ولنتاین

کادو ولنتاین

درخت تزئین شده برای روز ولنتاین

ولنتاین؛ روز عشق در آیین مسیحیت و غرب.

ولنتاین به‌عنوان یک آیین غربی، روز بزرگداشت عشق و محبت به افراد مورد علاقه است. ولنتاین در آغاز تلاشی برای تشکیل خانواده و نماد مقابلۀ با فحشا در فرهنگ مسیحی بود. بروز الگوواره‌های جدید مانند سرمایه‌داری فرهنگی، باعث تغییر ولنتاین در فرهنگ غرب شده است.

مفهوم‌شناسی

ولنتاین یا روز عشاق، روز بزرگداشت عشق و ابراز آن به افراد مورد علاقه است.

تاریخچه

ولنتاین منشأ واحد و دقیقی ندارد و تاریخچۀ آن با افسانه ترکیب شده است. رایج‌ترین نقل به یکی از کشیش‌های رومی، به نام ولنتاین تعلق دارد. او به‌دلیل سرپیچی از فرمان امپراطور رم که مخالف ازدواج جوانان بود و سربازان مجرد را کارآمدتر می‌دانست؛ به‌دلیل برقراری پنهانی ازدواج بین سربازان رومی و دختران، در چهارده فوریۀ 269م اعدام شد؛ به این ترتیب، ولنتاین مبدل به قدیس هوادار عشاق شد.

زیرساخت‌های فرهنگی ولنتاین در غرب

در راستای فهم ولنتاین توجه به زیرلایه‌های فرهنگی آن ضرورت دارد:

1. باورها: ولنتاین در بستر گفتمانی فکری ویژه‌ای در غرب شکل گرفته است؛
2. ارزش‌ها: این پدیده با ارزش‌های جمعی ویژه‌ای مانند عشق به جنس مخالف گره خورده است؛
3. هنجارها: کادو دادن و برگزاری مراسم خاص از جملۀ هنجارهای روز ولنتاین در فرهنگ غرب است؛
4. نمادها و محصولات فرهنگی: نمادها و محصولات فرهنگی ویژه‌ای برای این روز طراحی و به بازار عرضه شده است.

کادوی ولنتاین

جعبه کادویی شکلات، یک هدیه رایج برای روز ولنتاین

خرس ولنتاین

هدایایی که در جشن ولنتاین اهدا می‌شوند، نمادهایی دارند:

• روبان قرمز؛ مبارزان قدیمی هنگام رفتن به جنگ، روسری معشوق خود را به‌عنوان یادگار با خود می‌بردند.
• گل سرخ؛ نماد عشق، بخشش، جنگ و صلح.
• مرغ عشق، قمری و کبوتر؛ سمبل صفا، عفاف و وفاداری.
• قلب ساده یا تیرخورده؛ نماد پیوستگی و یگانگی زن و مرد و آسیب‌پذیری عشق.
• علامت ایکس؛ سمبل بوسه.
• گرۀ عشق؛ تصویر کودکی تیروکمان در دست (پسر ونوس، الهۀ جمال).
• شکلات؛ مرتبط با شیرینی و صمیمیت.
• کارت پستال؛ هدیه‌ای برای نشان دادن دوستی.
• خرس؛ خرس به‌دلیل داشتن حس قوی، توانایی و هوش، نماد معشوقۀ زئوس است که احترام زیادی دارد.
• شمع، بادبادک و زیورآلات نیز از کادوهای مرسوم ولنتاین هستند.

تحریف ولنتاین

ولنتاین در آغاز، برای پاسخ به غرایز بشری در چارچوب ازدواج بوده است؛ چنان‌که در ارتش رومی‌ها نماد تشکیل قانونی خانواده و مقابله با فحشا بود. تغییر فرهنگ غرب و بروز الگوواره‌های جدید مانند سرمایه‌داری فرهنگی، موجب تحریف ولنتاین و سوق داده شدن آن به سمت روابط عاشقانۀ بی‌تعهد شده است.

ردپای سرمایه‌داری در ولنتاین

امروزه ولنتاین، ابزار لیبرالیسم برای تحقق منافع اقتصادی است؛ چرا که تغییر باور و ارزش‌ها در ولنتاین موجب تغییر سبک زندگی و مصرف‌گرایی نمایشی شده است. اقتصاد سرمایه‌داری با تبلیغات گسترده در مورد ولنتاین، اهداف خود را تحقق می‌بخشد و عشق و دوستی را به مثابه کالای اقتصادی عرضه می‌کند. سالانه حدود چهارده میلیارد دلار از بازار ولنتاین به آمریکا تعلق دارد. خرید 35 میلیون جعبۀ شکلات قلبی، یک میلیلارد دلار شکلات، 180 میلیون کارت پستال و تولید 198 میلیون شاخه گل رز بخشی از خرده‌فروشی‌های جهان از ولنتاین است.

رویکرد انتقادی به ولنتاین در غرب

از نظر برخی از اندیشمندان غربی، ولنتاین از هدف اصلی خود منحرف شده است و فقط بر عشق رمانتیک تأکید دارد. این افراد بر این باورند که ولنتاین بیش از حد تجاری شده و موجب ایجاد توقعات غیرواقعی در روابط عاشقانه شده است. نیمی از آمریکایی‌ها معتقدند که ولنتاین مراسم مهمی نیست و در مورد آن مبالغه شده است. بر اساس پژوهشی در 2008م در نشریهBusiness Research ، مردم به‌دلیل اجبار در تهیۀ هدیۀ ولنتاین، در برابر آن احساس مقاومت دارند و همین امر باعث ازبین‌رفتن معناداری آن و آزار افراد می‌شود.

ولنتاین در سایر کشورها

کمپین ضد ولنتاین در مالزی

در برخی کشورها و مناطقی برگزاری این آیین ممنوع است و یا اثر حداقلی دارد. مقامات مالزی به‌دلیل تناسب نداشتن ولنتاین با فرهنگ مسلمانان، کمپین ضد ولنتاین راه‌اندازی کرده‌اند. در عربستان در سال 2001 و 2008م، فروش محصولات روز ولنتاین ممنوع شد. ایالت بیگورود در روسیه، برگزاری ولنتاین را به‌دلیل حفظ فرهنگ و از بین‌رفتن ارزش‌های اخلاقی و معنوی ممنوع کرده است.. مقامات رسمی اندونزی ولنتاین را انکار و ممنوع کرده‌اند. بر اساس قانون استان اوریسا در شرق هند، افرادی که ولنتاین را جشن می‌گیرند، ملزم به ازدواج با هم هستند. برای برگزاری ولنتاین در ترکیه، مالزی، عربستان و پاکستان محدودیت‌هایی وجود دارد.

بومی‌سازی روز ولنتاین در فرهنگ‌های مختلف

در برخی از کشورهای جهان، ولنتاین تحت تأثیر ذائقۀ آن منطقه قرار گرفته است. طبق رسوم مردم ژاپن، در روز ولنتاین زنان به شوهران خود شکلات هدیه می‌دهند و در وِلز، قاشق‌های چوبی کنده‌کاری شده را تبادل می‌کنند. برزیلی‌ها به‌جای جشن گرفتن سنت ولنتاین، در دوازده ژوئن، سنت «Dia dos Namorados»، را برای گرامیداشت قدیس حامی ازدواج و خواستگاری تکریم می‌کنند.

روز عشق در ایران

روز عشق در ایران

روز عشق ایرانی که ریشه در واقعیت دارد، مصادف با 29 بهمن است و سپندارمذگان یا اسفندگارمذگان نام دارد و بیانگر ارزش زنان در خانواده و جامعه به‌عنوان الگوی عشق و فداکاری است. سپندارمذگان سمبل عشق بین زوجین است. «سپندارمذ» به‌معنای متواضع، مقدس و گستراننده، سمبل عشق و صفت زمین است که به همۀ مردم عشق می‌ورزد و «گان» به‌معنای جشن است. در این آیین ایرانی، زنان پاک‌دامن و دوست‌دار فرزند و خانواده با پوشیدن لباس نو و زیبا در مراسم حضور داشتند. مردان نیز برای قدردانی و ابراز عشق به همسران خود، آنها را در کرسی باشکوه می‌نشاندند و به آنها هدیه می‌دادند. زنان نیز با اهدای هدیه به همسران خود، عشق خود را به آنها ابراز می‌کردند. ترغیب دختران مجرد به ازدواج و بیان فضایل آن از دیگر رسوم این جشن است.

تاریخچه ولنتاین در ایران

شروع جشن ولنتاین در ایران به دروه قاجار باز می‌گردد؛ زمانی که ناصرالدین شاه قاجار در سفر اروپا بود، برای همسرش کارتی به مناسبت ولنتاین فرستاد. جشن ولنتاین در روز 25 بهمن در ایران برگزار می‌شود. در دهۀ هفتاد شمسی ولنتاین بین ایرانیان رشد زیادی داشته است. در دهۀ هشتاد شمسی برگزاری ولنتاین بین افراد مرفه مرسوم شد و به‌تدریج در بین افراد کم‌درآمد هم شایع شد؛ به‌گونه‌ای که برخی از جوانان و نوجوانان با پس‌انداز پول‌های خود به‌دنبال بهترین هدیه برای ولنتاین هستند.

دلایل ترویج ولنتاین در ایران

ولنتاین در ایران

یکی از دلایل جذابیت ولنتاین در ایران، تغییر ساختار رابطۀ اجتماعی جنس مخالف است. در دهه‌های اخیر، رابطۀ با جنس مخالف در ایران تنها در قالب ازدواج شکل نمی‌گیرد و برخی از جوانان با وجود روز عشق مختص فرهنگ خود، به تقلید از آیین‌های غربی روی آورده‌اند. برخی رسانه‌ها، با نمایش نمادها و محصولات ولنتاین در تهران به ترویج آن می‌پردازند؛ شبکۀ ماهواره‌ای «محبت» یکی از بسترهای ترویج و نشردهندۀ سبک زندگی غربی و ارزش‌های مسیحیت است.

یکی دیگر از دلایل برگزاری و رواج فرهنگ ولنتاین، پاسخگویی آن به نیازی است که خلأ آن در فرهنگ خودی احساس می‌شود. نبود تعادل بین غم و شادی، مافیای اقتصادی، تناسب نداشتن ارزش‌ها، نمادها و نظام‌ تربیتی با واقعیت‌های اجتماعی، بها دادن به عشق‌های زودرس در رسانه، ناکارآمدی خانواده، رسانۀ ملی و متولیان فرهنگی در پاسخگویی به نیازهای عاطفی و فراغتی جوانان، بی‌تفاوتی افراد در جامعه، گسترش فناوری و رسانه‌های بین‌المللی، مصرف نمایشی، عدم برنامه‌ریزی برای گرامیداشت وقایع ملی و مذهبی و نداشتن نماد فرهنگیِ بومی برای آیین‌های ایرانی، موجب گرایش مردم به ولنتاین شده است.

آمار برگزاری ولنتاین در ایران

بر اساس آمارها، 90درصد جوانان با ولنتاین آشنا هستند و 68درصد آن را برپا می‌کنند. حدود 71درصد جوانان به واسطۀ دوستان و 17درصد از طریق ماهواره با این مراسم آشنا می‌شوند. بر اساس یافته‌ها، سپری کردن اوقات با دوستان، بر هدیه دادن در این روز مؤثر است. حدود 58درصد جوانان به‌دلیل گرایش به مشترکات فرهنگ بشری، ولنتاین را برای بیان عشق مناسب می‌دانند. 62درصد نیز ولنتاین را روز میل به عشق فارغ از نژاد، مذهب و ملیت می‌دانند. 19درصد موافق، 11درصد مخالف و 68درصد به‌دلیل مربوط بودن آن به احساس و عشق معتقد بودند که همه مجاز به گرامیداشت آن هستند. در بررسی هدف ولنتاین 15درصد به‌دلیل بهتر دانستن رسوم غربی موافق ولنتاین هستند و 51درصد معتقدند مردم ایران بهترین رسوم را دارند و کمتر موافق اجرای این مراسم هستند.

پیامدهای برگزاری ولنتاین

به باور کارشناسان فرهنگی، ایراد اصلی ولنتاین، وارداتی بودن آن است. از منظر این افراد، انگیزه‌ها، واکنش‌ها، درون‌مایه‌ها، نمادها و هدایای ولنتاین مغایر با هویت ایرانی-اسلامی است. به‌دلیل آمیختگی‌نمادهای ولنتاین با باورهای مسیحی، برخی از افراد ناآگاهانه به فرهنگ مسیحیت میل پیدا می‌کنند.

منتقدان این پدیده بر این باورند که عشق‌ورزی نیازمند زمان و مکان خاص و همچنین هدایای گران‌قیمت نیست و عشق محدود یک‌روزه، تظاهر به عشق است و موجب آسیب‌پذیری افراد می‌شود.

در ایران، به‌دلیل بی‌اطلاعی افراد از ماهیت ولنتاین، بعد از اتمام آن، هدایای دریافت‌شده در وب‌سایت‌های خرید و فروش قرار می‌گیرند. چشم‌وهم‌چشمی، ازبین‌رفتن فرهنگ بومی و ارزش‌های اسلامی، سستی در باورهای مذهبی، ترویج فرهنگ لیبرالیسم و مسیحیت تبشیری، مصرف‌گرایی تمایزطلبانه، تمایل به برقراری رابطه با جنس مخالف خارج از چارچوب تشکیل خانواده، کاهش ارزش الهی و انسانی زن، آشفتگی هویت فردی، خیابانی کردن مفهوم متعالی عشق، خیانت، فروپاشی نهاد خانواده، جلوه‌گری در پوشش، تفاخر، افزایش حس افسردگی و تنهایی در مجردها، کاهش عزت‌نفس، فشار مالی، افزایش توقعات، ترویج عشق‌های بی‌تعهد و روابط جنسی آزاد از آسیب‌های ولنتاین است.

راهکارهای مواجهه با ولنتاین

به باور کارشناسان فرهنگی، مواجهۀ سلبی با ولنتاین موجب حذف آن از فرهنگ ایرانی نمی‌شود؛ بلکه تلاش برای رسمی‌سازی روز عشق ایرانی، تکریم روز ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه به‌عنوان روز عشق، اعتبار قائل شدن برای عشق زمینی و پذیرش روز عشق با هدف بروز عواطف انسانی، تقویت فرهنگ ابراز عشق و هدیه دادن به نامزد و همسر، تقویت باور و ارزش‌های ملی و دینی، برجسته‌سازی آیین‌ها و نمادهای ملی، اشاعۀ الگوهای اسلامی عشق و فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌ها از راهکارهای مواجهه با پدیدۀ ولنتاین است .

منابع

• «انتقاد شدید از برگزاری روز «ولنتاین» در ایران»، وب‌سایت برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1401ش.
• «تاریخچۀ روز ولنتاین طوری که شاید انتظار داشته باشید عاشقانه و دوست‌داشتنی نیست!»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1402ش.
• «تجلیل از ولنتاین؛ عادی‌سازی روابط نامشروع»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1397ش.
• تقی‌پور، رضا، «ولنتاین ترویج هوس و هوس‌بازی»، پایگاه تحلیلی خبری فرهنگ‌سار، تاریخ درج مطلب: 27 بهمن 1398ش.
• «جشن ولنتاین در کدام کشورها ممنوع است؟»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1396ش.
• «چرا از ولنتاین متنفریم؟»، وب‌سایت برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1397ش.
• «چرا روز ولنتاین خرس هدیه میدن»، وب‌سایت روبینارز، تاریخ بازدید: 1 اردیبهشت 1403ش.
• «چرایی ولنتاین غربی با خرس‌های قرمز چینی در ایران؟!»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1402ش.
• حیدری، افشین، «کاسبی‌های چندمیلیون تومانی به بهانۀ ولنتاین»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1397ش.
• «دربارۀ «ولنتاین»، قلب تیرخورده و کودک چاق و برهنه‌اش»، فارس‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1397ش.
• «روز عشق به خانواده و همسر به شیوۀ ایران باستان»، فارس‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1401ش.
• «سمبل‌های ولنتاین»، وب‌سایت بلاگ‌اسکای، تاریخ بازدید: 1 اردیبهشت 1403ش.
• «سودجویی به بهانۀ روز عشق»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1394ش.
• «عشق پوشالی، میراث «ولنتاین» غرب»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1400ش.
• فاضلی، حسین، «روز ولنتاین روز ابراز عشق و محبت به نامزد و همسر»، وب‌سایت مرکز جهانی اطلاع‌رسانی آل‌البیت، تاریخ بازدید: 28 فروردین 1403ش.
• «کادو ولنتاین»، وب‌سایت موییتو، تاریخ بازدید: 1 اردیبهشت 1403ش.
• «ماجرای روزی به نام ولنتاین از زبان رحیم‌پور ازغدی»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1402ش.
• مهدی‌زاده، شراره و عبدالهی، الهه، «بررسی رابطۀ میان نحوۀ استفاده از اینترنت و ماهواره با برگزاری روز دوستی (ولنتاین) در میان جوانان تهرانی»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، شمارۀ سوم، 1386ش.
• «ولنتاین از کجا آمد و چرا رشد کرد؟»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1387ش.
• «ولنتاین؛ افسانه‌ای که به خوردمان داده‌اند»، صراط‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1391ش.
• «ولنتاین»؛ بهانه‌ای برای یادآوری دوست داشتن یا ابزاری برای خودنمایی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1402ش.
• «ولنتاین؛ تهاجم یا کمبود فرهنگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 16 بهمن 1398ش.
• «ولنتاین؛ روز عشق، روز ترافیک سرسام‌آور تهران یا تهاجم فرهنگی»، انصاف‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 26 بهمن 1400ش.
• «"ولنتاین"؛ فرهنگ یا ضدفرهنگ؟!»، شبکۀ اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1398ش.
• Andrei, Toma, “Valentine'S Day - Implications For The Consumer Behaviour”, Repec website, Date of visit: 17 April 2024.
• “Valentine’s Day Traditions from around the World”, Thunderbird website, Date of entry: 13 Feb 2018.
• Victor, Adam, “Love to Lovebirds: The Fascinating Transformation of Valentine's Day”, Linkedin website, Date of entry: 14 Feb 2024