آرایش کودک

آرایش کودک؛ استفاده از لوازم آرایشی روی پوست و چهرۀ کودکان.

آرایش کودک با استفاده از محصولات آرایشی با هدف تفریح و بازی در جشن‌ها و مراسم‌های مدرسه انجام می‌گیرد. آرایش کردن معمولاً رفتاری مرتبط با مادران است؛ اما کودکان نیز به‌دلیل کنجکاوی و تقلید از بزرگترها به آن تمایل نشان می‌دهند. امروزه استفاده از لوازم آرایشی در کودکان، به‌خاطر فضای مجازی و برخی رفتارها و آموزش‌های نادرست، کم‌کم به یک نیاز تبدیل شده است. این استفادۀ زودهنگام و نامناسب از محصولات آرایشی عوارض جبران‌ناپذیری برای کودکان دارد.

گروه سنی کودک

نخستین سند دربارۀ تعریف دقیق از کودک، مادۀ ۱ کنوانسیون ۱۹۸۹م حقوق کودک سازمان ملل متحد است که به انسان زیر هجده سال کودک می‌گوید؛ مگر این که مطابق قانون حاکم بر یک کشور، برای رشد افراد سن کمتری مقرر شده باشد. از نظر سازمان بهداشت جهانی در طبقه‌بندی سن، دوران کودکی نیز به سه گروه سنی؛ کودکی اول (۲ تا ۶سال)، کودکی دوم (۶ تا ۱۲سال) و کودکی آخر (۱۲ تا ۱۸سال) تقسیم‌بندی می‌شود. در ایران طبق اساسنامۀ سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، گروه سنی کودک به کودکی ۱ و ۲ تقسیم و تعریف شده است.

گرایش به آرایش

دوران کودکی مهم‌ترین مقطع زندگی است که شخصیت کودک شکل می‌گیرد و او با الگوبرداری از رفتار بزرگ‌ترها، گاه در نقشی متفاوت از حقیقت وجودی خود ظاهر می‌شود. گرایش به آرایش از یک کنجکاوی کودکانه شروع می‌شود. عوامل فرهنگی گوناگونی در شکل‌گیری گرایش کودکان به آرایش مؤثر هستند. در فرهنگ امروز، زیبایی به‌طور وسواس‌گونه‌ای تحسین و به‌عنوان کمال مطلوب معرفی می‌شود؛ در حالی که رسانه‌های مدرن نیز به تبلیغ این هدف دامن می‌زنند. همزمان، شرایط اجتماعی نیز بر رشد نیاز به آرایش در میان افراد تاثیر گذاشته است. در این میان، کنجکاوی طبیعی کودک برای کشف محیط پیرامون، همراه با تقلید از رفتار بزرگترها، زمینه‌ساز گرایش او به آرایش می‌شود.

فرهنگ آرایش

آرایش که در گذشته ابزاری برای زیباسازی یا رفع عیوب بوده، امروزه به بخشی از زندگی روزمره و رفتار اجتماعی تبدیل شده است. در برخی جوامع، بانوان مسن برای پوشاندن نشانه‌های سالمندی به آن گرایش بیشتری دارند؛ در حالی که دختران جوان به‌دلیل زیبایی طبیعی‌شان کمتر از آن استفاده می‌کنند. با این حال امروزه آرایش به ضرورتی فراگیر بدل شده که از بزرگسالان به کودکان نیز سرایت کرده است. این تغییر، ناشی از نفوذ الگوهای فرهنگی جهانی است که گاه می‌تواند هویت و ارزش‌های فردی کودکان را تحت تاثیر قرار دهد.

روند تغییر سن آرایش

در گذشته، استفاده از لوازم آرایشی مرزهای سنی و موقعیتی خاصی داشت؛ اما امروزه با تغییرات فرهنگی، سن استفاده از آرایش کاهش یافته و به دوران کودکی رسیده است. در ایران، به‌دلیل ساختار فرهنگی و نقش برجسته خانواده‌ها، این روند با سرعت کمتری در حال پیشرفت است؛ اما همچنان سن استفاده از لوازم آرایشی هر روز پایین‌تر می‌آید.

سن شروع آرایش

براساس تحقیقات پژوهشگران، میزان علاقۀ افراد به آرایش در کشورهای جهان سوم نسبت به کشورهای پیشرفته و صنعتی بالاتر است. طبق آمارهای جهانی، ۲۵ سال میانگین سن مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی است؛ اما در ایران بر اساس اعلام مسئولان سازمان غذا و دارو، به ۱۴ سال و پایین‌تر و حتی خردسالی هم رسیده است. کنجکاوی نسبت به آرایش در دختران به سن ۴ تا ۶ سال نیز رسیده است.

آرایش دخترانه یا پسرانه

کودکان از ۵ و ۶ سال به بعد نسبت به تفاوت‌های جنسیتی حساس می‌شوند و مشاهده آرایش اطرافیان، آنها را به این موضوع علاقه‌مند می‌کند. این علاقه در دختران از ۱۰ سال به بعد بیشتر می‌شود و آرایش را به‌عنوان نشانه‌ای از بلوغ می‌بینند. با این حال، این الگوی اجتماعی در حال تغییر است و پسران نیز به آرایش و مدلینگ علاقه‌مند شده‌اند.

دلایل علاقۀ کودک به آرایش

• ارتباط تنگاتنگ کودک با محیط اطراف، کنجکاوی، کمال‌طلبی و تقلیدی بودن رفتار؛
• خلأهای روانی در طول رشد و کمبود محبت و جلب توجه والدین؛
• برای زیباتر شدن و پوشاندن ایرادهای ذهنی (یا واقعی) در دوران بلوغ و راضی نبودن از ظاهر یا‌ اندام خود؛
• شبیه‌سازی با شخصیت‌های کارتونی؛
• تنوع رنگ‌ها و جذابیت وسایل آرایشی؛
• بازی و سرگرمی و لذت بردن از نقاشی روی صورت خود و دیگران؛
• احساس رشد و بلوغ؛
• تاثیر رسانه‌ها و تبلیغات تلویزیونی، اینترنتی، مجلات و شخصیت‌های محبوب در فیلم‌ها و کارتون‌ها؛
• تشویق همسالان؛
• تلقین به زیبایی با آرایش و از بین رفتن اعتمادبه‌نفس؛
• ذوق‌زدگی برای زیبایی مصنوعی کودک و ارائۀ شناخت غلط از زیبایی توسط اطرافیان؛
• تبلیغ و فروش بدون نظارت لوازم آرایشی در بستر فضای حقیقی و مجازی؛
• آرایش در برخی سالن‌ها، مهد‌ها و جشن تولدها؛
• تولید برنامه‌های کودک با استفاده از لوازم آرایش؛
• عرضۀ بازی و اسباب‌بازی لوازم آرایشی غیرمجاز؛
• واکنش غلط به کنجکاوی ساده و ناهشیارانۀ کودک؛
• ارزش‌گذاری فردی نسبت به ارزش‌های اخلاقی؛
• سهولت دسترسی کودک به لوازم آرایش یا در اختیار قرار دادن آنها توسط اطرافیان.

سندروم پرنسس

سندروم پرنسس، پدیده‌ای است که در آن دختران کوچک تحت‌تاثیر تصاویر و مدل‌های آرایشی و رفتاری زنان و دخترانی که در رسانه‌ها و فرهنگ‌های عمومی به نمایش درمی‌آید، قرار می‌گیرند. این تصاویر معمولاً اغراق‌آمیز هستند و باعث می‌شوند که دختران زیبایی ظاهری را به‌عنوان اصلی ارزشمند در نظر بگیرند. این شیوه می‌تواند آسیب‌های جسمی و روانی متعددی به‌همراه داشته باشد. دخترانی که از این سندروم متاثر می‌شوند، ممکن است از رشد طبیعی روانی و جسمی خود فاصله بگیرند.

فضای مجازی و کودک‌بلاگری

یکی از عوامل افزایش استفاده از لوازم آرایشی، نقش تاثیرگذار کودکان‌ بلاگر در فضای مجازی است. کودکان نسل آلفا تحت‌تاثیر فضای مجازی به آرایش‌های خاص و عجیبی روی آورده‌اند.برخی از والدین برای رسیدن به درآمد بیشتر، فرزند خود را در سنین پایین‌تر آرایش می‌کنند تا توجه بیشتری جلب کنند. این امر باعث می‌شود که کودکان، با دیدن تصاویر بلاگرها، حس ارزشمندی خود را در آرایش صورت ببینند و به تقلید از آنها بپردازند.

پیامدهای کودک‌مُدلینگ

• ورود به دنیای آرایش و مد و دوری از همسالان؛
• خارج کردن ظاهر از حالت فطری، زیبایی و جذابیت اولیه برای جذابیت بیشتر؛
• دیده شدن کاذب و ایجاد وابستگی به فضای مجازی و محصولات آرایشی؛
• افسردگی و از دست دادن عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس؛
• سرکوب طراوت و شادابی و به‌همراه آوردن اثرات سوء و کاذب؛
• آسیب شخصیتی و اختلال رشد طبیعی؛
• تناقض در عوامل ارزشمندی و آسیب‌پذیری در آینده.

آسیب‌های جسمی آرایش کودک

• زیبایی ظاهری و مصنوعی بر سلامت کودک آسیب می‌زند. برخی از آسیب‌های جسمی عبارتند از:
• ایجاد آلرژی یا مشکلات تنفسی و تشدید حملات آسم؛
• مشکلات پوستی مانند خشکی، جوش، آکنه، کک و مک، کاهش لطافت و شادابی و سرطان پوست؛
• آسیب چشمی، تحریک، التهاب، سوزش، خارش و کاهش بینایی؛
• اختلالات هورمونی و کم‌خونی شدید؛
• بلوغ زودرس؛
• ناباروری؛
• اختلال غدد درون‌ریز؛
• پیری زودرس؛
• ایجاد اختلال بدریخت‌انگاری غلط و ترغیب به تغییر جنسیت در دورۀ بلوغ جنسی؛
• افت تحصیلی و نپرداختن به تفریح، ورزش، خلاقیت و کاهش تمرکز؛
• بیش‌فعالی؛
• ابتلا به چاقی، مشکلات کلیوی و آسیب‌های کبدی؛
• سردردهای دورۀ بزرگسالی، احساس سرگیجه، خستگی و حالت تهوع و ریزش مو؛
• جذب عمل‌های زیبایی اغراق‌آمیز شدن.

آسیب‌های روانی آرایش کودک

• تربیت کودک ظاهربین؛
• دورماندن از تجربیات مفید دوران کودکی؛
• وقت نداشتن برای بازی‌های کودکانه؛
• خودبزرگ‌بینی و غرور کاذب؛
• داشتن الگوی نامناسب در ذهن؛
• احساس خلأ روحی و اثرگذاری بر عشق، روابط و عزت‌نفس او در آینده؛
• نسبت به همسالان در معرض آسیب و برقراری روابط پر خطر و اشتباه قرار گرفتن؛
• شکل‌گیری روابط ناسالم بین فردی و تغییر اهداف و آرزوها؛
• مقایسۀ خود با بزرگسالان و فاصله گرفتن از گروه همسالان و تنها شدن؛
• ترس از تایید نشدن؛
• ارزیابی منفی از سوی دیگران؛
• عدم‌شناخت نقاط مثبت وجودی خود و کاهش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس؛
• افزایش افسردگی؛
• بحران هویت؛
• فرهنگ‌سازی نادرست.

عوارض طولانی‌مدت استفاده از لوازم آرایشی

براساس تحقیقات و مطالعات انجام شده، میزان جذب پوست کودکان ۱۰ تا ۲۰ درصد بیشتر از بزرگسالان است و به‌دلیل پوست نازک‌تر، سد دفاعی ضعیف‌تری دارند و مواد مضر راحت‌تر وارد بدن شده و به سد دفاعی و ساختار پوست آنها لطمه می‌زند. یک تحقیق گسترده روی تعدادی کودک و نوجوان ۵ تا ۱۷ سال که به‌طور مداوم از لاک ناخن استفاده می‌کردند، نشان داد که به‌دلیل مواد و ترکیبات سمی و زیان‌آوری مثل تولوئن و فتالات با عوارض جسمی و روانی متعددی مانند تغییر در سلول‌‌های چربی و ابتلا به چاقی و احتمال ابتلا به حساسیت و علائم آلرژی و مشکلات تنفسی روبه‌رو شده‌اند. در بررسی‌های محققان به‌ دست آمد که بین سردردهای دورۀ بزرگسالی با میزان استفادۀ زیاد و زودهنگام لوازم آرایشی رابطه وجود دارد. همچنین افت عملکرد تحصیلی، احساس سرگیجه، خستگی و حالت تهوع، از عوارض استفادۀ مداوم از رژلب در کودکان است.

شیوۀ مواجهه با گرایش کودک

تمایل به آرایش تبعات و پیامدهای ناخوشایندی در زندگی شخصی و اجتماعی کودک دارد که باید اصلاح شود. برخی از راهکارهای اصلاح این رفتار عبارتند از:

• فرهنگ‌سازی و آگاهی والدین از عواقب جبران‌ناپذیر آرایش کودک؛
• تشویق و تفهیم به استفاده از لوازم بی‌ضرر برای افزایش زیبایی؛
• کمک گرفتن از مشاوران و پزشکان متخصص؛
• آموزش حریم شخصی بزرگترها؛
• بیان زیبایی‌های طبیعی و بدون عیب و نقص؛
• تمجید نکردن از چهرۀ آرایش‌کردۀ کودک؛
• خودداری از تماشای فیلم‌هایی با تصاویر آرایشی؛
• آموزش تناسب نداشتن آرایش با سن او؛
• صحبت نکردن در حضور کودک از چهره‌آرایی و آرایش؛
• آرایش نکردن در مقابل کودک و دور از دسترس نگه‌داشتن لوازم آرایش؛
• نبردن به آرایشگاه‌های بزرگسالان و مراکز خرید لوازم آرایش؛
• آرایش نکردن کودک؛
• نپوشاندن لباس‌های چسبان؛
• دنبال نکردن فیلم و سریال‌هایی دور از سن کودک؛
• کمک به افزایش اعتمادبه‌نفس و عزتِ‌نفس؛
• مهارت هوشمندانۀ والدین در کنترل ورودی‌های ذهن، گوش و چشم و فضای قرار گرفتن کودک؛
• آموزش عوارض آرایش برای پوست و مراقبت از آن؛
• در صورت لزوم شرط و قانون گذاشتن؛
• سخت‌گیری نکردن و گاهی مدارا کردن؛
• همراهی با او در فعالیت‌های سالم مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری؛
• آشنا کردن با فعالیت‌های فرهنگی مثل کتاب، هنر و موسیقی و نقاشی؛
• آشنایی با روش‌های مراقبت از پوست و استفاده از مرطوب‌کننده‌ها و کرم‌های ضدآفتاب.

نقش پیشگیرانۀ مادر

مادر به‌عنوان اولین مربی کودک، نقش زیادی در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای او دارد. استفاده از لوازم آرایش توسط مادر و الگو‌برداری کودک از او به بحران هویت و مشکلات روانی کودک منجر می‌شود. کودک از بازی با لوازم آرایش به ملاک زیبایی‌های نادرست و بلوغ جنسی زودهنگام هدایت می‌شود. مادران می‌توانند با رویکردهای پیشگیرانه مبتنی بر حیا، مذهب و فرهنگ، از این آسیب‌ها جلوگیری کنند و کودک را از معیارهای زیبایی غلط دور نگه دارند.

حکم فقهی آرایش کودک

از دیدگاه فقهی، هر چیزی که به سلامتی بدن آسیب برساند، باید از آن پرهیز کرد. از این رو، آرایش که ممکن است به بدن ضرر وارد کند، از نظر شرعی باید از آن اجتناب شود. اگر آرایش کودکان به حدی برسد که موجب تحریک جنسی دیگران شود، حکم آن مشابه آرایش برای افراد بالغ است. در این شرایط، آرایش کردن برای کودکان از نظر فقهی جایز نبوده و باید از آن پرهیز شود.

منابع

• «آرایش چه خطراتی برای بچه‌ها دارد؟»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک، تاریخ درج مطلب: 18 تیر 1401ش.
• «آرایش کردن در کودکان و ضررهای آن»، وب‌سایت اینجا مکث، تاریخ درج مطلب: 4 فروردین 1403ش.
• «آرایش کردن کودکان ممنوع!»، وب‌سایت طلانیوز، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• «آرایش کودک؛ فرهنگی غلط با آسیب‌ زیاد»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1401ش.
• «آرایش کودکان چه مضراتی دارد و والدین چگونه با آن برخورد کنند؟»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 3 آذر 1403ش.
• «آرایش کودکان در اینستاگرام سلامت کودکان را تهدید می‌کند»، وب‌سایت حادثة 24، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1398ش.
• «آرایش کودکان نابالغ»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1397ش.
• «اثرات مخرب مدلینگ کودکان در فضای مجازی»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
• احمدزاده، معصومه، «آرایش و گریم کودکان، بایدها و نبایدها»، رشد آموزش پیش‌دبستانی، تهران، آموزش و پرورش، دورۀ چهارم، شمارۀ 4، تابستان 1392ش.
• «از نظر کارشناسان چه سنی برای شروع آرایش مناسب است؟»، وب‌سایت خانومی، تاریخ درج مطلب: 2 آبان 1403ش.
• «با علاقه کودکان به آرایش‌کردن چه کنیم؟»، وب‌سایت مرکز روانشناسی اکسیر، تاریخ بازدید: 4 آذر 1403ش.
• «چنگ مواد آرایشی بر صورت معصومانه کودکان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1403ش.
• «دلیل گرایش دختران جوان به آرایش چیست؟»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 25 خرداد 1395ش.
• «دومینوی آسیب‌ها با میکاپ دختربچه‌ها»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1403ش.
• «شکلات تلخ بلاگری؛ بازی درندة کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1403ش.
• عباسی سرمدی، مهدی و زنگی اهرمی، عهدیه، «بررسی سن کودک و آثار حقوقی آن از منظر اسناد بین‌المللی، فقه و حقوق خانواده»، ندای صادق، سال بیستم، شمارة 63، پاییز و زمستان 1394ش.
• «علل و عوارض گرایش کودکان به وسایل آرایشی چیست؟/ آرایش در کودکی و بحران هویت در بزرگسالی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1400ش.
• عمانی، مهدی و دیگران، «بررسی آرایش کودکان و پیامدهای ناشی از آن»، ماهنامۀ علمی- تخصصی مطالعات میان رشته‌ای هنر و علوم انسانی، سال دوم، شمارۀ شانزدهم، اسفند 1402ش.
• فغانی، فریبا، «طبقه‌بندی سن از نظر سازمان بهداشت جهانی»، وب‌سایت دکتر فغانی، تاریخ بازدید: 5 آذر 1403ش.
• «قربانیان معصوم «سندروم پرنسس»»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1395ش.
• «کودک‌بلاگری؛ روشی نوین در بهره‌کشی از کودکان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 18 اسفند 1402ش.
• «گروه‌بندی سنی کودکان مشخص شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1399ش.
• «مراقب آرایش کردن کودکان باشید»، خبرگزاری اقتصادآنلاین، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1401ش.
• «مضرات لوازم آرایشی برای کودکان چیست؟»، وب‌سایت عسل بانو، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1403ش.
• «معصومیت کودکان ابزار نمایش در فضای مجازی/ عاقبت کودکان مدلینگ»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1399ش.
• مغازه‌ای، نیلوفر، «چرا نباید دختر بچه‌ها را آرایش کرد؟ عکس‌العمل مناسب به تمایل کودکان به آرایش»، وب‌سایت با مامان، تاریخ درج مطلب: اردیبهشت 1401ش.
• منصوری، پروین، «جلوی آرایش کودکان را بگیرید!»، وب‌سایت ایستا، تاریخ بازدید: 5 آذر 1403ش.
• «ویژگی‌های نسل آلفا (نسل هوش مصنوعی)»، وب‌سایت همرازان، تاریخ بازدید: 20 آذر 1403ش.