لباس مردان کهگیلویه و بویراحمد

لباس مردان کهگیلویه و بویراحمد؛ تن‌پوش مردان در استان کهگیلویه و بویراحمد.

مردان کهگیلویه کلاه‌های نمدی روی سر می‌گذارند. از تن‌پوش‌های آنان جوقه، حِله، پیراهن و سدره است. جوقۀ مردان از پشم گوسفند تهیه شده و جلوی آن به‌وسیلۀ نخی ابریشمی به‌نام زناره بسته می‌شود. عبای مرغوب مردان کهگیلویه، حله نام دارد که از پشم شتر تهیه شده و مورد استفادۀ خان‌ها، سادات و مشایخ است. سدره، نیم‌تنۀ مردان بوده که فاقد آستین بوده و توسط بافندگان محلی بافته می‌شود. لباس مردم این منطقه در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

اصالت در پوشش مردم کهگیلویه و بویراحمد

بیشتر ساکنان استان کهگیلویه و بویراحمد از قوم لر تشکیل شده‌اند و به آن‌ها بویراحمدی می‌گویند. مردمان کهگیلویه و بویراحمد هویت فرهنگی خود را تا حد زیادی از پوشش سنتی خود الهام می‌گیرند. آن‌ها با اثرپذیری از سبک زندگی عشایری و بهره‌گیری از تولیدات بومی، یکی از زیباترین و پوشیده‌ترین لباس‌های محلی را حفظ و به نمایش گذاشته‌اند.

سرپوش‌های مردان کهگیلویه و بویراحمد

در فرهنگ ایرانی، سر به‌عنوان مرکز فرماندهی بدن جایگاه خاصی دارد و به‌همین دلیل رعایت حرمت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. پوشاندن سر نمادی از وقار و ادب مردان به‌ شمار می‌‌رود:

کلاه نمدی

کلاه مردان عشایر بختیاری، ممسنی، کهگیلویه و لرستان از جنس نمد است که نمونۀ آن در نقوش طاق بستان و تخت جمشید مشاهده می‌شود. شکل کلاه مردان هر ایل نشان‌دهندۀ اصالت و هویت آن‌ها است. کلاه مردان ایل‌های بویراحمد و ممسنی از نظر شکل و فرم بزرگ‌تر و لبۀ آن درازتر از کلاه‌های طیبی و بهمئی است. کلاه‌های مردان بهمئی کوچک بوده و در گوشۀ سر قرار می‌گیرد.

شب‌کلاه

از کلاه‌های مخصوص شکارچیان و شب‌گردها که از نمد و پشم گوسفند بافته شده و هنوز هم در میان مردان بختیاری رایج است. این کلاه بسیار نرم و در رنگ‌های خاکستری و کرم دیده می‌شود.

تیارس

مردان بختیاری در گذشته کلاهی کوچک از جنس نمد به‌نام «تیارس» روی سر می‌گذاشتند.

عرقچین

سادات کهگیلویه، عرقچین سیاه یا سبز روی سر می‌گذارند که نشان دهندۀ نسب و تبارشان است.

تن‌پوش‌های مردان کهگیلویه و بویراحمد

تن‌پوش مردان کهگیلویه و بویراحمد، اجزاء گوناگونی دارد:

جوقه

جوقه یا جقه از تن‌پوش‌های مردان کهگیلویه که بسیار نازک بوده و از پشم گوسفند تهیه می‌شود. قسمت جلوی جوقه به‌وسیلۀ نخ‌های ابریشمی به‌نام «زناره» به‌شکل ضربدری به دور سینه پیچیده می‌شود. قد این نوع بالاپوش بلند، دارای آستین‌های گشاد و کوتاه است که بیشتر مردان از آن در جنگل‌ها استفاده می‌کنند. به‌علت سبکی و کم‌وزنی جوقه، مردان اغلب آن را روی قبا می‌پوشند.

حِله

نوعی عبای مرغوب و نازک که از پشم شتر تهیه می‌شود و اغلب به‌رنگ‌های سیاه، قهوه‌ای و سفید است. حله توسط جولا‌هه‌ها بافته می‌شود و مخصوص خان‌ها، کدخداها، سادات و مشایخ است. حله‌پوشی جزء آداب و رسوم اعراب بوده که وارد ایران شده است.

دلگ

دَلگ مردانه به‌صورت روپوشی بدون دکمه و شبیه به روبدوشامبر طراحی می‌شده است. این پوشش کوتاه، از پارچه‌ای اطلسی با آستر تهیه می‌شده و معمولاً به‌رنگ سفید با نقش‌های گلدار دیده می‌شود. این تن‌پوش، بلند و فاقد دکمه و یقه است. جلوی این تن‌پوش باز بوده که به‌وسیلۀ شال کمر بسته می‌شود.

شال

شال از مهم‌ترین اجزای لباس میان عشایر کهگیلویه است که روی دلگ بسته می‌شود. شال مردان در میان طبقۀ بزرگان از پارچه‌هایی چون دبیت، کرپ و ساتن تهیه می‌شود؛ درحالی که در میان طبقات پایین‌تر از چلوار و متقال استفاده می‌کنند. سادات شال‌هایی به‌رنگ سیاه یا سبز و سایر افراد نیز شال‌های سفید و قهوه‌ای به دور کمر می‌بندند.

مردان شال‌های خود را به روش خاصی گره می‌زنند تا برجستگی گره آن مشخص باشد. شیوۀ بستن آن به دور کمر چنین بوده که ابتدا، بخش پهن آن را به دور کمر می‌پیچند و سپس سر باریک آن را از زیر یکی از لایه‌ها عبور داده تا استوار و ثابت بماند. درگذشته مردان عشایر در پشت شال‌های خود فانوسقه و فشنگ قرار می‌دادند.

پیراهن

پیراهن مردان کهگیلویه دارای آستین‌های گشاد است که زیر دلگ پوشیده می‌شود. این نوع پیراهن آهاردار بوده و فاقد یقه است.

سدره و جلیسقه

سدره یا سرداری از تن‌پوش‌های فاقد آستین ایلات بختیاری، بهمئی و کهگیلویه است که توسط بافندگان محلی، به‌رنگ‌های سیاه و سفید بافته می‌شود. مردان، سرداری را روی پیراهن یا قبا می‌پوشند. سایر ایلات این استان مانند بهمئی به‌دلیل سردسیر بودن منطقه از نیم‌تنه‌ای به‌نام جلیسقه استفاده می‌کنند.

کردک

کُردَک نوعی تن‌پوش نمدی است که چوپانان در فصل سرما از آن استفاده می‌کنند. کردک، بدون آستین و دکمه طراحی شده و طول آن تا زانو می‌رسد. در گذشته رؤسای ایل‌ها از کردک استفاده می‌کردند؛ اما بعدها این لباس مخصوص چوپان‌ها شد؛ چرا که باران از آن عبور نمی‌کند.

ارخالق

در گذشته پوشیدن ارخالق یک رسم رایج و عمومی به شمار می‌رفت. قباهای قدیمی که نمونه‌هایی از آن‌ها در حجاری‌های باستانی نیز دیده می‌شود، در ابتدا مانند پیراهن‌هایی بودند که تا زانو می‌رسیدند؛ اما با گذشت زمان، شکل آن‌ها تغییر کرد و طولشان تا پشت ساق پا کشیده شد. ساختار کلی قبا یا ارخالق شباهت زیادی به قبای امروزی طلاب علوم دینی دارد؛ با این تفاوت که قبای طلاب معمولأ به رنگ‌های تیره مانند کبود، خاکستری یا سفید است در حالی که قباهای مورد استفاده در میان عشایر دارای رنگ‌های متنوع، روشن و از پارچه‌های براق و چشم‌نواز دوخته می‌شود.

تنبان و شلوار

تنبان‌های عشایر قدیم کهگیلویه طراحی ساده و جمع و جوری داشتند و لبۀ پایینی آن‌ها تنگ بود. گاهی برای جلوگیری از مزاحمت در هنگام جست و خیز، بر پاشنه‌های آن دکمه‌هایی دوخته می‌شد. بزرگان ایل بر روی تنبان، شلواری به‌رنگ سیاه و از جنس دبیت که نوع مرغوب آن دبیت حاجی علی‌اکبری بود، می‌پوشیدند. افرادی که توان خرید شلوار نداشتند فقط از تنبان استفاده می‌کردند. از سال ۱۳۳۵ش به‌تدریج پوشیدن شلوار در میان مناطق عشایری رایج شد و هرکس که توانایی پوشیدن شلوار روی تنبان را داشت، از شلوارهایی که در شهر دوخته می‌شد، بهره می‌گرفت.

پای‌پوش‌های مردان کهگیلویه و بویراحمد

گیوه

استفاده از گیوه که هنوز هم میان مردان کهگیلویه رایج است، به‌وسیلۀ مردان عشایری به‌نام «گیوه‌کشان» ساخته می‌شود. سطح روی گیوه از نخ و کف و کناره‌های آن از تکه پارچه‌ای نخی تهیه می‌شود. «گیوۀ قلاتی» نیز نوعی گیوه با کفی از جنس لاستیک است که در سال ۱۳۳۰ش تولید آن شروع شد.

مکلی

مِکلی نوعی کفش با رویه‌ای از جنس پنبۀ تابیده شده و کفی چرمی است. در این نوع کفش، چرمی بلند، بالاتر از پاشنه جهت سهولت در پوشیدن کفش دوخته می‌شود. قسمت جلوی این کفش، تکه چرمی به درازای سه سانتی‌متر به‌عنوان تزیین قرار دارد.

از دیگر پاپوش‌های رایج میان مردان کهگیلویه می‌توان به لِگار، موزه و اُرسی اشاره کرد.

دلایل ماندگاری پوشاک مردم کهگیلویه و بویراحمد

یکی از عوامل ماندگاری پوشش در کهگیلویه پیوند عمیق آن با باورها و اعتقادات مردم این منطقه است. باتوجه به ساختار سنتی، روستایی و عشایری استان و شرایط آب و هوایی چهارفصل آن، استفاده از این نوع لباس برای مردم کاملاً مقرون‌به‌صرفه و کاربردی به شمار می‌رود.

گرایش مردان ایل بهمئی به مدرن‌پوشی و سبک‌های نوین

امروزه پوشش سنتی مردان ایل بهمئی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر پسران و مردان این ایل همانند هم‌نسلان خود در شهرهای بزرگ، لباس‌هایی مطابق با مد روز را انتخاب کرده و با طراحی‌های جدید، ظاهر خود را آراسته می‌سازند و با همین پوشش مدرن در آیین‌ها و مراسم‌ها شرکت می‌کنند.

ثبت لباس مردم کهگیلویه در فهرست آثار ملی

لباس مردان و زنان این استان از جمله مهم‌ترین اثر معنوی ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران است که در خرداد ماه ۱۳۹۷ش به شمارۀ ۳۵۷ توسط میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است.

ثبت ملی لباس مردان ایل بهمئی

لباس مردان ایل بهمئی با وجود اشتراکاتی که با سایر ایلات ترک و لر دارد، از وجه‌تمایز خاصی نیز برخوردار است که به‌همین‌دلیل در همایش ثبت میراث ناملموس کشور در سرعین اردبیل به ثبت ملی رسید.

منابع

• «پوشش و لباس محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1402ش.
• «لباس لری استان کهگیلویه و بویراحمد ثبت ملی شد»، وب‌سایت خبری تحلیلی فانوس زاگرس، تاریخ درج مطلب: 26 فوریه 2024م.
• «لباس محلی زنان کهگیلویه و بویراحمد، جلوه‌گری رنگ‌ها بر دامنۀ زاگرس»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1387ش.
• «لباس محلی زنان و مردان استان کهگیلویه و بویراحمد ثبت ملی شد»، وب‌سایت تیوال، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1395ش.
• «لباس مردان ایل بهمئی و مهارت توردوزی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس استان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری هنر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1400ش.
• «لباس محلی مردمان کهگیلویه و بویراحمد»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: 26 اسفند 1403ش.
• لباس محلی مردان و زنان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1393ش.
• «لباس محلی مردمان کهگیلویه و بویراحمد»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: 26 اسفند 1403ش.
• «محرم‌پوشی با جومه و دلک و چارقد/ اینجا جوانان لباس سنتی می‌پسندند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 16 مرداد 1402ش.
• «مردان قدیم چه می‌پوشیدند؟»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1393ش.