لباس مردمان آذربایجان شرقی: تفاوت میان نسخه‌ها

لباس مردم آذربایجان شرقی نشان‌دهنده تاریخ، فرهنگ و وضعیت اجتماعی این منطقه است. علاوه‌بر ویژگی‌هایی چون زیبایی و کامل بودن، این پوشاک متناسب با شرایط اقلیمی منطقه است. برای زنان، رعایت حجاب و پوشیدن چادر و روسری نه تنها به‌عنوان الزامات مذهبی، بلکه به عنوان نمادی از هویت و احترام به اصول دینی به شمار می‌رود.

لباس‌های این خطه، در دوران زندیه، افشاریه و قاجار از شکل و فرم غنی‌تری برخوردار بوده است. تزیینات لباس‌ها در دوره زندیه بیشتر بود و لباس‌های زنانه از پارچه زربافت تهیه می‌شد. در تمامی دوره‌ها، دامن جزء تن‌پوش‌های این خطه بوده و مردان و زنان از شلوار استفاده می‌کردند. سربندها و کلاه‌ها نیز دست‌دوز بودند. شکل و فرم لباس‌ها در دوره قاجار ساده‌تر شد و به‌تدریج رواج آن در شهرها کاهش یافت و در روستاها ثابت ماند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82197479/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8 «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref>

=== '''تقسیم‌بندی بر اساس جنسیت و سبک زندگی''' ===

از متداول‌ترین سرپوش‌های زنان ترک آذربایجان شرقی می‌توان به عرقچین، روسری کلاغه‌ای، شال و چارقد، چالماشامافی (نوعی سربند)، آلاچارشاپ (چادر رنگی)، چپی (روسری)، چادرا (چادر) و اوربند (روبند) اشاره کرد.<ref>[https://www.irna.ir/news/82197479/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8 «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref>  

چارقد نوعی روسری چهارگوش بزرگ است که زنان عشایر و روستایی از آن استفاده می‌کنند. این روسری دارای طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی است  و به هنگام سر کردن، آن را از قطر تاه می‌کنند و طوری روی سر قرار می‌دهند که سمت راست آن کوتاه‌تر باشد. سپس سمت چپ روسری را روی شانة راست برده و دور سر می‌پیچند.<ref> [https://ensani.ir/fa/article/423589/%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%85%D8%AF-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3- بابایی و امیری، «ظرفیت‌های پوشاک سنتی به منظور طراحی مد لباس؛ مطالعة موردی: آذربایجان شرقی»، 1398ش، ص68.]</ref>  

شکل لباس زنان در مناطق عشایری بیشتر به‌شیوة قدیم و شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار و بلند، چارقد (روسری بزرگ) است. این لباس‌ها اغلب با رنگ‌هایی با زمینة روشن و گلدار تهیه می‌شوند و نوع پارچه، تزیین، دوخت و نام انواع پوشاک و زیورآلات در نزد ایلات و عشایر از تنوع بالایی برخوردار است.<ref>[https://www.irna.ir/news/82197479/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8 «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).] </ref>  

لباس مردان این منطقه شامل سرپوش، شلوار، پیراهن و پاپوش است:

سرپوش مردان آذربایجان شرقی کلاه است که دارای تنوع بسیار است که به نام‌های پاپاخ، دری‌بورکی، سرداری، پهلوی و قزاقی که وارداتی هستند، استفاده می‌کردند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82197479/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8 «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref>  

همچنین کلاه معروف مردان این منطقه کلاه ترک‌داری است که شباهت زیادی به کلاه مردان گیلک دارد.<ref>[https://en.icro.ir/Customs/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3-%D9%85%D9%84%DB%8C «لباس سنتی آذربایجان شرقی، میراث ناملموس ملی ایرانیان»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>  

لباس اصلی مردان ترک «دوزملی‌آرغالیخ» نام داشته که نوعی لباس چین‌دار است. که در مناطق روستایی و شهری کاربرد داشته و به‌شکل نیم‌تنه بوده و از قسمت کمر به‌صورت دامن است. این نوع لباس آستین‌های بلند و گشادی دارد و یقة آن باز است. آرخالیق اغلب از جنس مخمل تهیه می‌شود و روی آن را با نقوشی سوزن‌دوزی می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82197479/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8 «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref>

نوعی روپوش مردانه، با آستین‌های نسبتاً گشاد که دارای انواع مختلفی است. چوخا، از معروف‌ترین لباس مردان ترک به‌شمار می‌رود. چوخا، یقه‌ای باز دارد و از قسمت سینه تا کمر با دکمه‌هایی بسته می‌شود. نوع دیگر آن جلوباز بوده و کمر آن چین‌دار است. این نوع روپوش آستردار از لباس‌های معمول مردان ترک به ‌شمار می‌رود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/423589/%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%85%D8%AF-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3- بابایی و امیری، «ظرفیت‌های پوشاک سنتی به منظور طراحی مد لباس؛ مطالعة موردی: آذربایجان شرقی»، 1398ش، ص68.]</ref>  

قباهای آذربایجان شرقی انواع مختلفی دارد که آن را با سوزن‌دوزی‌های متنوع تزیین می‌کنند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/423589/%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%85%D8%AF-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3- بابایی و امیری، «ظرفیت‌های پوشاک سنتی به منظور طراحی مد لباس؛ مطالعة موردی: آذربایجان شرقی»، 1398ش، ص69.]</ref>  

پاپوش‌های مردان این استان تگ‌گون، گلاسه‌باشماخ، چوست و چاروق نام دارد.<ref>[https://en.icro.ir/Customs/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3-%D9%85%D9%84%DB%8C «لباس سنتی آذربایجان شرقی، میراث ناملموس ملی ایرانیان»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>  همچنین چکمة مردان لب‌چین یا دولاما نام دارد<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/costume/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C «لباس محلی مردمان آذربایجان شرقی»، وب‌سایت ایران.]</ref>  چون بیشتر مردان عشایری در مناطق کوهستانی تردد می‌کنند بنابراین پاپوش‌های آن‌ها به‌صورتی طراحی شده که از پا در برابر ضربه، سرما و رطوبت محافظت می‌کند.<ref>[https://en.icro.ir/Customs/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3-%D9%85%D9%84%DB%8C «لباس سنتی آذربایجان شرقی، میراث ناملموس ملی ایرانیان»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>  

==لباس‌های ویژة مردم آذربایجان شرقی==

مردم این منطقه، در گذشته از چادرشبی که در سردرود، بناب و شهرهای دامنة کوهستان سهند بافته می‌شد و همچنین لباسی که چوپانان کوهستان سهند به تن می‌کنند و نیز کتی مردانه که تا چند سال پیش هم استفاده می‌شد، جزء پوشاک ویژة آذربایجان شرقی به شمار می‌رود.<ref> [https://www.irna.ir/news/82197479/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8 [[ «لباس‌های محلی آذربایجان شرقی، زیبای رو به فراموشی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref>  

==مقاومت مردم آذربایجان شرقی در برابر تغییر پوشاک در دورة پهلوی==

در دوره پهلوی، یکی از مؤلفه‌های برجسته در هویت محلی مردم آذربایجان شرقی، نوع پوشش آنان بود. این هویت فرهنگی در برابر سیاست‌های کشف حجاب و تغییر لباس مقاومت کرد. مردم آذربایجان، از اقشار مختلف، این تغییرات را بیگانه و مغایر با سنت‌ها و هویت بومی خود می‌دانستند. در حالی که حکومت پهلوی، با الهام از سیاست‌های کشورهای دیگر مانند ترکیه و افغانستان، تلاش داشت پوشش‌های محلی را کنار گذاشته و لباس‌های متحدالشکل به سبک اروپایی را ترویج کند، این سیاست با واکنش شدید و مقاومت مردم آذربایجان روبه‌رو شد و به نارضایتی و مقابله‌هایی انجامید.<ref> [https://jhr.ui.ac.ir/article_27217.html قلی‌پور و پاشازاده، «مقاومت در برابر سیاست رفع حجاب دولت رضاشاه، مطالعة موردی: عدم همراهی قشر متوسط جدید آذربایجان»، وب‌سایت پژوهش‌های تاریخی.]</ref>