لباس مردان لکی

لباس مردان لکی؛ پوشاک و سبک پوشش مردان لک در استان‌های کرمانشاه، لرستان، ایلام و همدان.

لباس‌های مردان لک، همچون گنجینه‌ای از فرهنگ و تاریخ، روایتگر هویت این قوم هستند. از کلاه نمدی خاص «کِلاو» که نماد اقتدار و هویت مردان لک است تا «گلونی» که در هر پیچ و تاب آن، شرافت و عظمت را می‌توان یافت، هر جزئی از این پوشش‌ها معنای عمیقی دارد، مانند کلاه‌ها و تن‌پوش‌هایی چون «سترۀ» ساده و شیک، «چوخا» با نقوشی که حکایت از سربلندی و چالش‌های زندگی دارد. این لباس‌ها، با ظرافت و طراحی خاص خود، نه‌تنها نشانگر شرایط اقلیمی و اجتماعی، بلکه گواهی بر هزاران سال فرهنگ و سنت هستند. در میان ترانه‌ها و سروده‌های لکی، هر قطعه از این پوشش‌ها به‌عنوان بخشی از تاریخ شفاهی قوم لک به شمار می‌رود و همچنان در قلب این مردم زنده است.

ویژگی لباس مردم لکی

پوشش مردم لک (به لکی: رختاو لکی) نمایانگر تاریخ و هویت فرهنگی این قوم است. لباس‌های این خطه نمادی از آداب و رسوم و فرهنگ این قوم به شمار می‌رود. این تن‌پوش‌ها تحت‌تأثیر باورهای مذهبی، سنتی و شرایط اقلیمی منطقه و متناسب با روحیۀ مردم این خطه شکل گرفته است. لباس سنتی مردم لرستان یکی از زیباترین و اصیل‌ترین پوشش‌های بومی ایران است. این لباس با توجه به نوع شغل، فصل‌های سال و سن افراد تغییراتی در طراحی و کاربرد خود پیدا می‌کند.

سرپوش‌های مردان لک

کلاو

به کلاه نمدی در زبان لکی «کِلاو» می‌گویند. کلاه نمدی از پشم گوسفند شش‌ماهه به‌نام «وِرِن» تهیه می‌شود. بلندی این کلاه حدود ۲۵ تا ۲۸ سانتی‌متر است. بلندی و هیبت کلاو یادآور کلاه داریوش در نقوش تخت جمشید است. کلاه نمدی مردان لک مدور و بدون لبه است که در قسمت بالای آن سه سوراخ ریز به‌شکل مثلث دیده می‌شود. استفاده از این کلاه در مناطق سردسیر و کوهستانی سبب حفظ سرما و محافظت از سر در برابر برف و باران می‌شود. کلاه مردان لک، نمادی از هویت آن‌ها است. مردان زیر کلاه نمدی در محل پیشانی دستمال کلاغی ریشه‌دار می‌بندند و ریشه‌های آن را در اطراف سر و صورت آویزان می‌کنند.

کِلاو چرمی

این نوعی کلاه نمدی سفیدرنگ با کلگی و بدون درز است که به آن «کلاه منگنه‌دار» نیز گفته می‌شود.

کِلاو اِسبِه

این کلاه یکی دیگر از کلاه‌های نمدی مردانه است که از پشم بره‌ای به نام «وَرک» ساخته می‌شود. روی این کلاه نیز همانند کلاو سوراخ‌های ریزی به‌نام «دیژِنه» وجود دارد که گرمای سر را خارج می‌کند. این نوع کلاه نمدی، سفیدرنگ و به‌شکل نیم‌کره است.

کویرک

نوعی دیگر از کلاه مردان لک که از کرک بز و پشم گوسفند تهیه می‌شود. این کلاه را اغلب شکارچیان و سوارکاران و گاهی نیز جوانان در جشن‌ها و مهمانی‌ها همراه چوغا می‌پوشند.

گلونی

پارچه‌ای چهارگوش است که مردان لک آن را به‌شکل عمامه دور سر یا دور کلاه می‌پیچند. گلونی جزئی از هویت قوم لک به شمار می‌رود.

تن‌پوش‌های مردان لک

سِتِرَه

ستره یا قبای مردان لک، روپوشی ساده و با رنگ‌های مختلف است که بلندی آن تا زیر زانو می‌رسد. یقۀ ستره به‌شکل برگردان و دو طرف پهلوهای آن جیب طراحی شده است. ستره بیشتر جنبۀ اراستگی و شیک‌پوشی دارد و مردان لک در مراسم‌های مختلف از آن استفاده می‌کنند. ستره در میان قوم لک یادآور لباس کُستی یا کشتی زرتشتیان است که هر مرد زرتشتی از سن خاصی به بعد باید آن را در مراسم‌ها به تن کند.

کَپِنَک / فِراجی

کپنک، نوعی قبای نمدی و پشمی است که معمولاً توسط عشایر در گذشته استفاده می‌شد. به‌دلیل فرم مقاوم آن، از این لباس به‌عنوان لباس رزم در شرایط جنگلی دشوار استفاده می‌شده است.

کُلَه‌بال

پوششی است ساخته شده از پشم گوسفند که توسط نمدمال تهیه می‌شود. این تن‌پوش فاقد آستین بوده و معمولاً مردان عشایر آن را هنگام کوچ به تن می‌کنند.

سرداری

از دیگر تن‌پوش‌های مردان که روی لباس‌های دیگر پوشیده می‌شود، سرداری نام دارد. جنس سرداری مردان از مخمل طرح‌دار است و قد آن تا روی زانو می‌رسد. این لباس جلوباز بوده و در کمر چین دارد و آستین‌های آن نیز بلند است.

شال

یکی از اجزای اصلی پوشش مردم قوم لک، شال است که از پارچۀ چلوار سفید تهیه می‌شود. خاصیت انعطاف‌پذیری و سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوایی و فعالیت‌های روزانه از ویژگی‌های بارز این لباس است. مردان لک این شال را به دور کمر خود روی ستره می‌بندند تا علاوه‌بر زیبایی، راحتی و آسایش را برای خود فراهم کنند. مردان شکارچی و تفنگ‌چیان نگهبان قطار فشنگ را روی شال کمر قرار می‌دهند. شال مردان لک یادآور کمربند زرتشتیان است که روی کستی بسته می‌شود.

هراتی

بزرگان ایل و طایفۀ لک به‌جای شال سفید، هراتی را که نوعی سربند ابریشمی است، به دور کمر می‌بندند. بستن هراتی دور کمر شأن و منزلت مرد لکی را نشان می‌دهد.

کلپوس

نیم‌تنه‌ای از جنس پوست حیوانات که در گذشته رؤسای بزرگ ایل به‌هنگام شرکت در مراسم عزاداری آن را روی دوش خود می‌انداختند. کلپوس مردان لک‌زبان شبیه پوشش مردان دورۀ مادها بوده که در بسیاری از سروده‌ها نیز به آن اشاره شده است. در زمان مادها مردان نیم‌تنه‌ای از پوست حیوانات روی لباس‌های خود می‌پوشیدند. نیم‌تنه‌های رؤسای ایل از پوست یوزپلنگ، نیم‌تنۀ نگهبانان و محافظان از پوست بز کوهی و نیم‌تنۀ مردم عادی از پوست گوسفند تهیه می‌شد. پوشیدن کلپوس شأن و جایگاه اجتماعی مردان لک را نشان می‌دهد.

چوقا (چوخا)

از بالاپوش‌های مردان لک است که از پشم گوسفند تهیه می‌شود. چوخا جلوباز بوده و قدی تا روی زانو دارد. این تن‌پوش اغلب در بین لک‌های بیرانوند و حسنوند رواج دارد. روی چوخا راه‌راه‌های سیاهی به‌صورت عمودی و کوتاه و بلند بافته شده که نقوش آن یادآور ساختمان‌های دورۀ هخامنشی است. راه‌های سیاه روی چوخا نماد چالش‌ها وسختی‌ها و راه‌های سفید بین آن‌ها نماد سربلندی و پیروزی است.

این تن‌پوش فاقد آستین است و در زیر آن پیراهن آستین‌داری پوشیده می‌شود. ظریف‌ترین نوع چوخا، «چوخا لیواسی» است که نام آن از دهکده‌ای در لرستان به‌نام «لیواس» گرفته شده است. گاهی مردان لک شال سفید و بلند را بر روی چوخا به دور کمر می‌بندند.

امروزه استفاده از چوخا در میان مردم لک کمتر شده و تنها گروهی از مردان سالخورده و بزرگان روستاها هنوز آن را به تن می‌کنند. چوخای مردان لک دارای دو نوع «بتیه» و «آبا» است. بتیه، نوعی چوغا به‌رنگ طلایی یا سفید است که اغلب جوان‌ترها در مراسم‌های شادی و عروسی به‌ تن می‌کنند. نوع دیگر چوخا آبا یا عبا است که رنگ آن مشکی بوده و مردان سالخورده در مراسم عزا از آن استفاده می‌کنند.

شوال

شلوار مردان لک که «شوال» نامیده می‌شود، مشابه شلوار کردی است و دمپای آن تنگ است. در قسمت کمر این شلوار به‌جای کش نخ بافته شده‌ای قرار می‌گیرد که مردان آن را گره می‌زنند تا باز نشود. به شلوار مردان لک «سواره‌بر» نیز گفته می‌شود، چرا که برای سوار شدن بر اسب بسیار راحت بوده است. در قدیم مردان این شلوار را به‌هنگام جنگ و دیگر مراسم‌ها می‌پوشند.

پای‌پوش‌های مردان لک

گیوه

کفش محلی و دست‌ساز مردان لک، گیوه نام دارد. در گذشته کفی گیوه از چرم بوده است؛ اما امروزه از لاستیک‌های ضخیم و مقاوم برای کفی گیوه استفاده می‌شود. سطح روی گیوه از نخ تابیده بافته شده است که هنر و مهارت مردم لک‌زبان را نشان می‌دهد. مردان لک به‌هنگام انجام کارهای روزمره و کشاورزی از گیوه استفاده می‌کنند.

کلاش

کلاش، نوعی کفش مردانه است که زیرۀ آن از لاستیک و دور آن با چرم پوشیده می‌شود که به این عمل «گِرد گرفتن» می‌گویند. این کفش نمونه‌ای از هنری است که در آن دست‌دوزی و زیبایی‌شناسی به‌طور هماهنگ به کار رفته‌اند تا فرهنگ سنتی حفظ و کفشی مقاوم و زیبا خلق شود.

گلونی در قوم لک

گلونی از گذشته در میان مردم قوم لک رایج بوده و نمادی از شرافت، نجابت و برازندگی محسوب می‌شود. جایگاه ارزشمند آن بر رفتارهای نمادین مردم تأثیر گذاشته و در ترانه‌ها و تک‌بیتی‌های شفاهی قوم لک بازتاب یافته است.

کاربرد بستن گلونی در بین مردان لک

شیوه‌های بستن گلونی در میان مردان قوم لک متفاوت است؛ گلونی گاهی به‌عنوان دستار و گاهی نیز به‌عنوان شال گردن یا شال کمر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بستن گلونی دور سر یا دور کلاه نشان‌دهنده جایگاه ممتاز مردان است و استفاده از آن به‌عنوان شال‌گردن، نمادی از بزرگی و وقار مرد لکی به شمار می‌رود.

ثبت ملی گلونی لکی

در سال ۱۳۹۷ش شیوه‌های بستن گلونی میان مردم قوم لک در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. تنوع روش‌های بستن گلونی در میان مردان نشان‌دهندۀ هنر و ذوق ظریف آن‌ها در ایجاد ارتباطات اجتماعی است.

تغییرات پوشش مردان لکی

لباس مردان لک نمادی از هویت و فرهنگ این قوم به شمار می‌رود. لباس مردان این خطه طی هزاران سال تغییرات اندکی کرده است. از جملۀ این تغییرات که به فرمان رضاخان در ایران صورت گرفت، یقۀ تن‌پوش مردان (ستره) از یقۀ ساده به یقۀ برگردان بود. در لرستان به این نوع یقه برگردان که شبیه یقۀ کت‌های مردانه است، «یقه تبری» می‌گویند. لباس مردم لک‌زبان با وجود تهاجم فرهنگی، دچار کمترین نوع تغییرات شده است.

به‌کارگیری تن‌پوش‌های قوم لک در اشعار و سروده‌ها

پوشش قوم لک درادبیات این قوم بازتاب یافته است. در بین لک‌زبانان استان لرستان اشعار و سروده‌های لکی در قالب‌های مختلف ادبی بیان شده که مختص مردم این خطه است و این سروده‌ها از روحیات مردم لک سرچشمه گرفته شده است. ادیبان لک‌زبان دربارۀ پوشاک سنتی این قوم اشعاری سروده‌اند که از جملۀ این سروده‌ها می‌توان به ابیات دل‌انگیز و افسون‌گر «مویه و چهل سرود» اشاره کرد. این اشعار جزء قدیمی‌ترین سروده‌های درۀ سِیمَره هستند که به زبان لکی سروده شده است. این سروده‌ها در شناخت شیوۀ زندگی، آداب و فرهنگ و پوشش سنتی قوم لک تأثیر بسزایی دارد.

منابع

• آرین‌پو، افسانه، «بررسی هویت فرهنگی قوم لر و قوم لک با تکیه بر پوشاک»، پایان‌نامۀ دوررۀ کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، بهمن 1400ش.
• پارسا، بهجت‌الله، لرستان در باستان و امروز، خرم‌آباد، شاپور‌خواست، 1388ش،
• پهلوانی، لیلا، مستندنگاری البسۀ محلی لرستان، ادارۀ کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان به معاونت صنایع دستی، 1392ش.
• خان‌محمدی، محمدحسین و دولتی‌سیاب، اکرم، «جایگاه پوشش سنتی لک‌زبانان لرستان در تک‌بیتی‌های آنان»، فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، 1395ش.
• دوستی، کرم، مردم‌شناسی ادبیات لکی، خرم‌آباد، سپهر ادب، 1392ش.
• رحیمی عثمانوندی، رستم، بومیان دورۀ مهرگان، کرمانشاه، ماهیدشت، 1379ش،
• زینی‌پور، مهدی، پوشش سنتی لک و لر، روزنامۀ کاسیت، 19 مرداد 1393ش.
• شفیع‌زاده، فتح‌الله، لرستان در شعر شاعران، خرم‌آباد، شاپور‌خواست، 1383ش.
• عسکری‌عالم، علیمردان، ادبیات شفاهی قوم لک، تهران، آرون، 1388ش.
• غیبی، مهرآسا، پوشاک اقوام ایرانی، تهران، هیرمند، 1387ش.
• «گلونی و جایگاه فرهنگی و اجتماعی آن در میان قوم لک»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تاریخ بازدید: 4 فروردین 1404ش.
• متین، پیمان، پوشاک در ایران زمین، تهران، امیرکبیر، 1382ش.
• نوری، علی، «پوشش مردمان قوم لک»، وب‌سایت لک لکستان، تاریخ درج مطلب: 26 ژانویه 2025.