ممنوعه (سریال)

ممنوعه (سریال)؛ سریالی با محوریت تابوهای اخلاقی با چاشنی چندضلعی‌های جنسی.

سریال «ممنوعه» به کارگردانی امیر پورکیان، از تولیدات ویژه نمایش خانگی در ژانر اجتماعی است که با نمایش تمایلات جنسی، تصویری اغراق‌آمیز و هنجارشکن از متن جامعه ایرانی به تصویر می‌کشد. این اثر با محوریت موضوعاتی همچون حرام‌زادگی و روابط نامشروع، پیرامون روابط عاطفی چند جوان شکل گرفته و در این مسیر، بسیاری از مرزهای معمول در نمایش‌های رسمی سازمان سینمایی را پشت سر گذاشته است. این سریال از سوی تماشاگران و خانواده‌های ایرانی با انتقادات جدی دربارۀ جنبه‌های اخلاقی و هنری روبه‌رو شده است.

معرفی سریال ممنوعه

سریال ممنوعه به کارگردانی امیر پورکیان و تهیه‌کنندگی صادق یاری، در سال ۱۳۹۷ش، در دو فصل ۱۳ قسمتی در شبکه نمایش خانگی منتشر شد. داستان این سریال با تکیه بر الگوی پرتکرار عشق، شک و خیانت، زندگی سه نسل متفاوت را روایت می‌کند؛ روایتی که مبتنی بر چارچوب سکسوالیته نمایشی نگارش شده است.

به گفتۀ منتقدین ساختار داستانی ضعیف و پرداخت سطحی به شخصیت‌ها از نقاط ضعف اثر محسوب می‌شود؛ اما سریال ممنوعه با نمایش عناصر جنجالی مانند مسابقات بوکس غیرقانونی و بازی‌های گروهی جنسی توانسته بخشی از مخاطبان را به خود جذب کند.

نام‌گذاری سریال ممنوعه

عنوان «ممنوعه» در سطح درون‌متنی به «قوانین ممنوعه» گروهی با همین نام اشاره دارد که اعضای آن با بازی‌های جنسی، مصرف مواد مخدر و روابط غیرمتعارف، هنجارهای اجتماعی را به چالش می‌کشند. از منظر محتوایی، عنوان «ممنوعه» به نمایش صریح موضوعات تابو مانند روابط جنسی گروهی، مصرف مواد و خشونت‌های غیرقانونی اشاره دارد که در فضای رسانه‌ای ایران عموماً ممنوع تلقی می‌شوند.

اذعان سازندگان و مدیر تولید به «ضرورت فروش» و الگوبرداری از سریال‌های ترکیه‌ای، در انتخاب این عنوان بی‌تأثیر نبوده است. واکنش‌های رسانه‌ای به «ترویج فحشا» و درخواست توقف پخش سریال گواهی بر تناسب این عنوان با محتوای اثر است.

عناصر انسانی سریال ممنوعه

کارگردان سریال ممنوعه

امیر پورکیان که به‌عنوان تهیه‌کننده در چند پروژه حضور داشته، اولین تجربه کارگردانی سریال خود را با ساخت «ممنوعه» رقم زده است. وی با نمایش موضوعات غیرمتعارف برای جذب مخاطب، «ممنوعه» را به یکی از پرحاشیه‌ترین تولیدات نمایش خانگی تبدیل کرده است.

نویسنده سریال ممنوعه

فیلم‌نامه سریال «ممنوعه» اثر مشترک علی اصغری و مهرداد کوروش‌نیا،روایتی سه‌نسلی، پرستاره و متأثر از سبک قصه‌پردازی سریال‌های ترکی و کره‌ای است.

بازیگران سریال ممنوعه

با حدود ۲۵ بازیگر در نقش‌های مختلف، «ممنوعه» از نظر تعداد شخصیت‌ها اثری بزرگ و پربازیگر محسوب می‌شود. در این سریال بازیگرانی چون امیر جعفری، هادی حجازی‌فر، نیکی کریمی، پژمان بازغی، میلاد کی‌مرام، فاطمه گودرزی و آناهیتا درگاهی به ایفای نقش پرداخته‌اند. از دیگر بازیگران سریال ممنوعه می‌توان به خاطره اسدی، امیرحسین آرمان، الهه حصاری، آتیلا پسیانی، مجید مظفری، لیلا زارع، شهرام قائدی و بهاره افشاری اشاره کرد. منتقدین این سریال بر این باورند که شخصیت‌های متعدد سریال در ابتدا جذاب و پرکشش به نظر می‌رسند؛ اما رفته‌رفته مانند قطعات گمشده یک پازل، بی‌سرانجام رها می‌شوند و از تأثیر داستان می‌کاهند.

داستان فیلم

داستان حول شخصیت سامی (میلاد کی‌مرام) می‌چرخد که در دنیای زیرزمینی مبارزات شرط‌بندی فعالیت دارد وگروهی با «قوانین ممنوعه» تشکیل داده است. سامی جوانی متمول و متأهل است که درگیر یک مثلث عشقی با برکه (الهه حصاری) و همسرش ترانه (بهاره افشاری) می‌شود.

از سوی دیگر، برکه با پسری از آشنایان خانوادگی‌اش مراوداتی به قصد ازدواج داشته است. سامی از این ارتباط آگاه شده و بعد از دعوایی تحقیرآمیز، راهی تهران می‌شود. برکه به‌منظور دلجویی از سامی عازم تهران شده و در مسیر تصادف می‌کند. در بخش دیگری از داستان، خسرو (هادی حجازی‌فر) با خیانت به همسرش رها (لیلا زارع) به‌صورت مخفیانه با پروانه (نیکی کریمی) رابطه دارد.

محور فیلم

اغلب بناهای داستانی این سریال بر مبنای تمایلات و تعارضات جنسی و در بستر چندضلعی‌های جنسی بنا شده است. در این سریال، گروهی از جوانان هنجارشکن با سبک زندگی لمپنیسم و روابط غیرمتعارف، قوانین اجتماعی را به چالش می‌کشند. منتقدان معتقدند سریال ممنوعه با نمایش قهرمان حرام‌زاده و روابط نامشروع تهدیدی برای سبک زندگی ‌ایرانی‌اسلامی به شمار می‌آید.

جوایز و نامزدی‌ها

سریال ممنوعه در نوزدهمین دوره جشن حافظ، در سال ۱۳۹۸ش، در بخش‌های زیر نامزد دریافت جایزه بود:

• بهترین مجموعه؛
• بهترین فیلمنامه؛
• بهترین ترانه تیتراژ فیلم یا سریال؛
• بهترین بازیگر مرد درام؛
• بهترین بازیگر زن درام.

میزان مخاطبین سریال ممنوعه

مدیرکل دفتر نمایش خانگی، مستند و کوتاه سازمان سینمایی، در مصاحبه با روزنامه «شهروند» عنوان کرد که برآوردها نشان می‌دهد تعداد مخاطبان یا حجم فروش سریال «ممنوعه» (با احتساب متوسط تیراژ و قیمت ۸ تا ۱۰ هزار تومانی در تهران و شهرستان‌ها) به صد هزار نفر رسیده است.

واکنش‌ها و حواشی سریال ممنوعه

سریال «ممنوعه» به‌دلیل نمایش بی‌بندوباری جنسی، استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی، ترویج روابط جنسی ضربدری و خشونت، با انتقادات گسترده‌ای مواجه شد که موجب توقیف این سریال پس از انتشار سه قسمت ابتدایی آن گشت. منتقدان وزارت ارشاد را به‌دلیل صدور مجوز برای چنین محتوایی مورد سوال قرار دادند. ممنوعه در تحلیل‌ها به‌عنوان مخرب‌ترین سریال پس از انقلاب در حوزه سبک زندگی معرفی شده است.

پیام‌های اجتماعی فیلم

ترویج خشونت

سریال «ممنوعه» با نمایش اغراق‌آمیز خشونت، به‌ویژه در صحنه‌های جنسی و استفاده از سلاح، نه‌تنها خشونت را راهی برای حل مشکلات نشان می‌دهد؛ بلکه با عادی‌سازی این رفتارهای خطرناک، تأثیر منفی بر ذهنیت جامعه می‌گذارد. برخی کارشناسان معتقدند نمایش مکرر خشونت در قالب سرگرمی می‌تواند الهام‌بخش رفتارهای ناهنجار در مخاطبان شود.

ترویج تجرد

این سریال با تکرار مداوم خیانت و فروپاشی ازدواج‌ها، چهره‌ای تیره و ناامیدکننده از زندگی مشترک ترسیم می‌کند. ازدواج والدین سامی با خیانت و تنش همراه است، خود سامی از همسرش جدا شده، برکه برخلاف میلش به عقد یک کارگر افغان درمی‌آید و شخصیت‌هایی چون خسرو و پروانه نیز تجربۀ طلاق را پشت سر گذاشته‌اند. این نمایش یک‌جانبه و منفی از روابط زناشویی، بدون ارائه الگوهای متعادل یا موفق، ناخودآگاه این پیام را القا می‌کند که ازدواج سرانجامی جز شکست و رنج ندارد.

قهرمان حرام‌زاده

سریال «ممنوعه» با خلق شخصیت سامی تجنگی به‌عنوان «قهرمان حرامزاده»، الگویی ضداخلاقی را به مخاطب تحمیل می‌کند. این شخصیت که ثمره‌ی رابطه‌ای نامشروع میان مادرش گیتی (با بازی فاطمه گودرزی) و عمویش اویس (با بازی امیر جعفری) است، در طول ۲۶ قسمت به شخصیتی دوست‌داشتنی برای مخاطب تبدیل می‌شود. تصویرسازی مکرر از زندگی مشترک سامی و برکه بدون پیوند رسمی، از حضور در خلوت تا فعالیت‌های روزمره، روابط خارج از چارچوب شرعی را به یکی از عناصر اصلی و برجستۀ روایت این سریال تبدیل کرده است.

سامی تجنگی در این سریال فرزند فردی است که به نزول‌خواری مشغول است و خود نیز از طریق فعالیت‌های اقتصادی حرام و مبارزات زیرزمینی غیرقانونی امرار معاش می‌کند. جالب آنکه به گفتۀ منتقدین، سریال به‌جای نقد این سبک زندگی، با گره‌گشایی‌های حساب شده، مخاطب را وادار به همذات‌پنداری با این شخصیت ضداخلاقی می‌کند.

القای فرهنگ ازدواج سفید

سریال «ممنوعه» با نمایش زندگی مشترک دختران و پسران مجرد، فرهنگی را به تصویر می‌کشد که با هنجارهای رایج جامعۀ ایرانی در تضاد است. در این سریال، والدین با آگاهی کامل از این سبک زندگی، بدون هیچ واکنشی، زیست غیررسمی فرزندان خود را پذیرفته‌اند. علاوه بر رابطه اصلی داستان، روابط چندضلعی دیگر نیز به‌صورت غیرمستقیم طبیعی جلوه داده می‌شود. برخلاف سینمای دهه هفتاد که در آن عشق به ازدواج ختم می‌شد، این روابط در سریال ممنوعه، در وضعیتی سفید نمایش داده می‌شود.

تأثیر منفی بر بهداشت روان خانواده

سریال‌های ممنوعه با نمایش مکرر مفاهیمی مانند خیانت زناشویی، خشونت، عشق مثلثی، زندگی اشرافی، پنهانکاری، دروغ و حل مشکلات به روش‌های نادرست، تأثیرات مخربی بر بهداشت روانی خانواده‌های ایرانی می‌گذارد. این سریال‌ با تغییر سبک زندگی و ترویج ارزش‌های ناسازگار با فرهنگ ایرانی، موجب سست شدن بنیان خانواده، کاهش تعاملات عاطفی، ترویج فردگرایی و عادی‌سازی رفتارهای ناهنجار مانند خیانت و خشونت می‌شود.

انتقادها به سریال ممنوعه

وابستگی قصه به خط قرمز‌ها

سریال «ممنوعه» به‌دلیل نمایش مصرف مواد، روابط کاراکتر‌ها و پرداختن به شخصیت «خلیل» با گرایش نامتعارف جنسی و قصد تغییر جنسیت، مورد ممیزی قرار گرفت. در سینما و نمایش خانگی معمولاً چنین موضوعاتی با اشاره‌های غیرمستقیم و بدون جزئیات نمایش داده می‌شوند.

امیر پورکیان با آگاهی از خطوط قرمز، می‌توانست روایت را با در نظر گرفتن محدودیت‌ها پیش ببرد. حذف بخش‌های کلیدی به‌دلیل ممیزی، داستان را ناقص و پراکنده کرده و مخاطب را که در انتظار یک اثر کامل است، با روایتی ناتمام و کم‌کیفیت روبه‌رو می‌کند.

کپی برداری از سریال‌های ترکیه‌ای

به گفته کارشناسان و منتقدان، سریال «ممنوعه» با تکیه بر موضوعات تکراری همچون شک، خیانت، طلاق و اعتیاد، از سریال‌های ترکیه‌ای الگوبرداری کرده است. این سریال با انبوهی از شخصیت‌ها و داستان‌های سطحی روبه‌رو است که هیچ‌گاه به عمق نمی‌رسند.

انتحار اروتیک

سریال ممنوعه برای جذب مخاطب و رقابت با رسانه ملی و شبکه‌های ماهواره‌ای، همچنین برای تضمین بازگشت سرمایه، به نمایش اِروتیک (تمایلات جنسی) متوسل شده است. این رویکرد در واقع از همان مکانیسم همیشگی بازار مصرف تبعیت می‌کند که با ایجاد نیازهای مصنوعی و مهندسی ذائقه در افکار عمومی، به حیات خود ادامه می‌دهد.

مشکلات فنی

سریال «ممنوعه» با مشکلات فنی و اجرایی قابل توجهی روبه‌رو بوده است. از صحنه‌های طولانی و بی‌هدف با بازی‌های اضافی که به کندی غیرضروری داستان افزوده است، تا مشکلات فنی مانند صدابرداری نامناسب، تصاویر نامنظم و پایان بدون جمع‌بندی دراماتیک، که همگی از نقاط ضعف این تولید به حساب می‌آیند. حتی تیتراژ آغازین نیز نتوانسته جذابیت و خلاقیت لازم را ارائه دهد. این مشکلات، همراه با بازی‌های ضعیف بازیگران، «ممنوعه» را به اثری با کاستی‌های آشکار تبدیل کرده است.

مادران عقب‌مانده و پدران منفعل

در سریال ممنوعه مانند اغلب سریال‌های شبکه‌ی نمایش خانگی، جوان‌ها با والدین خود مشکل دارند. پدرها معمولاً منفعل یا عبوس و سخت‌گیر هستند و مادرها یا عقب‌افتاده و بی‌اطلاع از مسائل روز هستند یا با فرزندان خود مشکل دارند و در زندگی آن‌ها اختلال ایجاد می‌کنند. در مقابل، جوان‌ها احترامی برای والدین خود قائل نیستند و آن‌ها را با اسم کوچک صدا می‌زنند که به نظر سازندگان سریال، نشان‌دهندۀ صمیمیت است. این در حالی است که این سوال مطرح می‌شود که چرا نویسندگان و کارگردان‌ها فقط این نوع خانواده‌ها را به تصویر می‌کشند و آیا هیچ خانوادۀ دیگری با شکل دیگری وجود ندارد؟

ترویج تفرقه‌افکنی میان ایران و افغانستان

سریال «ممنوعه» با نمایشی نادرست از مهاجرین افغانستانی، بهانه‌ای برای تفرقه‌افکنان ایجاد کرده است. این سریال، با نمایش صحنه‌هایی توهین‌آمیز و نژادپرستانه، احساسات منفی را در میان مهاجرین افغانستانی و کاربران فضای مجازی برانگیخت و باعث شد رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی مانند بی‌بی‌سی فارسی از این فرصت برای ایجاد اختلاف بین ایران و افغانستان بهره‌برداری کنند.

منابع

• «آیا «ممنوعه» موفق به جذب مخاطبان خواهد شد؟/ وقتی «ممنوعه» واکنش 20:30 را هم در پی دارد!»، وب‌سایت منظوم، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1397ش.
• اکبرپور، سمیرا و زاده‌محمدی، علی، « آسیب‌شناسی اثر درونمایه سریالهای شبکه نمایش خانگی بر خانواده؛ یک تحلیل درونمایه مبتنی بر نگاه سیستمی در خانواده»، مجله مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 1399ش.
• بیات‌فر، محمد، «نقد و بررسی سریال ممنوعه»، وب‌سایت مووی‌مگ، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1397ش.
• «پرحاشیه‌ترین، لاکچری‌ترین و پرکنایه‌ترین سریال‌های سال ۹۸»، وب‌سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1398ش.
• «ترویج شراب نوشی و روابط ضربدری در شبکه نمایش خانگی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 18 شهریور 1397ش.
• «تمام ابتذال‌های یک سریال ترکیه‌ای در دو قسمت ممنوعه!»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1397ش.
• «چرا سریال‌های شبکه نمایش خانگی ضد مردمی است؟»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1399ش.
• حاتمی، سارا، «نگاهی به سریا ل ممنوعه به بهانه پایان سریال/ کپی منهای پایان»، وب‌سایت افسانه،] تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1398ش.
• «4 ایراد فاجعه بار سریال ممنوعه / آیا سریال ممنوعه بدترین سریال تاریخ ایران است؟»، پایگاه خبری تحلیلی سلام نو، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1397ش.
• «حسین پارسایی هیچ خط قرمزی را برای سازمان سینمایی باقی نگذاشت!»، وب‌سایت مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1398ش.
• حیدری، مینا، «اعتراض به ابتذال/ ممنوعه؛ سریالی که گوی فضاحت را از شبکه‌های ماهواره‌ای ربوده است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن،] تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1397ش.
• حیدری،مینا، «اعتراض به ابتذال/ ممنوعه؛ سریالی که گوی فضاحت را از شبکه‌های ماهواره‌ای ربوده است»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1397ش.
• خادمی، نیره، «بیزینس تازه: اطلاعاتی درباره‌ی سریال‌های شبکه‌ی نمایش خانگی، حداکثر تیراژشان و میزان سانسورشان»، وب‌سایت کافه سینما،] تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1397ش.
• رضایی، امیرارسلان، «نگاهی به سریال ممنوعه/ دغدغه‌هایی برای گفتن، حرف‌هایی برای نگفتن و بیشتر از این...»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ درج مطلب: 4 دی 1397.
• «سریال «ممنوعه»؛ چند داستان تکراری با فرمول سریال‌های ترکی»، پایگاه خبری برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1397ش.
• «سناریوی پشت‌پرده سریال ممنوعه چیست؟»، وب‌سایت مشرق‌ نیوز، تاریخ درج مطلب: 24 شهریور 1397ش.
• «قبح‌ شکنی«روابط‌ ضربدری جنسی» در یک‌ سریال‌!»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 18 شهریور 1397ش.
• کاشیان، مائده، «مخاطب، قربانی‌جسارتِ "سریال ممنوعه"»، وب‌سایت فرادید، تاریخ درج مطلب: 26 فروردین 1399ش.
• «کمک «ممنوعه» به تفرقه افکنان ایران- افغانستان»، وب‌سایت سینماپرس، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1397ش.
• «لیست کامل بازیگران سریال ممنوعه»، وب‌سایت تیترپلاس، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1403ش.
• محمدلو، علیرضا، «انتقاد امام جمعه ارومیه از انتحار اروتیک در شبکه نمایش خانگی»، پایگاه خبری تحلیلی صدای حوزه، تاریخ درج مطلب: 27 آذر 1400ش.
• «مخاطب من نوجوانان پایپ به دست هستند/ کارگردانی نیستم که بازیگرم خود را از پنجره پرت کند!»، وب‌سایت منظوم، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1397ش.
• «مضمون سریال «ممنوعه» چه بود و چرا ممنوع شد؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1397ش.
• «معرفی سریال ممنوعه»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ درج مطلب: 1397ش.
• «ممنوعه (1396)»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: 20 فروردین 1404ش.
• «نقد سریال «ممنوعه»/ کپی برداری از سریال های ترکیه ای»، وب‌سایت سیمرغ، تاریخ درج مطلب: 23 شهریور 1397ش.
• «نگاهی به سریال "ممنوعه" | چرا در نمایش خانگی اباحه‌گری را به خانواده رزمندگان دفاع مقدس نسبت دادند؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 24 اردیبهشت 1398ش.
• «نگاهی به سریال "ممنوعه" | ممنوعه هیچ خط قرمزی را برای سازمان سینمایی باقی نگذاشت!»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1398ش.
• «نوزدهمین دوره جشن حافظ (سال ۱۳۹8)»، وب‌سایت رسمی جشن‌های مجموعه دنیای تصویر (تندیس حافظ)، تاریخ بازدید: 20 فروردین 1404ش.
• «وقتی تمام ابتذال‌های یک سریال ترکیه‌ای تنها در دوقسمت ممنوعه گنجانده می‌شود!»، وب‌سایت فرهنگ سدید، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1397ش.
• «Forbidden»، وب‌سایت IMDB، تاریخ بازدید: 20 فروردین 1404ش.