حجاب در اندیشه محمدتقی مصباح یزدی

حجاب در اندیشه محمدتقی مصباح یزدی؛ دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی در مورد پوشش زنان مسلمان.

حجاب در اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی، نه‌تنها یک تکلیف شرعی، بلکه ضرورت اجتماعی و اخلاقی است که به حفظ عفت، کرامت و شخصیت انسانی زنان در جامعه کمک می‌کند. در این دیدگاه، حجاب به‌عنوان عاملی برای کنترل غریزه جنسی، استحکام نهاد خانواده و حفظ حرمت زن معرفی می‌شود. مصباح یزدی همچنین به پیوند عمیق حجاب با عفاف و نقش آن در کنشگری اجتماعی زن مسلمان توجه کرده و تأکید دارد که بی‌حجابی، بزرگ‌ترین ظلم به انسانیت و به‌ویژه به زنان است، چراکه باعث کاهش کرامت و اخلال در هویت زنانه آنان می‌شود. مصباح یزدی معتقد است که دشمنی با حجاب اسلامی، تلاشی برای حذف نمادهای دین از فضای اجتماعی است.

ضرورت حجاب در اسلام

در اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی، حجاب و پوشش مناسب برای زنان یک تکلیف شرعی و یکی از مسائل ضروری و قطعی اسلام است که در تمام مذاهب اسلامی، چه شیعه و چه سنی، پذیرفته شده و مورد توافق است.

حجاب به‌مثابه کنشگری زن مسلمان

در اندیشه این فقیه ایرانی، کنشگری اجتماعی زن مسلمان باید با رعایت حجاب شرعی، حفظ عفاف، پرهیز از خودآرایی و خودنمایی، و دوری از اختلاط با مردان اجنبی همراه باشد. اختلاط زن و مرد اجنبی، به‌ویژه در صورتی که زن آرایش کرده باشد، از دیدگاه اسلام، نکوهید و ناپسند است.

پیوند حجاب و عفاف از منظر آیت‌الله مصباح یزدی

مصباح یزدی معتقد است دستور به حجاب نه‌تنها یک ضرورت اجتماعی برای حفظ عفت جامعه است، بلکه مهم‌ترین راهکار برای حفظ عفت، کرامت و شخصیت انسانی زنان در زمینه‌های مختلف به شمار می‌آید.

عمومیت وجوب حجاب

محمدتقی مصباح یزدی تأکید دارد که آیه ۳۱ سوره نور و آیه ۵۹ سوره احزاب که ابتدا برای همسران پیامبر نازل شده‌اند، در حقیقت حکم عمومی برای تمامی زنان مسلمان است و مختص به همسران پیامبر نیست. در آیه ۵۹ سوره احزاب، با اشاره به «ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِن»، هدف از این حکم، پاکیزگی و طهارت دل‌هاست که این مفهوم به تمامی زنان مسلمان تعمیم داده می‌شود. مصباح یزدی تأکید دارد که حجاب برای تمامی زنان مسلمان لازم و ضروری است و مردان مسلمان نیز موظف به رعایت احترام حجاب همه زنان هستند.

تمایز حجاب واجب و حجاب برتر

در اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی، حجاب برتر با حجاب واجب تفاوت دارد. حجاب واجب به معنای پوشاندن بدن زن به‌جز صورت و دست‌ها است، که بر اساس احکام اسلامی، لازم است در جامعه رعایت شود. در این راستا، حتی اگر پوشش بدن، کامل باشد اما به‌طور غیرمناسبی تحریک‌کننده باشد، این نوع پوشش نادرست است.

حجاب برتر، فراتر از الزامات قانونی حجاب واجب، سعی دارد تا برجستگی‌های بدن را نیز به‌طور کامل بپوشاند و از نمایان شدن آن‌ها جلوگیری کند. این نوع پوشش، بر اساس توصیه‌های دینی، برای زنان مطلوب‌تر است، اما الزامی به‌عنوان حکم قانونی ندارد. در این زمینه، تفاوتی میان فضاهای اجتماعی گوناگون وجود ندارد و حجاب برتر باید در تمامی شرایط مشابه رعایت شود.

کارکردهای حجاب در اندیشه مصباح یزدی

محمدتقی مصباح یزدی کارکردهای حجاب را در چارچوب مبانی انسان‌شناختی، روانشناختی و جامعه‌شناختی تبیین می‌کند.

کنترل غریزه جنسی

مصباح یزدی معتقد است که حجاب، غریزه جنسی را در مسیر صحیح هدایت کرده و از انحراف اخلاقی جلوگیری می‌کند. پوشش مناسب زنان موجب می‌شود که مردان نیازهای خود را در چارچوب مشروع برآورده سازند.

استحکام نهاد خانواده

حجاب به نظر مصباح یزدی از بروز هیجانات افراطی در مردان جلوگیری می‌کند و موجب می‌شود که آنان به زندگی خانوادگی خود قانع باشند. منع چشم‌چرانی و تحریم روابط نامشروع نیز به‌عنوان مکمل حجاب به تقویت روابط خانوادگی و حفظ انسجام آن کمک می‌کند.

حفظ حرمت زن

یکی از مسائل مهم در نگاه او، کرامت انسانی زن است. او بر این باور است که حجاب از زن در برابر نگاه‌های ابزاری و جنسی محافظت و سبب حفظ حرمت وی می‌شود.

هویت زن مسلمان

از دیدگاه مصباح یزدی، حجاب به‌عنوان نشانه‌ای از هویت زن مسلمان عمل می‌کند. او بر این باور است که زنان مسلمان با رعایت حجاب شناخته می‌شوند و این شناسایی موجب می‌شود که از نگاه‌های ناپسند و آزارهای اجتماعی محافظت شوند.

حفظ آرامش روانى در عرصه اجتماعی

در اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی، یکی از کارکردهای حجاب، حفظ آرامش فکری مردان است. او بر این باور است که مواجهه مداوم با زنان آرایش‌کرده و بی‌حجاب، تمرکز ذهنی مردان را بر هم زده و تعهد آن‌ها را نسبت به خانواده و مسؤولیت‌های اجتماعی تضعیف می‌کند.

ذاتی و الهی بودن ارزش حجاب

برخی مکتب‌ها به ارزش‌های حقیقی اعتقادی ندارند و آن‌ها را صرفاً اموری اعتباری و قراردادی می‌دانند که یا فرد آن‌ها را برای خود تعیین می‌کند، یا جامعه است که این ارزش‌ها را مشخص می‌کند. کسانی که به اصالت جامعه اعتقاد دارند، ارزش‌هایی مانند حجاب را به‌عنوان یک برساخته اجتماعی می‌بینند.

مصباح یزدی با انتقاد از دیدگاهی که حجاب را صرفاً یک ارزش اجتماعی می‌داند، تأکید می‌کند که این نگرش، حقیقت حجاب را تحریف می‌کند. او معتقد است که حجاب، یک ارزش الهی و ذاتی است، نه صرفاً ارزشی که به‌دلیل پذیرش عمومی در جامعه مسلمانان معنا پیدا کرده باشد.

کشف حجاب اجباری در دوره پهلوی

آیت‌الله مصباح یزدی کشف حجاب اجباری در زمان پهلوی را نتیجه تأثیرات خارجی و سیاست‌های غربی‌سازی رژیم پهلوی می‌داند. کشف حجاب در آن دوران یک «آزادی» معرفی شد، در حالی‌که عملاً به‌طور اجباری بر زنان تحمیل شد.

مصباح یزدی بیان می‌کند که بسیاری از زنان برای جلوگیری از برخورد مأموران، لباس‌های خاصی می‌پوشیدند تا حجاب خود را حفظ کنند. این سیاست‌ها به گفته وی، موجب فراموشی فرهنگ دینی و کاهش آگاهی مردم نسبت به هویت دینی و اجتماعی خود شد.

فرایند عادی‌سازی بی‌حجابی در دوره پهلوی

در آغاز دورۀ پهلوی، کسی باور نمی‌کرد زنی که حتی صدایش برای نامحرمان ناآشنا بود و چهره‌اش در معرض دید قرار نمی‌گرفت، بتواند بدون حجاب میان مردم ظاهر شود؛ اما حکومت برای از بین بردن این قبح، نخست جشنی ترتیب داد و عده‌ای را مجبور کرد که همسران خود را بدون حجاب به این مراسم بیاورند.

برخی افراد سرشناس و وابسته به حکومت که یا دلبستگی به رژیم داشتند یا از عواقب مخالفت می‌ترسیدند، زنان خود را بی‌حجاب به این مجلس آوردند. پس از آن، تصاویر این مراسم منتشر شد و به‌تدریج قبح بی‌حجابی در جامعه از بین رفت، تا جایی که گروهی از زنان، بدون هیچ اجباری، خود چادرهای‌شان را کنار گذاشتند و بی‌حجابی را پذیرفتند.

بی‌حجابی بزرگترین ظلم به انسانیت

مصباح یزدی معتقد است که برخی افراد تحت تأثیر فرهنگ غربی، حقوق زنان را در آزادی کامل برای خودآرایی و خودنمایی در برابر نامحرمان می‌دانند. این افراد، بی‌حجابی و بی‌بندوباری زنان در جوامع غربی را به اشتباه، آزادی واقعی تلقی کرده و حجاب و عفاف اسلامی را مخالف آزادی می‌پندارند.

این دیدگاه از منظر مصباح یزدی ناشی از کوری چشم عقل است؛ این افراد از درک حقیقت ناتوانند و نمی‌دانند که بی‌حجابی و بی‌عفتی نه‌تنها بزرگ‌ترین ظلم به انسانیت است، بلکه به زنان نیز بیشترین آسیب را وارد می‌کند.

در اندیشه این فیلسوف ایرانی، زنان در جوامع غربی به ابزارهایی برای رفع شهوت مردان تبدیل شده‌اند. آن‌ها تنها تا زمانی که در اوج زیبایی و جوانی قرار دارند، مورد توجه قرار می‌گیرند و بهره‌برداری می‌شوند؛ ولی به‌محض آنکه از زیبایی و لطافت آن‌ها کاسته می‌شود، دیگر هیچ ارزشی ندارند و مردان آن‌ها را رها کرده و به دنبال جوان‌ترها می‌روند. در این جوامع، زنانی که از دوره جوانی خود عبور کرده‌اند، باید در ذلت و تنهایی زندگی کنند.

دلایل بدحجابی از منظر مصباح یزدی

هوسرانى و شهوت‌طلبىِ مردان

در جوامع مختلف و به‌ویژه در نظام‌های دینی، زنان همواره حجاب داشته‌اند؛ اما برخی افراد با استفاده از واژه‌هایی همچون «حقوق زن» و «آزادی زنان» سعی کرده‌اند تا آن‌ها را از این ارزش‌ها جدا کنند تا بتوانند به ارضای هرچه بیشتر امیال حیوانی خود بپردازند.

تمایل به دیده شدن

مصباح یزدی یکی از عوامل روانی گرایش به بی‌حجابی را تمایل به دیده‌شدن و جلب توجه در جامعه می‌داند. از نظر وی، برخی افراد با این تصور که به زنان ستم شده و نیاز به جبران دارند، تلاش می‌کنند با رفتارهای خاصی، خود را مطرح کنند. در حقیقت، این امر ناشی از یک میل طبیعی انسان است که وقتی دارای سرمایه‌ای ارزشمند باشد و احساس کند که مورد توجه قرار نمی‌گیرد، سعی دارد آن را به نمایش بگذارد.

تأثیرات منفی اینترنت و فناوری‌ها

وی یکی از مهم‌ترین عوامل بی‌حجابی و مشکلات فرهنگی را پیشرفت فناوری‌ها، به‌ویژه اینترنت و گوشی‌های همراه می‌داند. از منظر مصباح یزدی استفاده نادرست از این ابزارها باعث گسترش آفات روحی و فرهنگی در جامعه شده‌اند و به‌نوعی موجب گمراهی افراد و تغییرات در ارزش‌ها می‌شوند.

تهاجم فرهنگی و رسانه‌ها

مصباح یزدی به تأثیر منفی رسانه‌ها و تهاجم فرهنگی دشمن اشاره می‌کند که به طور هدفمند علیه ارزش‌های دینی و اسلامی، به‌ویژه حجاب، فعالیت می‌کنند. وی تأکید می‌کند که این رسانه‌ها با نشر شبهات و اندیشه‌های غیر دینی سعی دارند تا ذهنیت جامعه را تغییر داده و باورهای دینی را تحت تأثیر قرار دهند.

عدم تزاحم حجاب و حفظ نظام

مصباح یزدی این ادعا را که میان رعایت حجاب و حفظ نظام تزاحمی وجود دارد، نادرست می‌داند و تأکید می‌کند که بسیاری از مردم به حجاب پایبند هستند و حتی در سطح جهانی گرایش به حجاب دیده می‌شود، ازجمله میان غیرمسلمانان. او این‌گونه شبهات را تبلیغاتی می‌داند که باید با تبلیغات متقابل خنثی شوند.

او همچنین تصریح می‌کند که اگر هم تزاحمی وجود داشته باشد، باید میان «الزام به رعایت حجاب» و «بیان حکم حجاب» تفاوت قائل شد. در صورت وجود تزاحم میان حفظ نظام و الزام به حجاب، می‌توان از طریق وضع مقررات ساده یا ارائه امتیازاتی برای باحجاب‌ها، جامعه را به رعایت آن تشویق کرد؛ اما تکلیف بیان اصل حجاب، دعوت به آن و تبلیغ آن ساقط نمی‌شود و باید از طریق سخنرانی‌ها، برنامه‌های رسانه‌ای و روش‌های مشابه برای فرهنگ‌سازی در این زمینه اقدام کرد.

تقابل فرهنگ غرب با حجاب اسلامی

مصباح یزدی معتقد است که دشمنی غرب با حجاب، صرفاً یک مخالفت ساده با یک پوشش خاص نیست، بلکه تلاشی حساب‌شده برای حذف نمادهای دین از فضای اجتماعی است. او تأکید می‌کند که غرب برای جلوگیری از دیده‌شدن نشانه‌های دین در جامعه، حاضر است هزینه‌های فراوانی را متحمل شود، از جمله از دست دادن آرای مسلمانان در انتخابات یا به خطر انداختن برخی از منافع خود.

به نظر او، این مقابله نشان می‌دهد که تقیّد به احکام اسلامی، از جمله حجاب، مسئله‌ای بسیار مهم است و غرب به‌خوبی می‌داند که این احکام صرفاً یک رفتار فردی نیستند، بلکه نمادهایی هستند که پایبندی مردم به دین‌شان را نشان می‌دهد. بنابراین، آنان ابتدا تلاش می‌کنند این نمادها را از بین ببرند و سپس ارزش‌های نهفته در این احکام و باورهای زیربنایی آن‌ها را هدف قرار دهند.

فلسفۀ ممنوعیت حجاب در کشورهای غربی

محمدتقی مصباح یزدی بر این باور است که در کشورهای غربی، مفهوم دموکراسی به همراه ایدئولوژی لائیسیسم (رهایی از دین) به‌طور خاصی ادغام شده است. در این چارچوب، مردم باید در امور حکومتی دخالت داشته باشند، اما دین نباید اثری در نهادهای دولتی و دستگاه‌های اجرایی داشته باشد. به این ترتیب، ورود زنان با حجاب اسلامی به مدارس دولتی ممنوع می‌شود، چرا که حضور آنها به‌نوعی حمایت دولت از دین تلقی می‌شود.

آیت‌الله مصباح معتقد است که این رویکرد اساساً ضدّ دینی است. در واقع، به‌جای آنکه از حقوق دینی و مذهبی افراد محافظت شود، دینداران در جوامع غربی از این حقوق محروم می‌شوند. چنین رویکردی که به نام دفاع از دموکراسی مطرح می‌شود، نوعی دیکتاتوری ضدّ دین به‌ویژه ضدّ اسلام را به پیش می‌برد.

مبارزه غرب با خاستگاه حجاب

مصباح یزدی در تحلیل خود از وضعیت حجاب در فرانسه و دیگر کشورهای غربی، به تضاد آشکاری اشاره می‌کند. او می‌گوید که فرانسه، که خود را مهد آزادی، دموکراسی و انقلاب فکری می‌داند، در عمل زنان مسلمان را به‌دلیل حجاب اسلامی از مدارس خود اخراج می‌کند. این رفتار در تناقض با ادعای آزادی و حقوق بشر است که این کشور به آن افتخار می‌کند.

مصباح یزدی معتقد است که این اقدام نشان‌دهنده تلاش کشورهای غربی برای از بین بردن اندیشه‌ها و ارزش‌های اسلامی است. به‌ویژه زمانی که زنان فرانسوی اصیل و بومی مسلمان می‌شوند و حجاب می‌پوشند، غرب نمی‌تواند آن را بپذیرد. بنابراین، تنها راه‌حل برای آنها این است که منبع و مبدأ این تفکر، یعنی ایران اسلامی، را از بین ببرند.

او تصریح می‌کند که این تفکر و گرایش‌های اسلامی از ایران اسلامی نشأت می‌گیرد و این در حالی است که چنین تفکری در کشورهای دیگر اسلامی مانند عربستان وجود ندارد و در مصر نیز فرهنگ غربی غالب است. مصباح یزدی بیان می‌کند که کشورهای غربی از شخصیت‌های موجه و شناخته‌شده که فرهنگ غربی را می‌ستایند، استفاده می‌کنند تا این فرهنگ را در ایران اشاعه دهند و ارزش‌های دینی و انقلابی را به مرور کم‌رنگ کنند.

هدف نهایی این است که با کاهش تأثیرات انقلاب اسلامی ایران و ارزش‌های دینی و انقلابی آن، به مسلمانان در سراسر جهان این‌گونه القا کنند که ایران دیگر الگویی مناسب نیست و این انقلاب از ارزش‌های خود دست برداشته است. فرهنگ غرب می‌خواهد تنها الگوی مناسب برای آینده به شمار آید.

منابع

• «پرسش‌‌ها و پاسخ‌‌ها درباره احکام اجتماعی و سیاسی اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1380ش.
• «خاطرات علما | از بی‎حجابی اجباری تا نعمت انقلاب برای زنان جامعه»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 13 اردییبهشت 1403ش.
• «شناخت ارزش‌های صحیح و واقعیت‌های جامعه شرط عقلایی یک زمامدار»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1403ش.
• «علامه مصباح یزدی: عدم تعادل بین حقوق زن و مرد در جامعه، از کمبودهای جامعه ماست»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ درج مطلب: 12 اسفند 1397ش.
• «علامه‌ مصباح یزدی: همه ارزش‌ها وابسته به خدای متعال است و باید پرتوی از سوی او بتابد تا كاری ارزش پیدا كند»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1391ش.
• «قرب خدا؛ منشأ همه ارزش‌ها»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ درج مطلب: 23 آذر 1391ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1391ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1391ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، جامی از زلال کوثر، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1402ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، جزوة حقوق و سیاست در قرآن، 1380ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، در پرتوو آذرخش، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1382ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، نظریه سیاسی اسلام، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1391ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، نقش بسیج و تفكر بسیجی در تحولات فرهنگی و سیاسی، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1385ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام ، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی، 1402ش.
• «نظر مصباح یزدی درباره دلایل بدحجابی»، وب‌سایت روزنامه هفت صبح، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1394ش.
• «نگاهی به سیر شبهات در اعتقادات دینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ درج مطلب، 14 مهر 1383ش.