واژینیسم

واژینیسم؛ انقباض غیرارادی عضلات واژن.

واژینیسموس یک اختلال جنسی است که با انقباضات غیرارادی ماهیچه‌های واژن در هنگام رابطه جنسی مشخص می‌شود و می‌تواند برای بسیاری از زنان مانعی جدی در مسیر تجربه رابطه جنسی سالم باشد. این اختلال خود را با علائمی چون درد شدید، تیر کشیدن واژن و دشواری در دخول نشان می‌دهد و در برخی موارد حتی ممکن است میل جنسی را کاهش دهد. عواملی از قبیل عفونت‌های مجاری ادراری و تجربه‌های منفی جنسی می‌توانند این مشکل را تشدید کنند؛ اما درمان‌های مؤثری وجود دارد که می‌تواند به زنان مبتلا کمک کند تا با این اختلال مقابله کنند و کیفیت زندگی جنسی خود را بهبود بخشند.

تعریف واژینیسم

اختلال واژینیسم یا واژینسموس یکی از کژکاری‌ها و اختلالات جنسی است. طبق تعریف انجمن روان‌پزشکی آمریکا، به انقباض غیرارادی یک‌سوم خارجی واژن اطلاق می‌شود که مانع از انجام نزدیکی می‌شود. در این وضعیت، ماهیچه‌های واژن شدیداً تنگ شده و مانع از دخول شیء خارجی از قبیل آلت تناسلی، تامپون یا دستگاه‌های معاینات پزشکی می‌شوند. در ضمن اختلال واژینیسم دارای درجات است و ممکن است در طیف خفیف، ناراحت کننده یا کاملا دردناک، باشد.

علائم واژینیسم

برخی از علائم شایع واژینیسموس شامل احساس درد و تیر کشیدن در ناحیه واژن هنگام رابطه جنسی است. در بسیاری از موارد، زنان مبتلا به این اختلال دچار اسپاسم‌های عضلانی و مشکلات تنفسی نیز می‌شوند که می‌تواند رابطه جنسی را دشوار کند. دیگر نشانه‌ها شامل دشواری در دخول، ترس از درد ناشی از رابطه جنسی و کاهش میل جنسی است.

انواع واژینیسم

این اختلال دو نوع اصلی دارد:

2. واژینیسموس اولیه: اگر یک زن همیشه رابطه جنسی دردناک داشته باشد یعنی هر وقت که دخولی صورت می‌گیرد احساس درد می‌کند، دارای واژینسموس اولیه است.
3. واژینیسموس ثانویه: اگر زنی قبلاً رابطه جنسی بدون درد داشته است؛ ولی بعد از مدتی، مقاربت جنسی برای او دشوار یا ناممکن می‌شود، در این حالت گفته می‌شود که واژینیسموس ثانویه دارد.

شیوع واژینیسم

در مطالعات متعدد شیوع متفاوتی برای واژینیسم گزارش شده است. در مطالعات متعدد، شیوع واژینیسم در جمعیت زنان ۴ الی ۸درصد گزارش شده است. اﯾﻦ اختلاف ممکن است به‌خاطر متفاوت بودن ابزارهای هر مطالعه، تفاوت‌های فرهنگی جوامع مختلف و یا تفاوت زمانی هر کدام از مطالعات باشد.

زمینه‌ها و دلایل واژینیسم

اگرچه علت دقیق اختلال واژینیسموس هنوز به طور کامل مشخص نشده است؛ اما برخی عوامل می‌توانند در بروز آن تأثیرگذار باشند. این عوامل عبارتند از:

1. محرک‌های جسمی؛ برخی محرک‌های جسمی مانند کمبود ترشحات طبیعی واژن، عفونت‌های مجاری ادراری، ابتلا به سرطان‌ها، یائسگی، آسیب‌های زایمان و انواع جراحی‌ها می‌توانند در ایجاد واژینیسم نقش داشته باشند.
2. سوء‌استفاده جنسی؛ طبق پژوهش‌های متعددی تجربه ضربه جنسی یا مشاهده آسیب جنسی از عوامل بروز این اختلال محسوب می‌شود. تجربه سوءاستفاده جنسی همراه با ایجاد شرم و احساس گناه، طرح‌واره‌های منفی در ذهن فرد ایجاد می‌کند. این طرح‌واره‌ها نه‌تنها مانع برقراری رابطه صمیمی و اعتمادآمیز با دیگران می‌شود؛ بلکه تصویر آسیب‌زننده، غیرقابل اعتماد و پرخاشگر از مردان ایجاد می‌کند و رابطۀ جنسی را در ذهن فرد رابطه‌ای تهاجمی نشان می‌دهد.
3. خستگی؛ یکی از عواملی که گروهی از پژوهشگران در بررسی تجربه زنان مبتلا به واژینیسم کشف کرده‌اند، خستگی است. برخی از این زنان اظهار کردند که دوست ندارند بعد از یک روز پر از مشغله، رابطه جنسی داشته باشند؛ بلکه تمایل دارند وقتی که آسودگی بیشتری دارند این کار را انجام دهند.
4. دیدن تصاویر پورن؛ از دیگر عواملی که در بررسی زنان مبتلا واژینیسم کشف شده است، دیدن تصاویر پورن است. تصاویر و فیلم‌های پورن به‌خاطر ارائه تصاویر غیرواقعی، تحقیرکننده و خشونت‌آمیز موجب نوعی تداخل و چالش در باورهای جنسی فرد می‌شود. تماشای تصاویر پورن نه‌تنها آسیب‌های جدی به روابط زناشویی می‌زند؛ بلکه موجب دلزدگی و بروز هیجان‌های کاذب نیز می‌شوند.
5. باورهای منفی؛ در پژوهشی که بر روی زنان مبتلا به واژینیسموس انجام شد، مشخص شد که بسیاری از این افراد نگرش‌های نادرست و اضطراب‌زا نسبت به رابطه جنسی دارند. برخی از آنان بر این باور بودند که واژن‌شان بیش از حد تنگ است و با اندازه آلت همسرشان سازگاری ندارد؛ یا تصور می‌کردند تنها برخی زنان توانایی تحمل دخول را دارند. همچنین باورهایی چون دردناک و هولناک بودن دخول، بی‌فایده بودن رابطه جنسی، و نگاه ابزاری مردان به زنان در این رابطه، در میان برخی از این زنان شایع بود. این برداشت‌های نادرست نقش مهمی در تشدید اختلال جنسی ایفا می‌کنند.
6. هیجان‌های منفی؛ اظهارات برخی از زنان مبتلا به واژینیسم نشان می‌دهد که در روابط جنسی هیجان‌هایی از قبیل نفرت، ترس و خشم را تجربه می‌کنند.
7. سبک تربیتی غلط والدین؛ در یک پژوهش، اغلب زنان شرکت‌کننده بر این باور بودند که شیوه تربیتی نادرست خانواده، به‌ویژه در زمینۀ مسائل جنسی، در شکل‌گیری واژینیسم نقش داشته است. آن‌ها توضیح دادند که والدین‌شان برای محافظت از دختران، تحت تأثیر باورهای فرهنگی (و نه الزاماً مذهبی)، هرگونه گفت‌وگوی جنسی بین مادر و دختر را ممنوع می‌دانستند. این ممنوعیت باعث می‌شد دختران از همان کودکی، مسائل جنسی را شرم‌آور یا ناپسند تلقی کنند. پس از ازدواج، این زنان با دوگانگی روبه‌رو می‌شدند: از یک سو انتظار داشتند به‌عنوان همسر رابطه‌ای عاطفی و جنسی مثبت داشته باشند، و از سوی دیگر، باورهای بازدارندۀ دوران کودکی همچنان با احساس گناه، ترس یا شرم همراه بود. این تعارض درونی می‌توانست خود را در قالب اختلالات جنسی مانند واژینیسم نشان دهد.
8. مشکلات مربوط به همسر؛ برخی از زنان مبتلا به واژینیسم، دلایلی را که به همسرشان مربوط می‌شود، عامل بروز مشکل خود می‌دانند. این دلایل شامل اختلالات جنسی مانند زودانزالی و اختلال نعوظ، مشکلات روانی مانند بی‌ثباتی هیجانی و پرخاشگری، و همچنین نبود ارتباط عاطفی و جسمی مناسب پیش از رابطه جنسی است.

پیامدهای واژینیسم

برخی از پیامدهای این اختلال عبارتند از:

1. اضطراب بالا در رابطه جنسی؛ برخی از زنان مبتلا به این اختلال گزارش دادند که هنگام ارتباط جنسی دچار اضطراب زیادی می‌شوند و این اضطراب با علائمی مانند انقباض پا و لگن، تنفس سریع، افزایش ضربان قلب و لرزش بدن همراه است. برخی از این افراد حتی با صرف فکر کردن رابطه جنسی نیز دچار علائم اضطراب می‌شدند.
2. کاهش اعتمادبه‌نفس؛ از دیگر پیامدهای احتمالی واژینیسموس، ایجاد احساس ناشایستگی در فرد است. چنین فردی تصور می‌کند که از دیگران ضعیف‌تر است چون در انجام یک بخش ساده زندگی زناشویی ناتوان است؛ در حالی که دیگران به‌راحتی این کار انجام می‌دهند.
3. احساس شرم در مقابل همسر؛ برخی از زنان مبتلا به واژینیسموس در تجربه زیسته خود گزارش کرده‌اند که در حضور همسر احساس شرم می‌کنند. این احساس شرم به‌دلیل ناتوانی در ارضای نیازهای همسر است. علاوه بر این، مقایسه خود با دیگران و نگرانی از اینکه دیگران از مشکل آنها مطلع شوند، موجب تشدید این حالت شرم در آنان می‌شود.
4. احساس تنفر نسبت به رابطه جنسی؛ برخی از زنان مبتلا به واژینیسموس، احساس تنفر از رابطه جنسی را تجربه کرده‌اند. این احساس ناشی از عواملی همچون درد شدید در حین رابطه، عدم لذت از ارتباط جنسی و پیش‌بینی درد بود. علاوه بر این، عدم درک همدلانه از سوی همسر و همچنین تهمت‌ها و رفتارهای جنسی نامناسب از سوی شوهر، باعث ایجاد نفرت از او در برخی از این زنان شده بود.
5. افسردگی؛ برخی از زنان ممکن است به‌خاطر عدم توانایی در رابطه جنسی احساس ناراحتی و افسردگی کنند.
6. طلاق عاطفی؛ طلاق عاطفی و عدم صمیمیت جنسی بین زوجین از دیگر عوارض واژینسم است.
7. درد لگن؛ این مشکل می‌تواند منجر به احساس درد مداوم در ناحیه لگن شود.
8. دشوار شدن بارداری؛ واژینیسم ممکن است بارداری را برای فرد سخت کند.
9. پشیمانی از ازدواج؛ برخی از زنان دارای اختلال به‌دلیل رنج، درد و هیجانات منفی که در روابط زناشویی تجربه می‌کنند از ازدواج خود پشیمان شده و آرزوی بازگشت به زمان قبل از تأهل را می‌کنند.

درمان واژینیسم

برخی از درمان‌های واژینیسم عبارتند از:

درمان با هیگز (RF)؛ در این روش درمانی، از انرژی رادیوفرکانس (RF) استفاده می‌شود که در ابتدا به‌صورت سطحی و با تماس ملایم بر ناحیه تناسلی اعمال می‌شود. با پیشرفت جلسات و با توجه به وضعیت فرد، این انرژی به‌تدریج تا عمق حدود ۵ سانتی‌متری عضلات ورودی واژن نفوذ می‌کند و با شل‌کردن عضلات، به کاهش انقباض و بهبود عملکرد آن‌ها کمک می‌نماید.

درمان با گشادکننده واژن؛ در برخی موارد ممکن است متخصص توصیه به استفاده از گشادکننده‌های واژن کند. در این روش فرد گشادکننده‌های مخروطی شکل را در واژن خود قرار می‌دهد و آنها به‌تدریج بزرگتر خواهند شد و در نهایت این وسیله کمک می‌کند تا عضلات واژن کشیده و انعطاف‌پذیر شوند.

درمان با تزریق بوتاکس؛ برخی مطالعات نشان داده‌اند که تزریق بوتاکس می‌تواند به کاهش اسپاسم‌های عضلانی دردناک کمک کرده و اثرات آن برای مدت قابل‌توجهی پایدار بماند.

درمان با جراحی؛ اگر بر اثر انسداد، راه دخول بسته باشد، با جراحی می‌توان عامل مسدودکننده را برداشت و یا آن بخش را بزرگتر کرد.

درمان با لیزر؛ در برخی موارد از اشعه ماوراء بنفش نیز می‌توان برای رفع و درمان مشکل واژینیسموس استفاده کرد.

آموزش تن‌آرامی؛ در پژوهشی، آموزش تمرین‌های تن‌آرامی طی ۶ جلسه به زنان مبتلا به واژینیسموس، موجب کاهش اضطراب و ترس از مقاربت شد؛ این تأثیر تا دو ماه پس از درمان نیز پایدار ماند.

درمان شناختی رفتاری؛ در پژوهشی، گروهی از زنان مبتلا به واژینیسموس طی هشت جلسه تحت درمان شناختی‌ـ‌رفتاری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که این شیوه درمانی در کاهش افکار هراس‌انگیز و احساس درماندگی و نیز در بهبود سازگاری زناشویی آنان تأثیر مثبتی داشته است.

در پژوهشی دیگر نیز ۹ فرد مبتلا به واژینسموس با رویکرد شناختی رفتاری و بیوفیدبک مورد درمان قرار قرار گرفتند. پژوهش‌گران برای درمان اقدام به آموزش آناتومی و کارکرد اعضای تناسلی، آموزش رفتار جنسی و فیزیولوژی آن، اصلاح باورهای نادرست در مورد عملکرد و فعالیت جنسی، تمرین‌های رفتاری، آموزش تکنیک ریلکسیشن و بیوفیدبک کردند. در نهایت هر ۹ نفر پس از گذراندن برنامه درمانی، بهبود یافته و موفق به انجام عمل مقاربت شدند و پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که بیوفیدبک همراه با درمان شناختی رفتاری، درمانی کوتاه مدت و مؤثر برای افراد مبتلا به واژینسموس است.

طرح‌واره درمانی هیجانی؛ این روش حالت گسترش‌یافته درمان شناختی رفتاری است. در طرح‌واره درمانی هیجانی از طریق کنترل هیجانات و واکنش‌های‌های مناسب می‌توان تا حد زیادی بر تغییر ادراک افراد تأثیر گذاشت. در پژوهشی با اجرای این روش بر گروه ۱۵ نفره به این نتیجه رسیدند که این سبک درمانی در کاهش علایم واژینیسموس و افزایش رضایت زناشویی مؤثر است.

واژینیسم و فسخ نکاح

برخی از محققین معتقدند به‌خاطر اﻳﻦ اﺧﺘﻼل ﻧمیﺗﻮان ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺧﻴﺎر ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﻛﺮد. البته اگر فرد برای درمان اقدام کند و نتواند اختلالش را درمان کند، این اختلال ﻣﺎﻧﻨﺪ دیگر ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻣﺨﺘﻞﻛﻨﻨﺪه راﺑﻄﻪ ﺟﻨسی، میﺗﻮاﻧﺪ موجب جواز ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح شود.

منابع

• اخلاقی، فاطمه و رسولی، نرگس، «اثربخشی طرحواره درمانی هیجانی برکاهش علائم واژینیسموس و افزایش رضایت جنسی در زنان خانه دار»، پرستار و پزشک در رزم ، دوره 10، شماره 36، 1401ش.
• پناهی، مریم و دیگران، «اثربخشی آموزش تن آرامی بر عملکرد جنسی در زنان مبتلا به واژینیسموسم، سنجش و پژوهش در مشاوره و روانشناسی، دوره 1، شماره 1، 1398ش.
• ثابت‌قدم، شادی و دیگران، «مرور نظام مند مطالعات گزارش شیوع واژینیسموس»، مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اردبیل، دوره 19، شماره 3، 1398ش.
• حیدریان، مریم و دیگران، «تجربه زیسته زنان مبتال به دیسپارونیا و واژینیسموس: مطالعه کیفی»، پژوهش‌های مشاوره، جلد 69، شماره 77، 1400ش.
• «درمان واژینیسموس» وب‌سایت دکتر ریحانه رمضانی‌نژاد، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1399ش.
• رضایی، علی، «واژینیسم، واژینیسموس یا دخول دردناک چیست؟ + درمان فوری»، وب‌سایت آزمایشگاه تخصصی ویروس‌شناسی کیوان، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1401ش.
• رضایی‌خیرآبادی، آرزو و دیگران، «بررسی اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر زنان مبتلا به واژینیسموس»، همایش روان درمانی شناختی رفتاری، دوره 4، 1395ش.
• رستمی، رضا و دیگران، «اثربخشی ترکیب درمان شناختی رفتاری و بیوفیدبک در درمان مبتلایان به واژینیسموس: یک مطالعه پایلوت»، سلامت و جامعه، دروه 10، شماره 1، 1395ش.
• ﻣﺮﻗﺎﺗﻲﺧﻮﻳﻲ، ﻋﻔﺖاﻟﺴﺎدات و ﻣﺮﻗﺎﺗﻲ، ﺳﻴﺪﻃﻪ، «ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺧﺘﻼل واژﻳﻨﻴﺴﻤﻮس در ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﻘﻪ پزﺷﻜﻲﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎره دوم، 1389ش.
• مسعودی‌فر، محسن، «واژینیسموس چیست؟ علائم و علت های شایع آن»، وب‌سایت دکترتو، تاریخ درج مطلب: ۶ تیر ۱۴۰۰ش.
• «واژینیسموس|علت‌ها، علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان در منزل»، وب‌سایت آرین طب، تاریخ درج مطلب: 26 فروردین 1404ش.
• یگانه، طیبه و دیگران، «بررسی عوامل مرتبط با اختلال واژینیسموس در زنان متأهل سال 1397: یک مطالعه کیفی»، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دوره 18، شماره 10، 1398ش.
• -"Vaginismus",GYNAECOLOGY QUALITY IMPROVEMENT COLLABORATION website, Last updated 2024 October 28.