تربیت جنسی کودک

پاسخ به سوالات جنسی کودک توسط والدین متناسب با درک کودک

تربیت ‌جنسی کودک؛ ارائۀ تدریجی اطلاعات مورد نیاز در مورد موضوعات جنسی به کودک.

تربیت ‌جنسی کودک، یک بعد مهم در پرورش کودک است. امروزه با گسترش فناوری، سهولت دسترسی به فضای مجازی و پیچیده‌ترشدن موضوعات ‌جنسی، آگاه‌کردن کودکان از اندام‌های ‌جنسی و کارکرد آن‌ها، شیوه‌ای پیشگیرانه برای ایمن نگه‌داشتن کودک از انحرافات جنسی محسوب می‌شود و در بهداشت‌ روانی، رضایت از زندگی، رعایت حقوق بین‌فردی و تحکیم بنیان خانواده مؤثر است.

مفهوم‌شناسی

منظور از تربیت، رشد تدریجی و هماهنگ با توانایی‌های فرد است. تربیت ‌جنسی کودک به ارائۀ دانش و اطلاعات متناسب با استعدادهای ‌ذهنی کودک برای تصمیم‌گیری انجام‌دادن رفتار مورد انتظار در حیطۀ مسائل جنسی اشاره دارد. آموزش جنسی به موضوع ارتباط‌ جنسی بین دو انسان بالغ می‌پردازد و تربیت ‌جنسی ایجاد زمینۀ لازم برای رشد تدریجی و هماهنگ غریزۀ‌ جنسی با هدف حفظ فرد از آسیب‌های ‌جنسی در دوره‌های مختلف رشد است.

اهمیت تربیت ‌جنسی

تربیت جنسی کودکان یکی از ارکان اساسی در روند تربیت آنان به‌شمار می‌رود. در جهان امروز، کودکان به طور گسترده در معرض پیام‌ها و اطلاعات جنسی از طریق رسانه‌هایی مانند فیلم‌ها، تبلیغات و فضای مجازی قرار دارند. آموزش صحیح در این زمینه، به آن‌ها کمک می‌کند تا خودآگاهی لازم را به‌دست آورده و بتوانند از خود در برابر آسیب‌ها و تهدیدهای احتمالی محافظت کنند.

ارائه اطلاعات لازم و صحیح در زمینۀ مسائل ‌جنسی باعث کمک به تصمیم‌گیری، ایجاد چارچوب اخلاقی برای ابراز هیجانات جنسی، شجاعت، اراده، اقتدار، عفّت، تواضع، کسب نقش‌ جنسی مطلوب و تحکیم بنیان خانواده می‌شود.

همچنین تربیت ‌جنسی زمینۀ حسّ زیبایی‌دوستی، عشق‌ورزی، محبت، فداکاری، نگرش مثبت فرد از خود، اعتمادبه‌نفس، روابط‌ بین‌فردی مناسب، احترام به خود و سایرین، رضایت از زندگی، بهداشت‌روانی، هویّت ‌سالم، رشد سالم‌ جنسی و کاهش مشکلات و انحرافات‌ جنسی، ترویج فعالیت‌های ‌جنسی ایمن‌تر و آماده‌کردن کودکان برای زندگی سالم را فراهم می‌کند.

دیدگاه‌ها در رابطه با تربیت ‌جنسی

• دیدگاه محرومیت و منع؛ این دیدگاه بر سرکوب غریزۀ جنسی، جلوگیری از آموزش، بحث و آزادی افراد در مورد آن تأکید دارد.
• دیدگاه آزادی مطلق؛ طرفداران این رویکرد معتقدند که کنترل غرایز، مخصوصاً غریزۀ جنسی منجر به عقده‌های روانی و افسردگی می‌شود و باید انسان‌ها را در مسیر پاسخ به غریزۀ جنسی به شیوۀ دلخواه آزاد گذاشت.
• دیدگاه اعتدالی؛ اسلام معتقد به شکوفایی طبیعی غریزۀ جنسی و ارضای آن از طریق ازدواج است و بر محرک‌های محیطی منجر به انحرافات اخلاقی گوشزد می‌کند.

شیوه‌های تربیت ‌جنسی در کودک

محبت به فرزند، تربیت ‌جنسی غیرمستقیم

تربیت ‌جنسی مستقیم

شامل موضوعاتی است که به‌طور مستقیم با نقش، وظایف، تمایلات و رفتارهای جنسی دختر و پسر ارتباط دارد؛ مانند تربیت هویت‌ جنسی، پیشگیری از تحریکات جنسی و پاسخ به سؤالات جنسی کودک.

تربیت ‌جنسی غیرمستقیم

شامل جنبه‌های عاطفی، عملکردی و شناختی اثرگذار بر رفتارهای جنسی، مانند محبت به فرزند، پرورش فضائل اخلاقی، رشد ارزش و باورهای مذهبی است. این موضوعات باعث تسهیل رشد طبیعی دختر و پسر و مصونیت از اختلالات و انحرافات جنسی می‌شوند.

اهداف تربیت ‌جنسی کودک

• زمینه‌سازی مناسب برای رشد سالم جنسی؛
• آگاهی و انتظار صحیح از هویت جنسی خود؛
• ارضای درست و هنجارمند غریزه جنسی؛
• جلوگیری از کجروی‌های جنسی و ایجاد پاک‌دامنی در جامعه؛
• آشنایی با حلال و حرام جنسی هنگام رسیدن به سن بلوغ؛
• مهیا ساختن دختر و پسر برای زندگی سالم خانوادگی.

زمان مناسب تربیت ‌جنسی کودک

آغاز تربیت جنسی کودکان را پرسش‌های جنسی آنان تعیین می‌کند

اگرچه آغاز تربیت جنسی کودکان را پرسش‌های جنسی آنان که معمولاً در سنین سه تا پنج سالگی مطرح می‌شود، تعیین می‌کند؛ اما تربیت جنسی باید متناسب با رشد کودک در سنین مختلف اتفاق بیفتد:

• 1 تا 2سالگی؛ کودکان باید بدانند بدن‌شان شخصی است و تمام اعضای بدن، از جمله اندام خصوصی را برای بیان موضوعات سلامتی، سوءاستفاده جنسی و کمک به داشتن درک عادی از این قسمت‌ها نام ببرند.
• 2 تا 4 سالگی؛ کودک بداند کسی اجازۀ لمس بدن و اندام خصوصی او را ندارد.
• 5 تا 8 سالگی؛ آموزش هنجارهای اجتماعی در برهنگی، حریم خصوصی و احترام به سایرین در روابط، نحوۀ استفادۀ ایمن از تلفن‌همراه، فضای مجازی، واکنش در موقعیت‌های مشکل‌ساز و اصول اولیۀ بلوغ.
• 9 تا 12 سال؛ آموزش‌های لازم دربارۀ بلوغ و تغییراتی که در جسم، ذهن و احساسات آنان رخ می‌دهد.

مراحل پاسخ‌گویی به سؤالات جنسی

1. استقبال از سؤال کودک، جدی‌گرفتن موضوع، عدم اضطراب از جواب‌دادن و طفره‌نرفتن؛
2. تشویق کودک به ارائۀ نظرات و اطلاعات خود؛
3. ارائۀ پاسخ مختصر، ساده، صادقانه و قابل ‌فهم و بیان ارزش‌های‌ دینی؛
4. بررسی میزان درک و دریافت کودک از مطلب و تکرار آن برای اصلاحات مورد نیاز.

انواع واکنش‌های والدین در تربیت ‌جنسی

والدین، مهم‌ترین نقش را در تربیت ‌جنسی کودک و رفع ابهامات او دارند. والدین در پاسخ‌دادن به کنجکاوی کودک در مورد موضوعات ‌جنسی به شیوه‌های گوناگون رفتار می‌کنند:

1. برخورد خشونت‌آمیز؛ در نتیجۀ این رفتار، کودک برای حلّ دغدغۀ ذهنی ایجاد شده، به سراغ منابع دیگری مانند دوستان و فضای مجازی می‌رود.
2. ارائۀ اطلاعات کم و یا اشتباه به‌دلایلی مانند ناآگاهی و سؤالات مکرّر فرزند.
3. ارائه اطلاعات اضافی؛ در این حالت کودک به‌دلیل عدم درک اطلاعات فراتر از سطح درک خود، عوارض زیادی را متحمل می‌شود و منجر به بلوغ زودرس می‌شود.
4. ارائه اطلاعات صحیح و لازم به فرزند؛ در نتیجۀ ایجاد محیطی مناسب برای تربیت ‌جنسی فرزند به‌خاطر مطالعه و ارتباط با مشاور، فضای مناسب برای اعتمادبه‌نفس کودک ایجاد می‌شود و سؤالات خود را بدون احساس خجالت می‌پرسد.

عوامل مؤثر در تربیت ‌نادرست جنسی کودک

• خانواده؛ کمبود محبت در خانواده، عدم اعتماد‌به‌نفس، مکشوف‌‌بودن ارتباط ‌‌زناشویی‌ والدین، عدم‌آگاهی فرزندان از موضوعات‌ جنسی، حفظ‌‌نکردن حریم‌ها، تنظیم‌نبودن زمان بیداری و خواب، پوشش‌ نامناسب.
• عوامل محیطی و اجتماعی؛ فضاهای اطلاعاتی، مدرسه، دوستان، رسانه‌های منحرف‌کننده، ناکامی، بیکاری و اوقات‌فراغت و الگوبرداری اشتباه از رفتارهای ضدّارزشی دیگران.
• عوامل جسمانی و روانی؛ بلوغ ‌زودرس، بیماری‌های طولانی، حساسیت‌های پوستی، ضعف تقوا و اراده.

موانع تربیت ‌جنسی در کودک

تربیت جنسی متناسب با باور، نژاد، قوم، مذهب، فرهنگ در میان خانواده‌ها متفاوت است. پنهانی‌ دانستن مسائل ‌جنسی از سوی خانواده و انکار آن، ترس از ارائۀ اطلاعات اشتباه، ترس از انحراف و تحریک‌‌ جنسی کودک، سبب تربیت‌ جنسی ناآگاهانه و ایجاد تصوّر غلط از موضوعات ‌جنسی می‌شود.

آموزش حرمت تن به کودکان

تربیت جنسی کودک با تأکید بر حرمت بدن، به معنای آموزش اصول احترام به حریم جسمی و جنسی فرد است، به‌طوری‌که کودک از سنین ابتدایی یاد بگیرد بدن او دارای ارزش و حریم خصوصی است که باید از تعرض، دسترسی غیرمجاز و نقض آن محافظت شود. آموزش حرمت بدن به کودک باید از سنین پایین شروع شود. والدین باید هنگام تعویض پوشک یا لباس کودک، از انجام این کار در حضور دیگران خودداری کنند تا پیام حفظ حریم بدن به کودک منتقل شود. همچنین، به کودک باید آموخته شود که در مکان‌های خصوصی مثل حمام، لباس‌های خود را عوض کند و از بدنش محافظت کند. این اصول باید در تمامی مراحل رشد کودک رعایت شود تا او درک کند بدنش دارای حرمت است و نباید در معرض دید یا لمس دیگران قرار گیرد.

تربیت جنسی در چارچوب حیا

در صورتی که مسائل جنسی بدون هیچ گونه محدودیتی و به صورت علنی مطرح شوند، این امر می‌تواند موجب از بین رفتن حیا در کودکان شود. فقدان حیا و نبود حساسیت در مورد حفظ حریم شخصی، به تدریج باعث تضعیف ارزش‌های اخلاقی و دینی در ذهن کودک می‌شود و در نهایت ممکن است کودک را به انحرافات جنسی هدایت کند.

منابع

• «آموزش مسائل ‌جنسی برای کودکان زیر 5 سال، نکات ساده و حیاتی»، وب‌سایت کیدزی، تاریخ بازدید: 26 اسفند 1401ش.
• اذانی، اختر، «تربیت ‌جنسی کودکان»، وب‌سایت ایمپو، تاریخ درج مطلب: خرداد 1401ش.
• اعلایی، معصومه، «تربیت ‌جنسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• «تربیت ‌جنسی فرزندان»، ویکی‌پرسه، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• «تربیت جنسی کودک در سنین ۲ تا ۱۲ سال»، وب‌سایت کیدزی، تاریخ بازدید، 27 فروردین 1402ش
• «تربیت ‌جنسی کودک و نوجوان چگونه باید باشد؟»، وب‌سایت انتخاب ‌نو، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• «تربیت جنسی کودک و نوجوان»، وب‌سایت نیک‌اندیشان، تاریخ بازدید، 27 فروردین 1402ش.
• «تربیت ‌جنسی کودکان را از چه سنی شروع کنیم؟»، وب‌سایت بینش‌‌ نوین، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• «تربیت ‌جنسی کودکان»، وب‌سایت دکتر مهاجرانی، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• تربیت جنسی کودکان»، وب‌سایت فیلیا تخصصی‌ترین سایت مشاوره روانشناسی، تاریخ بازدید: 22 فروردین 1404ش.
• «تربیت ‌جنسی لازمۀ تربیت ‌روانی»، وب‌سایت نازنین حبیبی، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1398ش.
• «چگونه با فرزندان خود در مورد آموزش‌های ‌جنسی صحبت کنیم؟»، وب‌سایت ایران اچ آی وی، تاریخ بازدید: 24 اسفند 1401ش.
• «راهکارهای تربیت ‌جنسی صحیح»، وب‌سایت مرکز مشاوره و روان‌شناسی آیه، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• «شیوه‌های آموزش و تربیت‌ جنسی با نگاهی به سبک زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 26 اسفند 1401ش.
• قبادیان و دیگران، «تربیت جنسی کودکان ونوجوانان با رویکرد اسلامی بستري براي پیشگیري ازجرائم و انحرافات»، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، سال دهم، شماره سی‌وهشتم، زمستان 1396ش.
• «مراقبت جنسی را جایگزین تربیت جنسی کنیم»، وب‌سایت اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1398ش.
• محمدی، خدیجه، «تربیت ‌جنسی کودکان را جدی بگیرید»، روزنامۀ صبح ‌کابل، تاریخ درج مطلب: 14 اکتبر 2019.
• محمدی بلبان‌آباد، سمیرا، «جزوه آموزشی راهنمای تربیت جنسی کودکان برای دانشجویان مامایی»، 1396ش.
• معتمدی، الهه، «تربیت جنسی کودکان؛ در چنین مسائلی باید چه کار انجام داد؟»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 22 فروردین 1404ش.
• «نقش نهاد تربیتی در تنظیم زیستی جامعه»، کارگر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1399ش.