دوستی افراطی

دوستی افراطی؛ وابستگی عاطفی افراطی و ناسالم میان دو فرد.

انسان‌ها به‌طور طبیعی تمایل به برقرار رابطه عاطفی و دوستانه با دیگر افراد دارند؛ ولی اگر این ارتباط حالت افراطی پیدا کند زندگی از ابعاد مختلف دچار اختلال می‌شود. وابستگی افراطی به دوستان، موجب کاهش توجه فرد به خانواده‌ می‌شود. استرس و مشغولیت‌های فکری او فراوان می‌شود و احساس گناه و ترس از طرد شدن همواره او را آزار می‌دهد. دوستی افراطی می‌تواند اصل ازدواج و روابط عاطفی با همسر آینده را تحت تأثیر قرار دهد.

نشانه‌های وابستگی عاطفی ناسالم

تمایل به برقراری رابطۀ دوستانه با فرد دیگر امری طبیعی است. چنین روابطی تا حدودی وابستگی هم می‌آورد؛ اما زمانی‌که وابستگی به طرف مقابل‌ از حد طبیعی بگذرد و تبدیل به وابستگی ناسالم بشود، فرد تمام تمرکز‌ زندگی‌‌اش معطوف به طرف مقابل می‌شود. این موضوع باعث می‌شود فرد نتواند از رابطه عاطفی‌ لذت ببرد و احساس آرامش داشته باشد. برخی از نشانه‌های وابستگی عاطفی ناسالم عبارتند از:

ارسال پیام به فرد محبوب به‌صورت مداوم

چنین افرادی مدام به‌صورت‌های مختلف به فرد محبوب پیام می‌فرستند و انتظار دارند که به‌سرعت پاسخ داده شود. اگر فوراً پاسخ داده نشود، اضطراب و نگرانی وجود او را فرا می‌گیرد.

نادیده گرفتن نیازهای خود

فردی که به‌شدت دچار وابستگی عاطفی به دیگری شده است، نیازهای خودش را فراموش می‌کند و گاهی از مطالبه حق خود هم خودداری می‌کند. چنین فردی بیشتر کارهای مورد علاقه طرف مقابل را انجام می‌دهد.

پذیرش درخواست‌های غیرمنطقی

گاهی فرد به‌خاطر علاقه شدید، قدرت تصمیم و درک منطقی را از دست می‌دهد؛ حتی با خواسته‌های غیرمنطقی دوستش موافقت می‌کند. طبق روایتی از امام علی عشق‌ ناروا باعث تسلط خواهش‌های فزاینده نفسانی بر عقلانیت می‌شود.

احساس بی‌معنا بودن زندگی بدون دوست محبوبش

فرد فکر می‌کند که زندگی بدون دوست محبوب بی‌معنا است و به تنهایی نمی‌تواند زندگی شادی داشته باشد.

تعقیب مداوم دوست مورد نظر در شبکه‌های اجتماعی

تعاملات فرد مورد علاقۀ خود‌ با دیگر افراد را پیگیری می‌کند. تمام عکس‌ها و نظرات دیگران را در صفحات اجتماعی فرد محبوبش را زیر و رو می‌کند تا دلش آرام گیرد؛ کنترل‌ کردن مداوم برای تحلیل شخصیت افرادی که با فرد محبوب در ارتباط هستند، نشانۀ وابستگی عاطفی شدید است.

احساس نیاز به کسب اطمینان و حمایت از سوی دوست

معمولاً فردی که از لحاظ عاطفی وابسته است، دنبال کسب اطمینان و حمایت از طرف دوست مورد علاقۀ خود است؛ مثلاً ممکن است به‌صورت مدام سؤالاتی از این قبیل بپرسد: «دوستم داری؟»، «نمی‌خوای که رابطه‌ات را با من به هم بزنی؟». در واقع با این پرسش‌ها می‌خواهد از حمایت دوست خود اطمینان حاصل کرده و احساس خوب پیدا کند.

تحمل نکردن بی‌توجهی و بی‌احترامی

درصورتی‌که وابستگی شدید باشد، فرد توهین‌ها و بی‌احترامی دوستش را تحمل می‌کند تا او را از دست ندهد.

میل به انحصارطلبی

یکی از نشانه‌های دوستی‌های افراطی میل به انحصارطلبی است. این افراد از اینکه دوست آنها، با افراد دیگری رابطه دوستانه داشته باشند دچار آشفتگی می‌شوند.

دلایل و زمینه‌ها

دلایلی مختلفی می‌تواند زمینۀ ابتلای افراد به دوستی‌های افراطی و وابستگی‌های عاطفی شدید را فراهم کند که برخی از این دلایل عبارتند از:

1. محیط‌های شبانه‌‌روزی: زندگی شبانه‌روزی با دوستان در خوابگاه‌های دانشجویی، زمینه‌ساز شکل‌گیری دوستی‌های افراطی است. معمولاً این گونه محیط‌ها از یک سوی، باعث قطع یا کاهش پیوندهای عاطفی فرد با خانواده و از دیگر سو، باعث افزایش ارتباط تنگاتنگ میان جوانان، مربیان، معلمان و یا دوستان آنها می‌شود.
2. شخصیت‌زدگی: برخی از جوانان به‌خاطر سبک تربیتی در خانواده دچار کمبودهای شخصیتی می‌شوند و این امر موجب می‌شود که جوانان دنبال یافتن الگوهایی خارج از محیط خانواده برآیند و در چنین موقعیتی، هر ویژگی خوب شخصیتی می‌تواند آنان را مجذوب کرده و این تعلقات را بیشتر کند.
3. عشق به زیبایی: انسان به‌طور طبیعی گرایش به زیبایی دارد و جوانان به‌ویژه افرادی که از طبع حساس و ظریف برخوردارند، بیشتر تحت تأثیر این گرایش قرار می‌گیرند و در مواردی آنچه را که در رؤیاهای خویش می‌پروراندند، در شخصیت معلم یا مربی خویش مشاهده می‌کنند.
4. توجه خاص به جذابیت‌های جوان: برخی از جوانان به‌دلایلی از قبیل زیبایی ظاهر، خوش‌بیان بودن و یا آراسته بودن، بیش از حد مورد توجه برخی دوستان قرار می‌گیرند و این امر، متقابلاً جوان را وا می‌دارد تا احساسات افراطی آنان را به گونه‌ای جبران کند.
5. تجرد افراد: افراد مجرد که هنوز تشکیل خانواده نداده‌اند و از جهت پاسخ به نیازهای غریزی و روانی با محدودیت‌هایی روبرو هستند، آمادگی بیشتری برای گرفتار شدن در دوستی‌های افراطی دارند.

پیامدهای دوستی‌های افراطی

روانشناسان بر این باورند که روابط درهم‌تنیده و غیرمعمول با هم‌جنسان می‌تواند موجب اختلال در ابعاد گوناگون زندگی افراد شود. در این زمینه می‌توان به پیامدهایی از قبیل؛ غفلت از یاد خدا، کم‌توجهی به امور عبادی و درسی، کاهش توجه به خانواده، وجود دعوا و اختلافات شدید، حساسیت بیش از اندازه، ترس از دست دادن و طرد شدن در رابطه و در نهایت، پایان رابطه اشاره کرد.

گروهی از پژوهشگران پس از بررسی میدانی، پیامدهایی برای این روابط بیان کرده‌اند: نگرش اجتماعی منفی نسبت به فرد، شرمساری جنسی و نگرش منفی نسبت به خود، احساس به درد نخور بودن از دید دیگران، مورد تمسخر دیگران واقع شدن و انگشت‌نما شدن. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که سرانجام 85درصد از این روابط به نابودی و جدایی کشیده شده است.

علاقه به همجنس در صورتی که از حالت طبیعی خارج شود موجب وابستگی شده و در مواردی به سوءاستفاده اخلاقی و جنسی نیز کشیده می‌شود. علاقه شدید به دوست هم‌جنس می‌تواند باعث شود فرد قادر به برقراری روابط جنسی و عاطفی مطلوب با همسر خود نباشد و این امر موجب کاهش رضایت زناشویی می‌شود.

دوستی افراطی با وابستگی شدید، ضعف اراده و کاهش اعتمادبه‌نفس را به دنبال دارد. فرد قدرت تصمیم‌گیری مستقل را از دست داده، هویت فردی‌اش تضعیف شده و احساس ناتوانی می‌کند، که این امر او را در مدیریت زندگی شخصی دچار مشکل می‌سازد.

افراط در دوستی می‌تواند توقعات زیادی ایجاد کند و باعث شود روابط به‌جای صمیمیت، دچار سردی شوند؛ زیرا ممکن است یک طرف قادر به برآورده کردن تمامی این توقعات نباشد.

مدیریت دوستی افراطی

برخی روانشناسان جهت مدیریت دوستی‌های افراطی راهکارهایی ارائه می‌کنند که عبارتند از:

اقدامات فرد مبتلا

افرادی که وابستگی شدید به دوستان خود دارند، می‌توانند اقدامات زیر را جهت کاهش وابستگی انجام دهند:

برنامه‌ریزی دقیق و مشخص برای شبانه‌روز

روانشناسان معتقدند اجتناب از بیکاری و مشغول شدن به فعالیت‌های هنری، فکری و عملی باعث می‌شود تا به‌تدریج این فعالیت‌ها جایگزین روابط قبلی شده و خلا عاطفی پر شود. نفس انسان به‌گونه‌ای است که همیشه نیاز به مشغله دارد و اگر مشغله نداشته باشد، دریچه خیال به روی انسان باز می‌شود؛ و این خیالات انسان را به گناه می‌كشاند؛ اما برعكس، فعالیت و اشتغال، مجال برای فكر و خیال باطل را از بین می‌برد.

کاهش و محدود کردن روابط به‌صورت تدریجی

فرد می‌تواند به‌صورت تدریجی از دوست خود جدا شود. این کار را می توان با محدود کردن روابط، کم کردن ملاقات‌ها و در نهایت ترک رابطه انجام داد.

تقویت بُعد معنوی و ایمان قلبی

عبادت و ایجاد رابطۀ قلبی با خداوند در کنار سایر فعالیت‌های هنری، ورزشی و علمی می‌تواند بسیاری از دغدغه های فکری آزاردهنده فرد را برطرف کند. طبق روایتی از امام صادق دل‌هایی که از دوستی و محبت خدا خالی می‌شوند، خداوند محبت غیر را در دل او وارد می‌کند.

ارتباط با دوستان متعدد و جدید

دوستان مختلف و متعددی را برای خود شناسایی کنید و با آنها ارتباط دوستانه برقرار کنید و با فرد مورد نظر یا فرد دیگری به‌عنوان تنها دوست خود ارتباط نداشته باشید.

اقدامات مربیان و والدین

مربیان و والدین نیز باید اقداماتی را برای کاهش و مدیریت دوستی‌های افراطی انجام دهند که برخی از این اقدامات عبارتند از:

1. تأمین و ارضاى نیازهاى روحى جوانان در حد متعادل.
2. تکریم منزلت نسل جوان.
3. تعادل در رفتار با نوجوانان و جوانان.
4. جایگزینى فعالیت‌هاى ذوقى، هنرى، فکرى و عملى.
5. ترغیب جوانان به ازدواج به موقع و با شرایط متناسب به گونه‌اى که روح سادگى و صمیمیت بر آن حاکم بوده و از تشریفات بى مورد، جدا و برکنار باشد.
6. تقویت مبانى اخلاقى و دینى جوانان و آشنا کردن نسل جوان، با محبت و جذبه الهى.

منابع

• ابراهیمی، سارگل و دیگران؛ «مطالعه کیفی بسترها و پیامدهای دوستی‌های درهم‌تنیده در میان دختران: یک مطالعه نظریه زمینه‌ای»، رویش روانشناسی، سال11، شماره 2، اردیبهشت 1401ش.
• «به دوستم علاقه افراطی پیدا کرده‌ام؛ چه باید بکنم»؛ وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1397ش.
• «تشخیص و رفع وابستگی عاطفی»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1402ش.
• «درمان وابستگی ناسالم عاطفی (کاهش وابستگی افراطی به همسر و دوست)»، وب‌سایت همیارعشق، تاریخ درج مطلب: 27 آذر، 1400ش.
• «راه پیش‌گیری و نجات از عشق‌های غیر الهی و افراطی چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئست‌نت، تاریخ درج مطلب: 12 مرداد 1400ش.
• «عوارض وابستگی افراطی»، وب‌سایت مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی موفقیت، تاریخ بازدید17/11/1402
• شرفی، محمدرضا، «جوان و دوستی‌ افراطی»، وب‌سایت الشیعه ‌، تاریخ بازدید: 25 دی 1402ش.
• شرفی، محمدرضا «جوان و نیروی چهارم زندگی»؛ وب‌سایت پاسخ؛ اندیشه قم مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم؛ بازدید: 25 دی 1402ش.
• شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، مترجم محمد دشتی، قم، مشهور، ۱۳۷۹ش.
• محمدی‌ ری‌شهری، میزان الحكمه، بی‌تا، وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: 25 دی 1402ش.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، قم، صدرا، بی‌تا، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، تاریخ درج: 2 خرداد 1391ش.
• «نظر خدا و دین در مورد عشق»، خبرگزاری رجانیوز، تاریخ درج مطلب: 17 شهریور 1393ش.
• «یکی از ویژگی های دوستی افراطی میل به انحصار طلبی است»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1403ش.