مانکن (سریال)

مانکن (سریال)؛ درام اجتماعی با محوریت خرید و فروش جنسی در بستر تقابل طبقات اجتماعی.

سریال «مانکن»، یک ملودرام اجتماعی است که در آن روابط و مناسبات اشرافی قشر مرفه به تصویر درآمده است. از سوی دیگر، افراد کم‌بضاعت، همچون «مانکن»‌هایی بی‌اراده و قابل معامله، در برابر قدرت و ثروت اشراف قرار گرفته‌اند. یکی از عناصر کلیدی این سریال، استفاده از فانتزی «شوگرمامی» است که هم به‌عنوان ابزاری برای جذب مخاطب و هم به‌عنوان محرکی برای پیشبرد داستان به کار گرفته شده است. با وجود انتقاداتی که به این سریال وارد است، «مانکن» با استقبال مخاطبان مواجه شد.

معرفی سریال مانکن

سریال مانکن، محصول سال ۱۳۹۷-۱۳۹۸ش شبکه نمایش خانگی در ژانر ملودرام اجتماعی، به کارگردانی حسین سهیلی‌زاده و نویسندگی بابک کایدان است. در این فیلم ضمن پرداختن به تقابل طبقات اجتماعی و مسئله خرید و فروش جنسی، به‌منظور جذب مخاطب، بر مظاهر سبک زندگی طبقه مرفه تمرکز کرده و از شگردهای مختلفی برای ارائه سبک زندگی غربی استفاده کرده است. این مجموعه ۲۶ قسمتی، توانست توجه مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کند و به یکی از پربیننده‌ترین تولیدات شبکه نمایش خانگی تبدیل شود.

نام‌گذاری سریال مانکن

نام سریال که در ابتدا «سایه‌های بلند» بود، به مانکن تغییر کرد. تهیه‌کننده سریال مانکن در توضیح دلیل انتخاب این نام برای سریال، اشاره کرد که در فیلم‌ها و سریال‌ها، اسامی معمولاً به‌نوعی با موضوع یا مضمون داستان ارتباط دارند؛ اما در این سریال، منظور از «مانکن» اشاره به دنیای مدلینگ و مانکن‌های سنتی نیست. در حقیقت، در این داستان، «مانکن» به‌معنای افراد بی‌تفاوت و بی‌مسئولیتی است که نسبت به مسائل اجتماعی و خانوادگی خود احساس مسئولیت ندارند. این افراد در نهایت به‌نوعی به «مانکن» تبدیل می‌شوند و این موضوع هسته اصلی داستان سریال را شکل می‌دهد. البته در این سریال، یکی از شخصیت‌ها شغلش خرید و فروش لباس است و در هر مغازه لباس‌فروشی یک مانکن وجود دارد. به همین دلیل، سازندگان به‌طور استعاری از این نام برای سریال استفاده کرده‌اند.

عناصر انسانی سریال مانکن

کارگردان سریال مانکن

حسین سهیلی‌زاده، با داشتن سابقه طولانی در ساخت سریال‌های تلوزیونی و توانایی در جذب مخاطب، از چهره‌های باسابقه در عرصه تولیدات نمایشی در ایران به شمار می‌رود.

نویسنده سریال مانکن

بابک کایدان، در فیلمنامه‌ سریال مانکن، با خلق داستانی چندلایه از سوژه تکراری سریال‌های ترکیه‌ای همراه با مثلث عشقی، مافیا و خیانت استفاده کرده است. این نویسنده که نزدیک شدن به خط قرمزها را لازمه سریال‌سازی می‌داند، در بیستمین دوره جشن حافظ در سال ۱۳۹۹ش نامزد دریافت جایزه بهترین فیلمنامه تلوزیونی شد.

بازیگران سریال مانکن

در سریال مانکن، امیرحسین آرمان در نقش «کاوه صوفیان»، جوانی است که درگیر تضاد‌های عاطفی و اقتصادی است و دست به خودفروشی ظاهراً شرعی می‌زند. نازنین بیاتی، نقش «همتا»، معشوقه سابق کاوه را ایفا می‌کند. مریلا زارعی در نقش «کتایون صوفیان»، همسر کاوه، نماد زورگویی اقتصادی و فساد اخلاقی در طبقه بالای جامعه است که با قصد و اغراض شخصی، برای خود شوهر می‌خرد.

عملکرد زارعی از سوی منتقدان به‌عنوان یکی از نقاط قوت سریال مورد توجه قرار گرفته است. فرزاد فرزین در نقش «بهرام»، دوست کاوه و حسین پاکدل در نقش «سلمان صوفیان»، پدر کاوه، به ایفای نقش پرداخته‌اند.

دیگر بازیگران سرشناس این مجموعه عبارتند از:

• محمدرضا فروتن؛
• الهام پاوه‌نژاد؛
• شبنم قلی‌خانی؛
• نفیسه روشن؛
• همایون ارشادی؛
• لیندا کیانی؛
• رضا توکلی.

داستان فیلم

مانکن روایتی است از مناسبات اشرافی که در آن، انسان در بستر تضادهای طبقاتی قابل خرید و فروش است. در ابتدای داستان، کاوه (امیرحسین آرمان)، در ازای پرداخت بدهی‌های پدرش و آزادی او از زندان، خود را به کتایون (مریلا زارعی)، زنی ثروتمند و مرموز، می‌فروشد و مجبور به ترک معشوقه خود، همتا (نازنین بیاتی) می‌شود. در حقیقت، این تراژدی، داستان گذر از عشق برای پول است.

محور فیلم

سریال مانکن با الگوبرداری از سریال‌های ترکی بر ارائه سبک زندگی غربی با استفاده از شخصیت‌های چشم‌رنگی متمرکز بوده و به نمایش اشرافی‌گری پرداخته‌ است.

به گفته پژوهشگران، این سریال با ارائه مدل رفتاری تجمل‌گرایی، شهرت‌طلبی، تنوع‌طلبی و رقابت، زمینه‌های الگو‌پذیری و اثر‌گذاری مخرب بر خانواده‌های ایرانی را فراهم ساخته است.

مسئله مرکزی این سریال خرید و فروش جنسی است که در بستر شکاف طبقاتی و در قالب استفاده کتایون از قدرت مالی برای کنترل کاوه و ایجاد مانع در راه وصلت او با همتا، به نمایش درآمده است.

همچنین فانتزی شوگرمامی، به‌عنوان ابزاری بورژوایی، بار جذب مخاطب را در سریال مانکن به دوش می‌کشد.

جوایز و نامزدی‌ها

سریال مانکن در بیستمین دوره جشن حافظ، در سال ۱۳۹۹ش، موفق به کسب جایزه در بخش‌ بازیگری شد. مریلا زارعی برای ایفای نقش کتایون صوفیان، جایزه بهترین بازیگر زن درام را دریافت کرد.

این سریال در بخش‌های زیر نیز نامزد دریافت جایزه بود:

• بهترین مجموعه تلویویزیونی درام؛
• بهترین کارگردانی تلویزیونی؛
• بهترین فیلمنامه تلویزیونی؛
• بهترین ترانه تیتراژ فیلم یا سریال؛
• بهترین بازیگر مرد درام؛
• بهترین بازیگر زن درام.

میزان فروش و مخاطبین سریال مانکن

سریال مانکن ‌عنوان یکی از پربیننده‌ترین تولیدات شبکه نمایش خانگی را به خود اختصاص داد. بر اساس گزارش‌های منتشرشده، این سریال در زمان پخش خود به‌طور متوسط ۲۵ میلیون دقیقه بازدید آنلاین برای هر قسمت داشت و مجموع بازدید آنلاین آن به بیش از ۶۵۰ میلیون دقیقه رسید.

از آنجایی‌که تولیدات شبکه نمایش خانگی معمولاً آمار فروش خود را به‌صورت شفاف و عمومی اعلام نمی‌کنند، در منابع معتبر، عدد دقیق و رسمی از میزان فروش سریال مانکن در دسترس نیست. با این وجود بر اساس گزارش‌های موجود، سریال مانکن به‌دلیل استقبال گسترده‌ مخاطبان و فروش هر قسمت با قیمتی بین ۴۰۰۰ تا ۷۰۰۰ تومان، به‌عنوان یکی از موفق‌ترین تولیدات نمایش خانگی از نظر فروش شناخته شده است.

واکنش‌ها و حواشی سریال مانکن

سریال مانکن پس از پخش، با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی مخاطبان و منتقدان مواجه شد.

واکنش مثبت

موضوع عشق سوزناک بین کاوه و همتا مورد توجه مخاطبان قرار گرفت و به‌عنوان یکی از نقاط قوت سریال شناخته شد. از طرفی عملکرد مریلا زارعی در نقش کتایون، مورد تحسین منتقدان و مخاطبان قرار گرفت و سهم قابل توجهی در موفقیت سریال مانکن داشت.

واکنش منفی

برخی منتقدان به ضعف در انسجام داستان و بازی ضعیف برخی بازیگران اشاره کردند. همچنین، شخصیت‌پردازی ناقص، به‌ویژه در مورد شخصیت‌های فرعی، از دیگر نکات منفی بود که باعث شد مخاطبان نتوانند ارتباط عمیقی با برخی شخصیت‌های داستان برقرار کنند. علاوه بر این، پرداخت تصنعی، سطحی و مبتذل به قطعات کج و معوج از پازل جامعه ایرانی و فاصله داشتن از واقعیت جامعه مورد انتقاد قرار گرفت.

پیام‌های اجتماعی فیلم

ترویج اشرفیت

سه شخصیت اصلی سریال، کتایون صوفیان، اخگر کوهسنگی و افسون، در قصرهایی شاهانه زندگی می‌کنند و آن‌چنان ثروتمندند که فضای سریال را به عصر ویکتوریایی شبیه می‌کند. این اشراف‌گرایی مطلق که یادآور سریال‌هایی مانند دانتون ابی است، هیچ ارتباطی با وضعیت معاصر ندارد.

نمایش اشرافیت محض در آثار شبکه نمایش خانگی لزوماً اشکال محتوایی یا ساختاری ندارد؛ بلکه بستگی به نحوه بازنمایی آن دارد. در سریال‌هایی مانند مانکن، اگر تنها ویژگی برجسته طبقه اشراف، ماجراجویی‌های جنسی و غریزی باشد، روایت به کلیشه‌ای سطحی محدود می‌شود.

ترویج پدیده شوگرمامی

سریال مانکن بر محور فانتزی «شوگرمامی» شکل گرفته و روایت آن با خرید و فروش جنسی در قالبی ظاهراً مشروع آغاز می‌شود. این مناسبات که از فیلترهای ممیزی عبور کرده و در قالب ازدواج بازتعریف شده‌اند، محور اصلی درام را تشکیل می‌دهند. از آنجا که اشرافیت نمایش داده‌شده در سریال ساختگی است، نویسندگان با نسبت دادن روابط غیرمتعارف به این طبقه، تلاش می‌کنند واقعیتی نمایشی بسازند.

رابطه کتایون و کاوه نمونه‌ای از فانتزی «شوگرمامی» است، جایی که زنی ثروتمند از یک جوان خوش‌تیپ حمایت مالی می‌کند. در سوی دیگر، رابطه‌ای پنهان میان یک مافیای قدرتمند (خواجات) و اخگر، الگویی از «شوگرددی» را بازنمایی می‌کند. این روابط که مبنای تعاملات شخصیت‌ها را شکل می‌دهند، ابزار پیشبرد داستان هستند. حتی نتیجه‌گیری ظاهراً اخلاقی در نیمه پایانی سریال، بیشتر برای دور زدن ممیزی است تا ارائه تحلیلی عمیق از این مناسبات.

خرید و فروش اراده در دنیای اشرافیت

در مناسبات بورژوایی، خرید همه‌چیز ممکن است و سریال مانکن نیز با همین منطق پیش می‌رود. عنوان مانکن به انسانی اشاره دارد که در چارچوب اشرافیت حاکم بر سریال، قابل خرید و فروش است، ازجمله اراده جسمی و جنسی.

با این‌ حال، کامجویی کتایون تحت‌الشعاع انتقام خانوادگی و شعارزدگی قرار می‌گیرد تا جذابیت عامه‌پسند حفظ شود. از سوی دیگر، این روایت به‌گونه‌ای طراحی شده که با چشمکی به ممیزی‌ها، بتواند بدون حاشیه پیش برود.

اجتناب از سیگار کشیدن

در این سریال، شخصیت‌ها از کشیدن سیگار اجتناب می‌کنند. این تصمیم به‌منظور حفظ تمرکز سریال بر موضوعات خانوادگی گرفته شده است؛ چرا که سازندگان در نظر داشتند تا سریال به‌طور ویژه برای تماشای خانواده‌ها مناسب باشد و از ارائه تصاویری که ممکن است برای برخی مخاطبان نامناسب باشد، خودداری کنند.

انتقادها به سریال مانکن

فاصله با واقعیت

برخی معتقدند که سریال با تمرکز بیش از حد بر مشکلات و تضادهای اجتماعی، تصویری نادرست و یک‌جانبه از جامعه ارائه می‌دهد که این رویکرد باعث شده تا پیام‌های اجتماعی سریال تا حدی ناقص و نامتوازن به نظر برسد.

الگوبرداری از سینمای بالیوود

در قسمت‌های پایانی سریال «مانکن»، داستان گاهی به سبک فیلم‌های هندی تغییر مسیر می‌دهد و برخی از اتفاقات به نظر غیرمنطقی و بی‌پایه می‌آید. یکی از نمونه‌های این رویکرد، صحنه مرگ «کاوه» و «ژیلا» است که به‌شدت یادآور آثار بالیوود می‌شود. در این صحنه، مرگ «کاوه» به‌دلیل اصابت گلوله به کتفش به‌سرعت اتفاق می‌افتد که منطقی به نظر نمی‌رسد و تماشاگر نمی‌تواند دلیل واقعی آن را به‌راحتی بپذیرد. چنین روایتی، بیشتر از آنکه جنبه دراماتیک داشته باشد، به یک اثر سینمایی سبک بالیوود شباهت پیدا می‌کند.

تقابل فقر و ثروت

در این سریال، داستان تقابل دو قطب فقر و ثروت، همانند تقابل خیر و شر در دیگر داستان‌ها، روایت می‌شود. در این سریال، فقیر بودن به‌معنای مجازات است؛ فردی که فقیر است باید بهای فقر خود را با قربانی کردن عشقش بپردازد؛ در حالی که فرد ثروتمند با پول خود قادر است هر چیزی، حتی عشق را خریداری کند.

نمایش شهوات به بهانه نکوهش

سریال «مانکن» در نمایش رابطه کاوه و کتایون از الگوی فیلم‌های پیش از انقلاب پیروی می‌کند؛ یعنی در ظاهر نقدی بر ناهنجاری‌ها دارد؛ اما در عمل با نمایش پررنگ آنها مخاطب را جذب می‌کند. این همان رویکردی است که پرویز ناتل خانلری درباره رمان‌های عامه‌پسند بیان کرده بود؛ آثاری که به بهانه نکوهش شهوات، آنها را به نمایش می‌گذارند و از همین طریق مخاطب را تحت تأثیر قرار می‌دهند. «مانکن» نیز در ادامه این مسیر، آنچه را که محکوم می‌کند، به‌شکل جذاب به تصویر می‌کشد.

تمرکز بر زیبایی اغراق‌آمیز و اشرافیت

در سریال مانکن، تمرکز زیادی بر حضور بازیگرانی با چشمان رنگی شده است؛ حتی با استفاده از لنز رنگی برای کاراکترها، از جمله افسون (شبنم قلی‌خانی). این اغراق در زیبایی ظاهری باعث شده تا هویت شرقی اثر تحت تأثیر قرار گیرد؛ در حالی که چنین ویژگی‌ای در فیلم‌های آمریکایی کمتر مشاهده می‌شود. تأکید بر چشمان رنگی در سریال به سمت شمایل‌پردازی اشرافی و مد روز سریال‌های استانبولی می‌رود. اشرافیت در سریال ابتدا از بازیگران آغاز شده و به سطوح زیستی آنان گسترش می‌یابد.

بی‌پایه بودن روابط عاشقانه

در سریال مانکن، رابطه میان شخصیت‌ها سطحی و بی‌پایه است. پیشنهاد یک زن ثروتمند و سیاستمدار به کاوه، باعث بی‌وفایی و فراموشی عشق قدیمی او می‌شود. این تغییر ناگهانی در رابطه نشان‌دهنده سستی و ناپایداری آن است و تأکید می‌کند که داستان بیشتر بر ظواهر روابط تمرکز دارد تا عمق احساسی آنها.

از بازیگری تا خوانندگی برای صرفه‌جویی

یکی از ضعف‌های سریال مانکن حضور فرزاد فرزین به‌عنوان خواننده و بازیگر است. او که خواننده خوبی است، طبق نظر منتقدان در نقش بازیگری موفق عمل نکرده است. این انتخاب الگویی از فیلم ‌فارسی و سریال‌های ترکیه‌ای است که در آن خواننده با همان تیپ و لهجه لمپنی به‌جای بازیگر اصلی ایفای نقش می‌کند؛ بدون نیاز به دوبله یا استفاده از خواننده جداگانه.

انتخاب بازیگر براساس فالوئرها

یکی از نقدهای وارد بر سریال «مانکن»، انتخاب بازیگران براساس فالوئرها و ظاهر جذاب است. در این سریال، برای جذب مخاطب مرد از بازیگران زن با آرایش‌های غلیظ و برای جذب خانم‌ها از آقایان خوش‌استایل استفاده شده که این رویکرد بیشتر بر جذب توجه از طریق فالوئرها تمرکز دارد تا ویژگی‌های بازیگری.

هدر رفتن وقت و پول مخاطب

استفاده زیاد از موزیک‌ویدیو در سریال‌های شبکه نمایش خانگی به امری رایج تبدیل شده است. بیننده با پرداخت هزینه برای تماشای یک قسمت، زمان زیادی را به تیتراژها و موزیک‌ویدیوها اختصاص می‌دهد که ارتباط چندانی با داستان اصلی ندارند و این باعث هدر رفتن نیمی از پول مخاطب می‌شود.

اقتباس از سریال‌های ترکیه‌ای

این فیلم‎نامه از یک مثلث عشقی تکراری، مافیا و خیانت استفاده کرده است که سوژه‌ای معمول در سریال‌های ترکیه‌ای است. بابک کایدان خود نیز به این موضوع اعتراف کرده است؛ اما دلیل جذب مخاطب نه اقتباس ضعیف کایدان و نه ایرانیزه کردن ساده و معمولی داستان توسط سهیلی‌زاده است؛ چرا که این کار نتوانسته به‌طور موفقیت‌آمیز انجام شود.

منابع

• «از سین سریال تا سین سینما»، وب‌سایت هفت صبح، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1403ش.
• «اعلام نامزدهای بخش تلویزیون بیستمین جشن حافظ»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد ۱399ش.
• بهاآبادی، پدرام، «درآمد شبکه نمایش خانگی از کجاست؟»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ درج مطلب: 1398ش.
• «بیستمین دوره جشن حافظ (سال ۱۳۹۹)»، وب‌سایت رسمی جشن‌های مجموعه دنیای تصویر (تندیس حافظ)، تاریخ بازدید: 11 اسفند 1403ش.
• «پایان سریال مانکن به روایت یک روزنامه»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1398ش.
• «خوب‌ها و بد‌های سریال «مانکن»»، پایگاه خبری برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1398ش.
• «داستان سریال مانکن + عکس های سریال مانکن و بازیگران و بیوگرافی»، وب‌‌سایت روزانه، تاریخ بازدید: 11 اسفند 1403ش.
• داودی، مهرداد، «نویسنده سریال مانکن: نزدیک شدن به خط قرمزها لازمه سریال‌سازی است»، وب‌سایت زومجی، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1398ش.
• «در سریال «مانکن» اراده جنسی و جسمی قابل خرید و فروش است/ استخدام لشکر چشم‌آبی‌ها برای مانکن شدن! + عکس»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ فروردین ۱۳۹۹ش.
• دلپسند، مرجان، «نقد روانشناسی سریال مانکن در شبکه خانگی»، وب‌سایت آسمونی، تاریخ بازدید: 7 اسفند 1403ش.
• «سریال مانکن و تقابل تکراری رابطه‌های عاشقانه میان فقیر و غنی!»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 8 شهریور 1398ش.
• «سریال‌های مانکن و دل، بهترین‌های شبکه خانگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 21 مهر ۱۳۹۸ش.
• سهیلی، مینا، «نقد سریال مانکن-کثافت انسانی»، وب‌سایت ویجیاتو، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1398ش.
• قاضیانی، مجتبی، «نقد و بررسی سریال مانکن»، وب‌سایت مووی‌مگ، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1398ش.
• قمی، راتا، «اگر سریال مانکن را دیدید، خود را سرزنش نکنید!»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ درج مطلب: 1402.
• کبیری، افشار و شافعی، ئه‌سرین، «بازنمایی سوژه زن در سینمای نمایش خانگی (مطالعه موردی سریال مانکن)»، فصلنامه علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 1402ش.
• ««مانکن» پربیننده‌ترین سریال شبکه خانگی شد»، فیلم‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1398ش.
• ««مانکن» رکورددار تماشا در شبکه نمایش خانگی»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1398ش.
• «مانکن (1397ش)»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: 11 اسفند 1403ش.
• «مانکن»، وب‌سایت فروشگاه قانونی محصولات تصویری، تاریخ بازدید: 11 اسفند 1403ش.
• مغدانی، حمید و دیگران، «فرهنگ مصرفی و سبک زندگی طبقه بالای جامعه برگرفته از سریال مانکن و دل»، دومین کنفرانس ملی مطالعات کاربردی در فرایندهای تعلیم و تربیت، 1401ش.
• «نقد سریال «مانکن» / محصول مشترک فیلمنامه‌نویسی ترکیه‌ای و عوامل ایرانی»، پایگاه خبری تحلیلی سلام نو، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۸ش.
• «نقد سریال مانکن»، وب‌سایت شما و اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1398ش.
• «نگاهی به سریال «مانکن» ساخته سهیلی‌زاده»، وب‌سایت جامعه خبری تحلیلی الف، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1398ش.
• «Mannequin»، وب‌سایت IMDB، تاریخ بازدید: 11 اسفند 1403ش.