تنفر جنسی

نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی

تنفر جنسی؛ بیزاری و اجتناب از ارتباط جنسی.

تنفر جنسی حالتی است که در آن فرد نه‌تنها از رابطه جنسی لذت نمی‌برد، بلکه از آن بیزار بوده و به‌شدت از آن دوری می‌کند. علائم این مشکل شامل احساس تنفر، اجتناب از رابطه جنسی، و همچنین ترس، تهوع و سرگیجه هنگام برقراری ارتباط جنسی است. اگر این وضعیت ادامه یابد، ممکن است به مشکلات جدی خانوادگی مانند خیانت و طلاق منجر شود. برای درمان این اختلال، روش‌های پزشکی و روان‌شناختی مؤثر هستند.

مفهوم‌شناسی

اختلال بیزاری جنسی یکی از اختلالات میل جنسی است که با بیزاری شدید، مداوم یا عودکننده نسبت به رابطه جنسی و اجتناب کامل یا تا حد زیادی از روابط جنسی با همسر همراه است. این وضعیت معمولاً موجب پریشانی روانی یا بروز مشکلات بین‌فردی می‌شود. اختلال بیزاری جنسی (SAD) نخستین‌بار در نسخه سوم اصلاح‌شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-III-R) معرفی شد و سپس در DSM-IV به‌عنوان یکی از دو اختلال مربوط به میل جنسی گنجانده شد؛ اما در نسخه پنجم (DSM-5)، به دلیل نیاز به پژوهش‌های بیشتر، این اختلال از فهرست رسمی حذف شد.

معیارهای تشخیصی اختلال بیزاری جنسی

معیارهای تشخیصی اختلال تنفر جنسی بر اساس DSM-IV عبارتند از:

الف. اختلال بیزاری جنسی با بیزاری شدید و مداوم و اجتناب از بیشتر یا تمام روابط جنسی با فرد دیگر همراه است. بیزاری موقتی یا غیرعودکننده به‌عنوان این اختلال شناخته نمی‌شود. در موارد شدید، افراد ممکن است علائمی مانند حملات پانیک، اضطراب، تپش قلب، سرگیجه یا مشکلات تنفسی را تجربه کنند. همچنین، برای اجتناب از موقعیت‌های جنسی، ممکن است از راهبردهای پنهانی چون زود خوابیدن، سفر، بی‌توجهی به ظاهر، مصرف مواد یا مشغولیت افراطی به کار و امور روزمره استفاده کنند.

ب. این اختلال باعث پریشانی قابل توجه یا مشکل بین فردی می‌شود.

ج. اختلال بیزاری جنسی تنها در صورتی تشخیص داده می‌شود که علائم آن با اختلال دیگری در محور I (مانند افسردگی اساسی، وسواس فکری-عملی یا اختلال استرس پس از سانحه) قابل‌توجیه نباشد. در صورتی که بیزاری جنسی با یکی از این اختلالات بهتر توضیح داده شود، معمولاً نیازی به تشخیص جداگانه نیست. با این حال، اگر بیزاری جنسی پیش از بروز اختلال محور I وجود داشته یا به‌طور مستقل مورد توجه بالینی قرار گیرد، ممکن است تشخیص جداگانه آن نیز مطرح شود.

انواع اختلال بیزاری جنسی

دو نوع تنفر جنسی وجود دارد:

۱. بیزاری دائمی

این نوع بیزاری جنسی از نوع اولیه است و پیش از آن‌که فرد تجربه‌ای از روابط جنسی سالم داشته باشد، در نتیجه واکنش منفی یا عدم تمایل نسبت به روابط جنسی شکل می‌گیرد. برای مثال، اگر فرد در محیطی با نگرش‌های سخت‌گیرانه و محدودکننده نسبت به مسائل جنسی رشد کرده باشد، ممکن است دچار این نوع بیزاری شود.

۲- تنفر اکتسابی

این نوع بیزاری جنسی از نوع ثانویه است؛ یعنی در فردی بروز می‌کند که پیش‌تر روابط جنسی سالمی را تجربه کرده، اما در پی یک تجربه ناخوشایند مانند سوءاستفاده جنسی دچار بیزاری شده‌است. گاهی این بیزاری تنها در چارچوب یک رابطه خاص ظاهر می‌شود و در روابط دیگر دیده نمی‌شود.

شیوع تنفر جنسی

سه پژوهش به زبان هلندی دربارهٔ شیوع اختلال بیزاری جنسی منتشر شده‌است. در یک مطالعه اینترنتی با شرکت ۴۱۴۷ نفر، ۳۰درصد زنان گزارش کردند که در برهه‌ای از زندگی خود علائمی از بیزاری جنسی را تجربه کرده‌اند؛ اما تنها ۴درصد از آن‌ها با معیارهای تشخیصی DSM-IV برای این اختلال مطابقت داشتند.

در پژوهشی جدیدتر که بر روی ۸۰۰۰ نفر از جمعیت عمومی بین ۱۵ تا ۷۱ سال انجام شد، شیوع اختلال بیزاری جنسی در زنان ۴٫۵ درصد و در مردان ۲٫۴درصد گزارش شد. همچنین در مطالعه‌ای دیگر بر روی تمامی زنانی (۴۵۳۳ نفر) که بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵م به بخش سکسولوژی مرکز پزشکی بیمارستان لیدن مراجعه کرده بودند، مشخص شد که ۲٫۸ درصد از آن‌ها بر اساس معیارهای DSM-IV-TR مبتلا به اختلال بیزاری جنسی بوده‌اند.

زمینه‌ها و دلایل تنفر جنسی

برخی از زمینه‌ها و عوامل تنفر جنسی عبارتند از:

ساختار شیمیایی نوراپی نفرین

فعالیت نابهنجار عصبی؛ از نظر زیستی، سازوکار اختلال بیزاری جنسی شبیه اختلالات اضطرابی است. در این حالت، بدن وارد حالت «جنگ یا گریز» می‌شود و سیستم عصبی سمپاتیک فعال می‌شود. این فعال‌سازی باعث افزایش هورمون‌هایی مانند اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین می‌شود. در نتیجه، به‌دلیل بالا رفتن استرس، هورمون‌های جنسی مثل استروژن و آندروژن‌های آدرنال کاهش پیدا می‌کنند.

مشکلات هورمونی؛ عدم‌تعادل هورمونی یکی از علل زمینه‌ای کاهش میل جنسی و در نتیجه تنفر جنسی است.

شرطی شدن؛ این احتمال وجود دارد که هنگام ارتباط جنسی، محرک‌های جنسی با محرک‌های جنسی دردناک یا آسیب‌زا همراه شده و حالت بیزاری جنسی را ایجاد کرده باشند. تجربیاتی مانند تجاوز یا سوءاستفاده جنسی ممکن است منجر به تداعی‌های ناخوشایند نسبت به رابطه جنسی یا افکار آلوده شدن و انزجار از خود شوند.

بر اثر چنین تجربیاتی ممکن است فرد محرک‌های جنسی را به‌عنوان امور بد یا منزجرکننده تلقّی کرده و از آنها اجتناب کند. همین اجتناب نیز به نوبۀ خود مانع از تجربیات اصلاحی و مثبت مربوط به رابطه جنسی می‌شود. در نتیجه به تداوم ارزش منفی محرک‌های جنسی کمک می‌کند. همچنین پس از یک تجربه آسیب‌زا، ممکن است محرک‌های جنسی باعث فعال شدن خاطرات وحشتناک شود لذا فرد برای جلوگیری از فعال شدن خاطرات آسیب‌زا ممکن است، از رفتارهای صمیمانه هم دوری کند.

یادگیری اجتنابی؛ ادامه بیزاری جنسی می‌تواند به‌دلیل اجتناب مکرر از روابط جنسی باشد. وقتی فرد از رابطه جنسی می‌ترسد، با اجتناب کردن از آن، اضطراب و ناراحتی خود را کاهش می‌دهد. این آرامش موقتی باعث می‌شود که فرد در دفعات بعدی نیز انگیزه پیدا کند تا دوباره از رابطه جنسی دوری کند.

تغییرات جسمی در ظاهر بدن؛ ممکن است تغییرات فیزیکی در بدن خود فرد یا همسرش باعث ایجاد بیزاری جنسی شود. برای مثال، پس از جراحی‌هایی مانند ماستکتومی، فرد ممکن است احساس کند که دیگر شایسته لذت و ارتباط جنسی نیست. همچنین تغییرات قابل توجه در ظاهر همسر، مثلاً به‌دلیل بیماری، می‌تواند باعث بیزاری یا تنفر جنسی شود.

مشکلات روان‌شناختی؛ برخی عوامل روانشناختی مانند تجربه سوءاستفاده جنسی، فشار جنسی مداوم و طولانی‌مدت از سوی همسر، سردرگمی در هویت جنسی مردان، ترس از بارداری، تنفر از همسر، استرس و تفاوت زوجین در تمایلات و فانتزی‌های جنسی می‌توانند باعث بروز بیزاری جنسی شوند.

مشکلات خانوادگی؛ برخی مشکلات خانوادگی مانند نگرش‌های منفی شدید والدین دربارهٔ مسائل جنسی و تعارضات خانوادگی می‌تواند علاقه جنسی را کاهش دهد. همچنین، رفتارهای نامناسب والدین، مانند کم‌محبتی پدر به دختر، ممکن است تصویر منفی از جنس مخالف در ذهن کودک ایجاد کند و بر زندگی جنسی آینده او تأثیر منفی بگذارد.

عوارض تنفر جنسی

اگر تنفّر جنسی درمان نشود ممکن است خیانت، طلاق یا سردی دائمی در زندگی زناشویی زوجین رخ دهد.

درمان تنفر جنسی

درمان یکپارچه؛ یکی از شیوه‌های مؤثر در درمان، فعالیت به‌صورت مشارکتی است. در این درمان گروهی از متخصصان سلامت جنسی شامل پزشک، روانشناس، درمانگر جنسی یا فیزیوتراپیست برای بهتر شدن بیمار با هم همکاری می‌کنند.

مواجهه تدریجی؛ در این روش درمانی، فرد به تدریج و به ترتیب از محرک‌های جنسی ناخوشایند با شدت‌های مختلف مواجه می‌شود تا به آنها عادت کند. فرد باید از رفتارهای ایمنی مثل حواس‌پرتی هنگام مواجهه خودداری کند، چون این رفتارها مانع عادت‌پذیری می‌شوند.

شرطی‌سازی متقابل؛ شرطی‌سازی متقابل با همراه کردن محرک جنسی ناخوشایند با محرک‌های خوشایند یا هیجان‌انگیز، احساس مثبت نسبت به رابطه جنسی ایجاد می‌کند. با تکرار این روش، فرد واکنش‌های منفی قبلی را به واکنش‌های خنثی یا مثبت تبدیل می‌کند. نکته مهم این است که محرک‌های مثبت باید قوی‌تر از محرک‌های منفی باشند تا نتیجه معکوس رخ ندهد.

تنظیم هیجان از طریق تغییر شناختی؛ برای کاهش یا رفع احساس انزجار نسبت به محرک‌های جنسی، می‌توان با تغییر در درک و نگرش فرد نسبت به این محرک‌ها اقدام کرد؛ مثلاً با ارائه اطلاعات علمی دربارهٔ آناتومی و عملکرد اندام تناسلی و نقش طبیعی مایعات جنسی، دید منفی فرد نسبت به مواردی مانند «فرج تیره و چروکیده» یا «مایع نامطبوع» به نگرشی مثبت‌تر مانند «اندامی زیبا و پیچیده» و «مایعی طبیعی که رابطه را آسان و لذت‌بخش می‌کند» تبدیل می‌شود. همچنین با استفاده از تصویرسازی ذهنی، تصاویر ناخوشایند به تصاویری دلنشین و لطیف، مانند تبدیل تصویر «پوست صورتی چروکیده» به «غنچه گل تازه»، تغییر می‌یابد تا احساسات منفی کاهش یابد.

زوج‌درمانی؛ یکی دیگر از روش‌های درمانی روج‌درمانی است. این درمان شامل آموزش مهارت‌های ارتباطی، درمان جنسی شناختی-رفتاری با حساسیت‌زدایی منظم و مهارت‌های آرامش‌بخشی به‌عنوان مؤلفه اصلی و گروه‌درمانی برای آموزش مهارت‌های عملکرد جنسی است.

مداخلات پزشکی؛ برای درمان اختلال بیزاری جنسی، می‌توان بسته به علت آن از مداخلات پزشکی بهره برد؛ مانند جراحی یا تجویز داروهایی که به کاهش ترس و اضطراب کمک می‌کنند.

اجتناب جنسی که به‌دلیل تغییرات ظاهری بدن یا عوارض جراحی ایجاد شده باشد، می‌تواند با جراحی‌های اصلاحی درمان شود. برای مثال، زنانی که ماستکتومی کرده‌اند، ممکن است برای بازیابی زیبایی ظاهری خود به بازسازی سینه نیاز داشته باشند.

منابع

• «تنفر از رابطه جنسیت»، وب‌سایت رواشناسی ذهن تو، تاریخ درج: ۲۹ آبان ۱۴۰۱ش.
  • رادپور، مهدیه «اختلال‌های جنسی: بخش دوازدهم (اختلال بیزاری جنسی)، وب‌سایت مرکز مشاوره رهبان، ۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
  • «ماستکتومی چیست و در چه مواقعی انجام می‌شود»، وب‌سایت دکتربلال دلشاد، تاریخ مطلب: ۲۷ آبان ۱۴۰۲ش.
  • APA, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition. Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.
  • Banner L. et al, Sexual aversion disorders in women in: Porst H. Buvat J. (Eds), ISSM (International Society of Sexual Medicine) Standard Committee Book, Standard practice in Sexual Medicine, Blackwell, Oxford, UK, 2006,
  • Brotto, Lori A. , "The DSM Diagnostic Criteria for Sexual Aversion Disorder", Arch Sex Behav, 39, 2010.
  • Borg, et al, Sexual aversion. In K. S. K. Hall, & Y. M. Binik (Eds.), Principles and Practice of Sex Therapy (6th ed. , pp. 224-238), The Guilford Press, 2020
  • Kiesner, J & Bittoni, C, "SEXUAL AVERSION AMONG FEMALES: TRAIT-LIKE STABILITY AND DAY-TO-DAY CHANGES IN RELATION TO PHYSICAL SYMPTOMS, PSYCHOLOGICAL SYMPTOMS, AND OTHER ASPECTS OF SEXUAL FUNCTION", The Journal of Sexual Medicine, Volume 22, Issue Supplement_2, 2025.
  • Lafortunea, David et al. Is Sexual Aversion a Distinct Disorder or a Trans-Diagnostic Symptom across Sexual Dysfunctions? A Latent Class Analysis, Journal of Sex & Marital Therapy. 29 Sep 2023.
  • Miles, Janice R. , "Sexual Aversion Disorder (SAD): Symptoms, Causes, & Treatments", choosingtherapy website, Published: February 17, 2022.