آرایش کودک؛ استفاده از لوازم آرایشی روی پوست و چهرۀ کودکان.
آرایش کودک با استفاده از محصولات آرایشی با هدف تفریح و بازی در جشن‌ها و مراسم‌های مدرسه انجام می‌گیرد. آرایش کردن معمولاً رفتاری مرتبط با مادران است؛ اما کودکان نیز به‌دلیل کنجکاوی و تقلید از بزرگترها به آن تمایل نشان می‌دهند. امروزه استفاده از لوازم آرایشی در کودکان، به‌خاطر فضای مجازی و برخی رفتارها و آموزش‌های نادرست، کم‌کم به یک نیاز تبدیل شده است. این استفادۀ زودهنگام و نامناسب از محصولات آرایشی عوارض جبران‌ناپذیری برای کودکان دارد.
گروه سنی کودک
نخستین سند دربارۀ تعریف دقیق از کودک، مادۀ ۱ کنوانسیون ۱۹۸۹م حقوق کودک سازمان ملل متحد است که به انسان زیر هجده سال کودک می‌گوید؛ مگر این که مطابق قانون حاکم بر یک کشور، برای رشد افراد سن کمتری مقرر شده باشد.[۱] از نظر سازمان بهداشت جهانی در طبقه‌بندی سن، دوران کودکی نیز به سه گروه سنی؛ کودکی اول (۲ تا ۶سال)، کودکی دوم (۶ تا ۱۲سال) و کودکی آخر (۱۲ تا ۱۸سال) تقسیم‌بندی می‌شود.[۲] در ایران طبق اساسنامۀ سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، گروه سنی کودک به کودکی ۱ و ۲ تقسیم و تعریف شده است.[۳]
گرایش به آرایش
دوران کودکی مهم‌ترین مقطع زندگی است که شخصیت کودک شکل می‌گیرد و او با الگوبرداری از رفتار بزرگترها، گاه در نقشی متفاوت از حقیقت وجودی خود ظاهر می‌شود.[۴] گرایش به آرایش از یک کنجکاوی کودکانه شروع می‌شود. عوامل فرهنگی گوناگونی در شکل‌گیری گرایش کودکان به آرایش مؤثر هستند. در فرهنگ امروز، زیبایی به‌طور وسواس‌گونه‌ای تحسین و به‌عنوان کمال مطلوب معرفی می‌شود؛ در حالی که رسانه‌های مدرن نیز به تبلیغ این هدف دامن می‌زنند. همزمان، شرایط اجتماعی نیز بر رشد نیاز به آرایش در میان افراد تاثیر گذاشته است. در این میان، کنجکاوی طبیعی کودک برای کشف محیط پیرامون، همراه با تقلید از رفتار بزرگترها، زمینه‌ساز گرایش او به آرایش می‌شود.[۵]
فرهنگ آرایش
آرایش که در گذشته ابزاری برای زیباسازی یا رفع عیوب بوده، امروزه به بخشی از زندگی روزمره و رفتار اجتماعی تبدیل شده است. در برخی جوامع، بانوان مسن برای پوشاندن نشانه‌های سالمندی به آن گرایش بیشتری دارند؛ در حالی که دختران جوان به‌دلیل زیبایی طبیعی‌شان کمتر از آن استفاده می‌کنند.[۶] با این حال امروزه آرایش به ضرورتی فراگیر بدل شده که از بزرگسالان به کودکان نیز سرایت کرده است. این تغییر، ناشی از نفوذ الگوهای فرهنگی جهانی است[۷] که گاه می‌تواند هویت و ارزش‌های فردی کودکان را تحت تاثیر قرار دهد.[۸]
روند تغییر سن آرایش
در گذشته، استفاده از لوازم آرایشی مرزهای سنی و موقعیتی خاصی داشت؛ اما امروزه با تغییرات فرهنگی، سن استفاده از آرایش کاهش یافته و به دوران کودکی رسیده است. در ایران، به‌دلیل ساختار فرهنگی و نقش برجسته خانواده‌ها، این روند با سرعت کمتری در حال پیشرفت است؛ اما همچنان سن استفاده از لوازم آرایشی هر روز پایین‌تر می‌آید.[۹]
سن شروع آرایش
براساس تحقیقات پژوهشگران، میزان علاقۀ افراد به آرایش در کشورهای جهان سوم نسبت به کشورهای پیشرفته و صنعتی بالاتر است.[۱۰] طبق آمارهای جهانی، ۲۵ سال میانگین سن مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی است؛ اما در ایران بر اساس اعلام مسئولان سازمان غذا و دارو، به ۱۴ سال و پایین‌تر و حتی خردسالی هم رسیده است.[۱۱] کنجکاوی نسبت به آرایش در دختران به سن ۴ تا ۶ سال نیز رسیده است.[۱۲]
آرایش دخترانه یا پسرانه
کودکان از ۵ و ۶ سال به بعد نسبت به تفاوت‌های جنسیتی حساس می‌شوند و مشاهده آرایش اطرافیان، آنها را به این موضوع علاقه‌مند می‌کند.[۱۳] این علاقه در دختران از ۱۰ سال به بعد بیشتر می‌شود و آرایش را به‌عنوان نشانه‌ای از بلوغ می‌بینند. با این حال، این الگوی اجتماعی در حال تغییر است و پسران نیز به آرایش و مدلینگ علاقه‌مند شده‌اند.[۱۴]
دلایل علاقۀ کودک به آرایش
آرایش دختران خردسال توسط والدین برای جشن هاارتباط تنگاتنگ کودک با محیط اطراف، کنجکاوی، کمال‌طلبی و تقلیدی بودن رفتار؛ [۱۵]
خلأهای روانی در طول رشد و کمبود محبت و جلب توجه والدین؛
برای زیباتر شدن و پوشاندن ایرادهای ذهنی (یا واقعی) در دوران بلوغ و راضی نبودن از ظاهر یا اندام خود؛ [۱۶]
شبیه‌سازی با شخصیت‌های کارتونی؛
تنوع رنگ‌ها و جذابیت وسایل آرایشی؛
بازی و سرگرمی و لذت بردن از نقاشی روی صورت خود و دیگران؛
احساس رشد و بلوغ؛
تاثیر رسانه‌ها و تبلیغات تلویزیونی، اینترنتی، مجلات و شخصیت‌های محبوب در فیلم‌ها و کارتون‌ها؛
سهولت دسترسی کودک به لوازم آرایش یا در اختیار قرار دادن آنها توسط اطرافیان.[۲۰]
سندروم پرنسس
سندروم پرنسس، پدیده‌ای است که در آن دختران کوچک تحت‌تاثیر تصاویر و مدل‌های آرایشی و رفتاری زنان و دخترانی که در رسانه‌ها و فرهنگ‌های عمومی به نمایش درمی‌آید، قرار می‌گیرند. این تصاویر معمولاً اغراق‌آمیز هستند و باعث می‌شوند که دختران زیبایی ظاهری را به‌عنوان اصلی ارزشمند در نظر بگیرند. این شیوه می‌تواند آسیب‌های جسمی و روانی متعددی به‌همراه داشته باشد. دخترانی که از این سندروم متأثر می‌شوند، ممکن است از رشد طبیعی روانی و جسمی خود فاصله بگیرند.[۲۱]
فضای مجازی و کودک‌بلاگری
یکی از عوامل افزایش استفاده از لوازم آرایشی، نقش تاثیرگذار کودکان بلاگر در فضای مجازی است.[۲۲] کودکان نسل آلفا[۲۳] تحت‌تاثیر فضای مجازی به آرایش‌های خاص و عجیبی روی آورده‌اند.[۲۴]برخی از والدین برای رسیدن به درآمد بیشتر، فرزند خود را در سنین پایین‌تر آرایش می‌کنند تا توجه بیشتری جلب کنند. این امر باعث می‌شود که کودکان، با دیدن تصاویر بلاگرها، حس ارزشمندی خود را در آرایش صورت ببینند و به تقلید از آنها بپردازند.[۲۵]
براساس تحقیقات و مطالعات انجام شده، میزان جذب پوست کودکان ۱۰ تا ۲۰درصد بیشتر از بزرگسالان است و به‌دلیل پوست نازک‌تر، سد دفاعی ضعیف‌تری دارند و مواد مضر راحت‌تر وارد بدن شده و به سد دفاعی و ساختار پوست آنها لطمه می‌زند.[۴۷] یک تحقیق گسترده روی تعدادی کودک و نوجوان ۵ تا ۱۷ سال که به‌طور مداوم از لاک ناخن استفاده می‌کردند، نشان داد که به‌دلیل مواد و ترکیبات سمی و زیان‌آوری مثل تولوئن و فتالات با عوارض جسمی و روانی متعددی مانند تغییر در سلول‌‌های چربی و ابتلا به چاقی و احتمال ابتلا به حساسیت و علائم آلرژی و مشکلات تنفسی روبه‌رو شده‌اند. در بررسی‌های محققان به دست آمد که بین سردردهای دورۀ بزرگسالی با میزان استفادۀ زیاد و زودهنگام لوازم آرایشی رابطه وجود دارد. همچنین افت عملکرد تحصیلی، احساس سرگیجه، خستگی و حالت تهوع، از عوارض استفادۀ مداوم از رژلب در کودکان است.[۴۸]
شیوۀ مواجهه با گرایش کودک
تمایل به آرایش تبعات و پیامدهای ناخوشایندی در زندگی شخصی و اجتماعی کودک دارد که باید اصلاح شود.[۴۹] برخی از راهکارهای اصلاح این رفتار عبارتند از:
فرهنگ‌سازی و آگاهی والدین از عواقب جبران‌ناپذیر آرایش کودک؛
تشویق و تفهیم به استفاده از لوازم بی‌ضرر برای افزایش زیبایی؛
همراهی با او در فعالیت‌های سالم مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری؛
آشنا کردن با فعالیت‌های فرهنگی مثل کتاب، هنر و موسیقی و نقاشی؛
آشنایی با روش‌های مراقبت از پوست و استفاده از مرطوب‌کننده‌ها و کرم‌های ضدآفتاب.[۵۸]
نقش پیشگیرانۀ مادر
مادر به‌عنوان اولین مربی کودک، نقش زیادی در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای او دارد.[۵۹] استفاده از لوازم آرایش توسط مادر و الگوبرداری کودک از او به بحران هویت و مشکلات روانی کودک منجر می‌شود.[۶۰] کودک از بازی با لوازم آرایش به ملاک زیبایی‌های نادرست و بلوغ جنسی زودهنگام هدایت می‌شود.[۶۱] مادران می‌توانند با رویکردهای پیشگیرانه مبتنی بر حیا، مذهب و فرهنگ، از این آسیب‌ها جلوگیری کنند و کودک را از معیارهای زیبایی غلط دور نگه دارند.[۶۲]
حکم فقهی آرایش کودک
از دیدگاه فقهی، هر چیزی که به سلامتی بدن آسیب برساند، باید از آن پرهیز کرد. از این رو، آرایش که ممکن است به بدن ضرر وارد کند، از نظر شرعی باید از آن اجتناب شود.[۶۳] اگر آرایش کودکان به حدی برسد که موجب تحریک جنسی دیگران شود، حکم آن مشابه آرایش برای افراد بالغ است. در این شرایط، آرایش کردن برای کودکان از نظر فقهی جایز نبوده و باید از آن پرهیز شود.[۶۴]
«اثرات مخرب مدلینگ کودکان در فضای مجازی»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
احمدزاده، معصومه، «آرایش و گریم کودکان، بایدها و نبایدها»، رشد آموزش پیش‌دبستانی، تهران، آموزش و پرورش، دورۀ چهارم، شمارۀ 4، تابستان 1392ش.
«از نظر کارشناسان چه سنی برای شروع آرایش مناسب است؟»، وب‌سایت خانومی، تاریخ درج مطلب: 2 آبان 1403ش.
«با علاقه کودکان به آرایش‌کردن چه کنیم؟»، وب‌سایت مرکز روانشناسی اکسیر، تاریخ بازدید: 4 آذر 1403ش.
«چنگ مواد آرایشی بر صورت معصومانه کودکان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1403ش.
«دلیل گرایش دختران جوان به آرایش چیست؟»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 25 خرداد 1395ش.
«دومینوی آسیب‌ها با میکاپ دختربچه‌ها»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1403ش.
«شکلات تلخ بلاگری؛ بازی درندة کودکان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1403ش.
عباسی سرمدی، مهدی و زنگی اهرمی، عهدیه، «بررسی سن کودک و آثار حقوقی آن از منظر اسناد بین‌المللی، فقه و حقوق خانواده»، ندای صادق، سال بیستم، شمارة 63، پاییز و زمستان 1394ش.
«علل و عوارض گرایش کودکان به وسایل آرایشی چیست؟/ آرایش در کودکی و بحران هویت در بزرگسالی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1400ش.
عمانی، مهدی و دیگران، «بررسی آرایش کودکان و پیامدهای ناشی از آن»، ماهنامۀ علمی- تخصصی مطالعات میان رشته‌ای هنر و علوم انسانی، سال دوم، شمارۀ شانزدهم، اسفند 1402ش.
فغانی، فریبا، «طبقه‌بندی سن از نظر سازمان بهداشت جهانی»، وب‌سایت دکتر فغانی، تاریخ بازدید: 5 آذر 1403ش.
