، دچار بی‌پروایی و بی‌مبالاتی اخلاقی شده است. چنین افرادی به‌تدریج حریم‌های اخلاقی را کنار می‌زنند و به پرده‌دری و وقاحت کشیده می‌شوند.

حیای عقلانی و حیای جاهلانه

حیا در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای در یک تقسیم‌بندی به دو نوع عقلانی و جاهلانه تقسیم می‌شود:

حیای عقلانی این است که انسان از روی عقل و دانش احساس حیا می‌کند، مثل حیا در برابر گناه یا در مقابل کسانی که احترام‌شان لازم است. این حیا نشان‌دهنده رفتار عالمانه است.

حیای جاهلانه آن است که انسان از کارهایی که برای رشد و تعالی او مفید است، مانند پرسیدن، یادگیری یا عبادت کردن، احساس شرم کند. این نوع حیا، رفتاری جاهلانه است.

تربیت انسان باحیا در نظام آموزشی

آیت‌الله خامنه‌ای، اهمیت ویژه‌ای برای حیا در نظام آموزشی قائل هستند و آن را جزء لاینفک تربیت نسل جوان می‌داند. از نظر وی آموزش‌وپرورش وظیفه دارد نسلی را تربیت کند که حیا را درونی کرده باشد.

حیا در جوامع غربی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای

در اندیشه این سیاستمدار ایرانی، در جوامع غربی جوانان به‌طور معمول تحت تأثیر فرهنگ بی‌بندوباری و فقدان حیا قرار دارند و در فساد اخلاقی غرق هستند. این وضعیت نه‌تنها بر فرد، بلکه بر بنیان‌های اجتماعی و فرهنگی نیز تأثیرات منفی می‌گذارد و می‌تواند به‌تدریج به فروپاشی اجتماعی منجر شود، حتی اگر این جوامع از نظر علم و ثروت پیشرفته باشند.

پیوند حجاب و عفاف در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

از دیدگاه سیدعلی خامنه‌ای، استعمارگران با استفاده از ابزارهای مختلف، از جمله تبلیغات و نظام‌های آموزشی، تلاش داشتند هویت فرهنگی و دینی ملت ایران را از بین ببرند. این توطئه، که با حمایت رضاخان به‌ویژه در زمینه کشف حجاب عملیاتی شد، به‌قصد برداشتن فاصله‌ای بود که اسلام میان دو جنس قرار داده و در نتیجه از بین بردن نیروی عظیم ایمانی و فرهنگی زنان ایرانی بود.

از این منظر، توطئه کشف حجاب، برنامه‌ای استعماری بود که با همکاری روشنفکران وابسته به غرب و رژیم پهلوی، به‌ویژه رضاخان، بر ایران اسلامی تحمیل شد. این اقدام برای نابودی «حیا و عفاف» و جایگزینی آن با «عیاشی و هرزگی» در جامعه ایرانی طراحی شد.

آیت‌الله خامنه‌ای اشاره می‌کند که کشف حجاب، که با زور سر نیزه توسط رضاخان اعمال شد، نه‌تنها به‌عنوان یک سیاست ضد دینی بلکه به‌منظور نابودسازی یکی از عوامل اقتدار فرهنگی ایران اسلامی و ایجاد فضایی فسادآلود برای نسل‌های آینده، پیاده‌سازی شد. این اقدام به‌طور عمده به‌وسیلۀ چماق و تهدید انجام گرفت، به‌طوری که زنان ایرانی حتی حق نداشتند که روسری به سر کنند و در صورت تلاش برای حفظ حجاب، با خشونت مواجه می‌شدند.

به اعتقاد وی، برداشتن حجاب در دوره پهلوی، در جهت مشغول کردن مردم به مسائل جنسی و منحرف کردن آنها از اهداف و مسئولیت‌های اجتماعی و انسانی صورت گرفت؛ اما ایمان عمیق ملت ایران مانع تحقق کامل اهداف آنها و گسترش این انحرافات در جامعه شد.

ارتباط حیا و عظمت زن

حیا در منظومۀ فکری آیت‌الله خامنه‌ای جزو هویت زن ایرانی است و عظمت زن به‌واسطه آمیختن حُجب، حیا و عفاف زنانه با عزت اسلامی و مؤمنانه‌اش قابل درک است. زن مسلمان در این دیدگاه به‌عنوان موجودی با کرامت و با ویژگی‌هایی معرفی می‌شود که باید در راستای حفظ ارزش‌های اسلامی و انسانی باشد.

برخلاف دنیای فاسد غرب که تلاش می‌کند شخصیت زن را از طریق روش‌های نادرست و انحرافی به نمایش بگذارد که در آن تحقیر جنس زن نهفته است، آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است که غرب برای نشان‌دادن شخصیت زن، او را به گونه‌ای تحقیرآمیز مجبور به کنار گذاشتن حجاب و عفاف کرده و به او دستور می‌دهد تا به‌منظور جلب توجه مردان، جلوه‌گری کند.

مظاهر حیا در جامعه از منظر آیت‌الله خامنه‌ای

از نگاه سیدعلی خامنه‌ای، حیا مفهومی فراتر از پوشش ظاهری است و در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی نمود دارد. او رعایت پوشش مناسب را یکی از نشانه‌های بارز حیا می‌داند، اما بر این باور است که حیا باید در گفت‌وگوها و روابط اجتماعی نیز تجلی یابد. پرهیز از بی‌پروایی در سخن، حفظ احترام در مکالمات و برخوردهای سنجیده، از جلوه‌های مهم این ویژگی اخلاقی به شمار می‌آید.

افزون بر این، حیا در عملکرد و رفتار افراد نیز معنا پیدا می‌کند؛ به گونه‌ای که انجام اعمال ناپسند بدون احساس شرم و عذرخواهی، نشانه‌ای از ضعف حیا در جامعه است. او معتقد است که برخی جنایات، چه در عرصه‌های مالی و چه در حوزه‌های انسانی، از آنجا ناشی می‌شوند که افراد بدون احساس شرمندگی، مرتکب خطا شده و در برابر دیگران بی‌پروا رفتار می‌کنند.

حیا پایه اقتدار ملی در جامعه ایرانی

در اندیشه این سیاستمدار ایرانی، حیا یکی از عوامل اصلی اقتدار ملی به شمار می‌آید که دشمنان اسلام و ایران به‌طور خاص آن را هدف قرار داده‌اند. آن‌ها در تلاش‌اند که ایمان، حیا و عفاف، پایبندی به مبانی دینی و اعتقاد راسخ به حاکمیت دین را از بین ببرند.

سیاست جهانی حیازدایی

این فقیه و سیاستمدار ایرانی معتقد است که سیاستی جهانی برای از بین بردن حیا در جوامع در حال اجرا است و قدرت‌های ضدبشری، از جمله صهیونیست‌ها و سرمایه‌داران، در این مسیر نقش اساسی ایفا می‌کنند. این جریان‌ها از ابزارهای مختلفی برای زدودن حیا استفاده می‌کنند و بر امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع سلطه یافته‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای اشاره می‌کند که تا ۱۵۰ یا ۲۰۰ سال پیش، اروپا چنین وضعیت نابسامانی نداشت، اما به‌تدریج، با نفوذ این جریان‌ها، فساد و بی‌حیایی گسترش یافت.

راه‌های گسترش بی‌حیایی در جامعه

سیدعلی خامنه‌ای بر این باور است که راه‌های متعددی برای از بین بردن حیا در جامعه به‌کار گرفته شده است. او اختلاط بی‌ضابطه زنان و مردان را یکی از ابزارهای تضعیف حیا می‌داند و معتقد است که تغییر در پوشش زن و مرد از طریق تبلیغ و ترویج پوشش‌های نامناسب، از دیگر روش‌های کاهش حیا در جامعه است.

به اعتقاد او، تحریف مفهوم حقوق زن نیز یکی از ابزارهای مورد استفاده در این مسیر است و آن‌چه با عنوان حقوق زن مطرح می‌شود، در واقع در راستای از بین بردن حیا است. همچنین، القای این باور که حجاب یک اجبار است، تلاشی برای حذف این ارزش انسانی و اسلامی محسوب می‌شود.

در کنار این موارد، او تأکید دارد که دشمنان از طریق فضای مجازی، با ترویج شبهات و محتوای ضدعفت و حیا، به دنبال انحراف جوانان و تضعیف ارزش‌های اخلاقی و دینی هستند و هدف اصلی آنان، دریدن پرده‌های حیا و دور کردن جوانان از اصول دین است.

پیامدهای از بین رفتن حیا

حیا از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای دارای اهمیت بالایی است و از بین رفتن آن می‌تواند پیامدهای ناگواری به همراه داشته باشد. به باور وی، زمانی که حیا از جامعه رخت برمی‌بندد، فساد و بی‌بندوباری به‌طور گسترده گسترش می‌یابد و ارزش‌های اخلاقی تضعیف می‌شوند. این موضوع موجب از هم گسیختگی بنیان‌های خانوادگی و اجتماعی خواهد شد.

علاوه بر این، از بین رفتن حیا راه را برای سلطه جریان‌های ضدبشری بر فرهنگ جامعه هموار می‌کند؛ چرا که کنترل چنین جامعه‌ای آسان‌تر شده و قدرت‌های جهانی می‌توانند به‌راحتی ارزش‌های خود را تحمیل کنند. در این شرایط، افراد بدون شرم و حیا، مرتکب رفتارهای ناپسند و غیراخلاقی می‌شوند و جرائم در جامعه افزایش می‌یابد.

حضرت محمد، الگوی حیا در فرهنگ اسلامی

از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، حیا یکی از ویژگی‌های برجسته پیامبر اسلام است که در تمام مراحل زندگی او مشاهده می‌شود. پیامبر اسلام در محیط فاسد و آلوده قبل از اسلام به‌عنوان شخصی پاکدامن و باحیا شناخته می‌شد. این ویژگی در دوران جوانی پیامبر کاملاً نمایان بود، به‌طوری‌که همه مردم او را به عفت و حیا می‌شناختند. علاوه بر این، پیامبر در مواجهه با ملامت‌ها، سر خود را به زیر می‌انداخت که نشان‌دهندۀ حیای او بود. این ویژگی‌ها، از دوران نوجوانی تا هنگام وفات پیامبر، به‌طور مستمر در رفتار و زندگی او دیده می‌شد.

بازتاب حیا در ادبیات و شعر فارسی

آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است در سرودن شعرهای عاشقانه باید از افراط اجتناب شود و فضای شعر همواره در چارچوب حُجب و حیای ایرانی‌اسلامی باقی بماند. وی تأکید دارد که شعر نباید به‌سمت ترویج اشعار عریان و بی‌پروایی سوق داده شود.

منابع

• «برداشتن حجاب؛ مقدمه برداشتن عفت و حیا در جامعه اسلامی»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 19 دی 1386ش.
• «بیانات در ابتدای درس خارج فقه درباره مسئله «حیا»»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1397ش.
• «بیانات در دیدار اعضای اتحادیه‌‌های انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان‌ و مسئولان امور تربیتی سراسر کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1379ش.
• «بیانات در دیدار جمعی از پرستاران نمونه کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1389ش.
• «بیانات در دیدار شاعران در ماه مبارک رمضان»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1387ش.
• «بیانات رهبر انقلاب به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید حوزه‌های علمیه»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1395ش.
• «دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام با رهبر انقلاب»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 7 اسفند 1397ش.
• «دیدار معلمان و فرهنگیان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 17 اردیبهشت 1396ش.
• «سوغات غرب با زور سر نیزه!»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1398ش.
• «شرح حدیث جلسه بیست و دوم/حیاء عقل و حیاء جهل»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ‌و‌نشر آثار حضرت آيت‌الله‌ خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1378ش.
• «شرح حدیث در ابتدای جلسه درس خارج فقه»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 26 بهمن 1382ش.
• «نگاهی به سیره مردمی پیامبر اعظم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1398ش.
• «نماهنگ | بانوی انقلابی»، وب‌سایت دفتر حفظ‌و‌نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1403ش.