حجاب در آیین زرتشت

پرونده:دختران-زرتشتی.jpg

پوشش دختران زرتشتی

حجاب در آیین زرتشت؛ نوع پوشش زنان در کیش زرتشت.

آیین زرتشت در کنار پوشش ظاهری بر عفت و پاکدامنی تأکید داشته است. زنان ایرانی قبل از زرتشت حجاب داشتند و بعد از زرتشت نیز این حجاب مورد تأیید قرار گرفت. زنان زرتشتی درباری و اشراف به‌جهت حفظ کرامت و احترام، پوشش سخت‌تری نسبت به سایر زنان زرتشتی داشتند.

ضرورت عفاف و حجاب در آیین زرتشت

به گزارش تاریخ، در ایران باستان و در زمان بعثت زرتشت در ایران، زنان حجاب کامل داشته‌اند. قبل و بعد از زرتشت نیز حجاب در میان ایرانیان متداول بوده است؛ تا جایی که برخی از مورخین ریشۀ حجاب را به ایرانیان باستان نسبت داده‌اند. در آثار باستانی ایران چهره و نامی از زنان ایرانی مشخص نیست. زمانی که خشایارشا به ملکه «وَشی» دستور برهنگی در بزم داد، ملکه امتناع کرد و به‌خاطر این سرپیچی عنوان ملکه را از دست داد.

فلسفه حجاب در آیین زرتشت

پرونده:زنان-زرتشتی۲.jpg

زن زرتشتی با پیراهن‌ رنگارنگ با نوارهای عمودی از بالا به پایین و شلوار گشاد

در آیین زرتشت حجاب امری ژرف و فراتر از پوشش ظاهری است. مهم‌ترین ابعاد حجاب در آیین زرتشت عبارتند از:

1. تقدس تن؛ حجاب بدن انسان را از آلودگی‌ها و هوس‌ها حفظ می‌کند.
2. توازن روح و جسم؛ حجاب انسان را از غرق شدن در لذات و هوا و هوس‌های مادی حفظ می‌کند و موجب تعادل میان جسم و معنویات روحانی انسان می‌شود.
3. احترام به طبیعت؛ در آیین زرتشت حجاب نماد احترام به طبیعت و هماهنگی با هستی است. زنان زرتشتی با داشتن حجاب از طبیعت محافظت می‌کنند.

انواع پوشش در آیین زرتشت

در آیین زرتشت حجاب به سه قسم دسته‌بندی شده است:

1. حجاب پوششی؛ بر اساس گزارش‌های تاریخی در زمان زرتشت علی‌رغم آزادی زنان در رفت‌وآمد خارج از محیط خانواده، موهای سر خود را می‌پوشاندند. هم‌چنین استفاده از پیراهن، شلوار و چادر هم برای زنان امری مرسوم بود.
2. حجاب رفتاری؛ این نوع حجاب ویژۀ زنان، پس از ازدواج بود که مردی را نبینند و با او ارتباط نداشته باشند.
3. حجاب گفتاری؛ شیوۀ خاصی از سخن گفتن است که مختص زنان طبقات بالا است. زنان این طبقات نباید با مردان گفت‌وگو و ارتباط داشته باشند.

زیست عفیفانه در آیین زرتشت

شریعت زرتشت انسان را موجودی عاقل می‌داند که باید تلاش کند تا ارزش‌های انسانی را در خود بیدار و خصلت‌های حیوانی را دور سازد. در آموزه‌های زرتشت علاوه بر توجه به ظاهر حجاب به عفت باطنی هم توجه شده است؛ در یسنا به نوعروسان و دامادان توصیه شده است که با غیرت، به دنبال زندگی پاک و عفیفانه باشند، راه درست را پیدا و پیروی کنند، به‌دنبال خوشی‌های زودگذر دنیا نباشند و هرگز دروغ نگویند. لذتی که همراه با گناه و بدنامی باشد مانند سم کشنده‌ای است که با شیرینی آمیخته شده و انسان را تباه می‌کند. کسانی که بر هوای نفس خود غلبه کنند و به‌دنبال خودخواهی و آرزهای باطل نباشند، پاداش خوبان را خواهند داشت. تباهی و نیستی هم عاقبت کسانی است که فریب بخورند و گرفتار گناه و رفتار زشت شوند. هم‌چنین موبدان در تفسیر کردار نیک که از تعالیم اصلی زرتشت است معتقدند که یک زرتشتی نگاه ناپاک نسبت به زنان دیگر ندارد.

حرمت و کرامت زنان در آیین رتشت

در ایران باستان زنان ممتاز ایرانی برای حفظ حرمت و احترام خود مو و چهرۀ خود را می‌پوشاندند. طبقۀ ممتاز و اشراف در ایران باستان دقت بیشتری برای پوشش خود داشتند؛ چنانچه در تاریخ وارد شده است بعد از فتح ایران، هنگامی‌که سه دختر پادشاه کسراي ساسانی را نزد خلیفۀ دوم آوردند، شاهزادگان ایرانی با نقاب، چهرۀ خود را پوشانده بودند. عمر دستور داد تا پوشش از چهرۀ آنان بردارند و خریداران بعد از نگاه به چهرۀ آنان پول بیشتري بپردازند. دوشیزگان ایرانی امتناع کردند و به‌نشانۀ اعتراض سینۀ مأمور اجراي حکم مشت زدند و آنان را از خود دور ساختند. این امر موجب عصبانیت خلیفۀ دوم شد و امام علی او را به مدارا سفارش کرد.

حجاب به‌مثابه کنشگری زن در آیین زرتشت

پرونده:بهشید-برخوردار.jpg

بهشید برخوردار، نخستین نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی ایران

شواهد تاریخی حاکی از آن است که زنان زرتشتی در محیط خارج از خانه همپای مردان فعالیت داشتند و با آزادی رفت‌وآمد می‌کردند؛ ولی این امور با حجاب و پرهیز شدید از اختلاط‌های فسادانگیز همراه بوده است. از جملۀ احکام و قوانینی که در آن دوره باید رعایت می‌شد آن بود که زنان شوهردار حق نداشتند هیچ مردی را ببینند. در نقش‌هایی که از ایران باستان بر جای مانده، هیچ صورتی از زن دیده نشده است.

حجاب زنان و مردان در آیین زرتشت

در دین زرتشت علاوه بر توصیۀ عمومی عفت و پاکدامنی به زنان و مردان، رعایت پوشش سر برای زن و مرد به‌هنگام انجام مناسک دینی و نیایش واجب است.

تکالیف مردان زرتشتی دربارۀ حجاب

• پرهیز از چشم‌چرانی و نگاه ناپاک به زنان.
• تصاویر کشف‌شده از دوران قدیم بیانگر این موضوع است که‌ پوشش مرسوم مردان در ایران باستان، کلاه، دستار، لباس بلند و شلوار بوده است.

تکالیف زنان زرتشتی درباره حجاب

پرونده:زنان-زرتشتی1.jpg

شباهت روسری زنان زرتشتی از نظر شکل و طرز استفاده به روسری بانوان بختیاری

اگرچه در دین زرتشت تکالیف خاصی برای پوشش زنان وارد نشده است؛ اما مراعات این حدود برای حجاب بانوان توصیه شده است:

• استفاده از چادر برای عموم زنان؛
• استفاده از روبند برای زنان طبقات اشراف؛
• ممنوعیت ارتباط و رفت‌و‌آمد زنان دربار با سایر مردان؛
• ممنوعیت ارتباط زنان شوهردار با سایر مردان.

آرایش زنان در آیین زرتشت

در آیین زرتشت تأکید شده که زنان نباید چهرۀ خود را آرایش کنند. در وندیداد آمده است که آرایش مو و چهره برای زنان حرام است و کسی‌که مرتکب این عمل شود، به جهنم می‌رود. در ارداویراف‌نامه هم وارد شده است که از انگشتان زنان بدکار که روی و موی خود را آرایش می‌کردند خون و چرک بیرون می‌آید و از چشمان آنان نیز کرم خارج می‌شود. با وجود این توصیه‌ها زنان در ایران باستان چهرۀ خود را آرایش می‌کردند، در مجسمه‌های اشکانی لب‌های زنان سرخ، چشم‌ها سیاه و گونه‌ها ارغوانی است. آنان از گردن‌بند و دست‌بند هم استفاده می‌کردند.

حجاب و عفاف در آموزه‌های اوستا

پرونده:ایران-باستان.jpg

حجاب کامل زنان در ایران باستان

تعالیم صریحی از زرتشت مرتبط با بحث حجاب وارد نشده است. فقط قسمت‌هایی از اوستا بر ترک و رها کردن زن در ایام عادت ماهیانه دلالت دارد؛ تا جایی‌که با هیچ کس ارتباط نداشته باشد و حتی کسی او را نبیند. عالمان اولیۀ زرتشت با توصیه به حجاب زنان این حکم را به‌عنوان امری ملی در زنان ایرانی نهادینه کردند. در پند و اندرزهای اشو زرتشت توصیه به حجاب و پوشش ظاهری و باطنی دیده می‌شود. ویل ‌دورانت معتقد است از دوران داریوش به بعد قانون حجاب مطرح و موجب انزوای زنان شد.

حجاب در سیرۀ عملی زنان ایرانی زرتشتی

پوشش زنان زرتشتی در عصر صفوی

از لحاظ تاریخی مقید بودن زنان زرتشتی به حجاب امری مسلم و قطعی است. زنان در دورة اشکانی، قبایی تا زانو بر تن می‌کردند و با شنلی که بر سر انداخته‌ بودند، موهای خود را مانند یونانیان آرایش می‌کردند و از میان سر فرق باز می‌کردند.

از دیگر لباس‌های زنان اشکانی پیراهن بلند، گشاد، پرچین آستین‌دار بود. پیراهن دیگری هم داشتند که روی اولی می‌پوشیدند. قد پیراهن دوم نسبت به اولی کوتاه‌تر و یقۀ آن باز بوده ‌است. روی این دو پیراهن، چادری هم بر سر می‌کردند. پارچۀ پیراهن با قلاب‌دوزی طراحی شده بود. کمربندی هم می‌بستند که گشادی پیراهن آنان را جمع می‌کرد. چادر هم به رنگ شاد ارغوانی و سفید بوده ‌است. در دورة ساسانی همین پوشش ادامه پیدا کرد. به نظر برخی مورخان در ایران باستان فقط زنان وابسته به طبقة اشراف موظف به پوشاندن چهرۀ خود بودند. دلیل این گروه از محققان فرش کوچکی است که رودنکه- شرق‌شناس شوروی- از دورة هخامنشی یافته است. در نقوش این فرش، زنان عادی چهرة خود را نپوشانده‌اند و شنلی مانند چادر بر روی سر خود انداخته‌اند. در آن دوره، زنان ملکه‌ از شنل‌های بلندی که کاملاً بدن و سینه را می‌پوشاند استفاده می‌کردند. در دوران صفوی هم زنان زرتشتی پوشش محجبانه‌ای داشتند. نوع پوشش زنان زرتشتی در آن دوران مشابه زنان عرب بود. استفاده از پیراهن‌های گشاد آستین بلند، شلوار و دامن بلند، روسری و چادر عبایی بلند در میان زنان زرتشت در دوران صفویه مرسوم بود. رنگ متداول لباس‌های آن‌ها هم بین زرد و سبز بود.

از زمان پهلوی دوم به دلیل تغییرات کلان فرهنگی در ایران، زنان زرتشتی از پوشش مرسوم خود یعنی پیراهن و شلوار سر باز زدند و تنها به پوشش روسری اکتفا کردند. به مرور زمان به‌دلیل رواج فرهنگ غرب استفاده از روسری هم کم‌تر شد و به‌تدریج زنان زرتشتی همانند زنان فرنگی در اجتماع رفت‌وآمد می‌کردند. در اواخر دوران محمدرضا به‌طورکلی استفاده از روسری و پیراهن برای زنان زرتشتی منسوخ شد و تنها تعداد کمی از زنان مسن از لباس‌های سنتی استفاده می‌کردند.

بعد از انقلاب اسلامی ایران نیز تا مدت کمی وضع پوشش زنان زرتشتی به همین منوال بود تا آنکه تحت تاثیر فرهنگ پوشش در انقلاب اسلامی زنان زرتشتی هم مانند سایر بانوان از مانتو و روسری به عنوان حجاب استفاده کردند.امروزه زنان زرتشتی پوشش خاصی ندارند تا متمایز از دیگر بانوان باشند. بسیاری از زنان امروزی زرتشتی تابع مدهای روز در پوشش خود هستند.

منابع

• «پیشینۀ حجاب در ادیان گذشته»، وب‌سایت آیین رحمت، تاریخ بازدید: 20 خرداد 1403ش.
• «حجاب در آیین زرتشت؛ فعالیت اجتماعی زنان در حجاب کامل و پرهیز از اختلاط‌های فسادانگیز»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 24 اردیبهشت 1398ش.
• «حجاب در دین زرتشت: نمادی از پاکی، احترام و فروتنی»، وب‌سایت خبری تحلیلی ردنا، تاریخ درج مطلب: 24 اردیبهشت 1403ش.
• جعفری، علی‌اکبر، «بررسی حجاب و نوع پوشش زنان زرتشتی در ایران عصر صفوی»، فصلنامۀ تحقيقات فرهنگي، دوره چهارم، 1390ش.
• عسگری ‌مهرآبادی، سعید، «حجاب در ادیان الهی»، وب‌سایت حدیث‌نت، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1403ش.
• علیمردی، مهناز و علیمردی، محمد‌مهدی، «حجاب و پوشش در ادیان زرتشت، مسیحیت و یهود»، مجلۀ معرفت ادیان، سال اول، شماره سوم، 1389ش.
• «نگاهی به حجاب در مسیحیت، یهودیت و زرتشت»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1402ش.
• محمدی آشنانی، علی، «پوشش زن در ادیان الهی (زرتشت، یهود، مسیحیت، اسلام)»، قم، موسسه فرهنگی تبیان، 1387ش.
• محمدی، رامونا و دیگران، «تحلیل جامعه شناختی پوشش روزمره و آئینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، فصلنامۀ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 1401ش.
• مطهری، مرتضی، مسئلۀ حجاب، تهران، صدرا، 1387ش.
• موسوی، زهره، «اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی»، مجلۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ سی‌وششم، 1386ش.
• «موقعیت زن در دیدگاه زرتشت»، وب‌سایت خبری تحلیلی ردنا، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1399ش.