اخلاق همسرداری

اخلاق همسرداری نقش مهمی در گرمی و صمیمیت خانواده دارد

اخلاق همسرداری؛ الگوی رفتاری همسران مبتنی بر ارزش‌ها اخلاقی.

اخلاق همسرداری نقش مهمی در گرمی و صمیمیت خانواده دارد. آرامش و امنیت همسران در سایۀ اخلاق‌مداری شکل می‌گیرد. سردی روابط میان همسران، فروپاشی نهاد خانواده، افزایش طلاق، گشترش مفاسد اخلاقی در روابط زناشویی در غرب، به‌دلیل غیاب اخلاق‌مداری در روابط زوجین است. حاکم بودن اخلاق در نهاد خانواده می‌تواند به تقویت زیست عفیفانه در حوزه روابط خانوادگی منجر شود.

مفهوم شناسی

منظور از اخلاق همسرداری اعمال پسندیده‌ای است که زوجین برای رسیدن به کمالات معنوی و یا به خاطر ایجاد صمیمیت و شیرینی زندگی به آنها پایبند هستند.

ضرورت و جایگاه اخلاق در روابط همسران

زن و مرد مکمل یکدیگرند و نیازهای روحی و جسمی آنها بدون دیگری به‌طور کامل برطرف نمی‌شود و در کنار هم به کمال می‌رسند. برای رسیدن به این آرمان، خداوند حقوق و تکالیفی برای هر دو معین نموده است تا بدین وسیله نیازهای دنیا و آخرت خود را تأمین کنند. رعایت نکردن اصول اخلاقی در خانه، زندگی گرم و صمیمی را سرد و بی‌روح می‌کند و در نهایت این زندگی متلاشی خواهد شد. پیامبر اسلام معتقد است، دین و اخلاق معیارهایی برای ازدواج هستند که اگر لحاظ نشوند زمین دچار فتنه و فساد خواهد شد.

مبانی اخلاق در روابط همسران

خدامحوری، ارتباط دنیا با آخرت و کمال حقیقی انسان مبانی هستی‌شناختی اخلاق همسرداری است. فطرت‌گرایی، نیازمندی، اجتماعی و مختار بودن از مبانی انسان‌شناختی اخلاق در میان همسران محسوب می‌شود. وحیانی، عقلانی و فطری‌بودن اخلاق از مبانی معرفت‌شناختی اخلاق همسرداری به‌شمار می‌آیند.

قلمروهای اخلاق همسرداری

اخلاق مالی

نفقه، مهریه، اجرت شیردهی و اجرت‌المثل کارهای منزل از اموری هستند که مرد موظف است آنها را به زن پرداخت کند.

نفقه؛ منظور از نفقه تأمین نیازهای روزمرۀ زن است که با شأن و منزلت او تناسب دارد. در قرآن کریم رفع این نیازها را مستلزم رعایت نیکی و به شایستگی می‌داند. لازمۀ این اقدامات، همراهی گشاده‌دستی، خوش‌اخلاقی، خوش‌زبانی و تأمین بی‌منت است. درمقابل، زن هم در هنگام تنگدستی همسر باید صبر پیشه کند و قناعت با همسر را در پیش گیرد.

مهریه؛ اخلاق‌مداری در مهریه، به‌معنای پرداخت بدون منت و صداقت در پرداخت آن است. البته این پرداخت زمانی است که مهریه معقول و در شأن زن باشد و مرد توان پرداخت آن را داشته باشد. دین اسلام زنان را برای حفظ خانواده تشویق به بخشیدن مهریه کرده است و برای زن در برابر این بخشش اجر زیادی لحاظ کرده است. اگر در بخشش مهریه مفسده‌ای باشد، زن سفارش به بخشش نشده است؛ چرا که مهریه نوعی حمایت مالی از زن است.

شیردهی؛ گرچه زن می‌تواند در برابر شیردادن طفل از همسر خود مزد دریافت کند؛ اما به‌لحاظ اخلاقی، با رغبت و بدون چشم‌داشت به مزد، روابط آنها را تحکیم می‌بخشد.

اخلاق جنسی

اسلام نیاز و حقوق جنسی زن و مرد را به رسمیت شناخته و ضمن مقدس شمردن نهاد خانواده، زنان و مردان را به تشکیل خانواده و پاسخ‌گویی به نیازهای جنسی در چارچوب خانواده ترغیب کرده است. حیاء و عفاف، غیرت‌ورزی مردان، وفاداری زن و شوهر نسبت به یکدیگر، پرهیز از بدنمایی، پوشاندن بدن زن از نامحرم، پاکدامنی و منع زنا ، ممنوعیت محدود بودن کامجویی نظری و لمسی به همسر شرعی و قانونی، منع ازدواج با محارم، پرهیز از نزدیکی با زن در ایام عادت، پرهیز از انتشار تصاویر مستهجن، پرهیز از تجردگزینی از اصول اخلاق جنسی به‌شمار می‌روند.

وظایف اخلاقی مشترک زوجین

برخی از اصول اخلاقی که زن و شوهر به‌صورت مشترک ملزم به رعایت آنها هستند عبارت‌اند از:

• معاشرت نیکو؛ خوش‌رفتاری، خوش‌گویی و خوش‌رویی و پرهیز از بداخلاقی، بدگویی و بدرفتاری.
• همکاری و تعامل سازنده میان زوجین؛
• وفاداری؛ رابطۀ نامشروع با فرد دیگر نشانۀ متعهد نبودن در زندگی زناشویی است.
• تربیت فرزند؛ تربیت فرزندان مرهون همکاری زوجین و تقید آنها به آموزه‌های اخلاقی است.
• تأمین نیازهای روحی و جسمی همدیگر؛
• پرهيز از بدزباني، تندگویی، ترشرويي و سرسنگين بودن؛
• تمجید نکردن از زن و مرد غریبه در مقابل هم؛
• بیان‌نکردن معایب همدیگر نزد دیگران؛
• دوری از سوءظن‌هاي بي‌مورد؛
• صبر و تحمل بر بداخلاقی هم؛
• دعاكردن برای هم؛
• دروغ‌نگفتن به‌هم؛
• آرایش و آراستگی؛ زن و شوهر از نگاه آموزهای دینی موظف به آراستگی ظاهری هستند. بر اساس برخی از روایات بهترین زن کسی است که وقتی همسرش به او نگاه می‌کند شاد شود و این زمانی است که زن از لحاظ ظاهری آراسته باشد. مرد نیز موظف است آراسته و زیبا باشد که علاوه بر اجر، موجب عفت همسرش خواهد شد.
• در رابطه با وظایف همسران نسبت به‌هم، فقط حق شرعی مطرح نیست؛ بلکه مسئله این است که خواسته‌های زن و مرد حتی اگر حق شرعی نباشد، بنا بر مهر، محبت، عشق و دوستی اجابت می‌شود.

اخلاق شوهرداری

اسلام برای زن در قبال همسر وظایفی اختصاصی را نیز ذکر کرده است:

• فروتنی و فرمانبرداری؛
• عفّت داشتن؛ پاکدامنی در حضور و غیاب همسر از جمله صفات پسندیده‌ای است که زن باید رعایت کند.
• درست‌کار بودن و متعهد شدن به تکالیف محوله؛
• پذیرش ریاست همسر؛
• تمکین؛ پذیرش و تمکین در مسائل جنسی، در حد توان روحی و جسمی انجام شود. این تمکین درحالت عادت ماهانۀ زن یا مریضی از زن ساقط می‌شود.
• قبول محل سکونت مرد؛ درصورتی که مرد اختیار انتخاب سکونت را به زن داده باشد یا محل سکونت در شأن و منزلت زن نباشد یا برای او ضررجسمی و جانی داشته باشد، تبعیت از وی ساقط می‌شود.
• تبعیت در خروج از منزل و ورود دیگران به منزل؛ این پیروی در حد عرف رایج است؛ البته در تکالیف دینی؛ مانند حج واجب یا درمان و یا ماندن در منزل برای زن خطرناک باشد، این اجازه و تبعیت لازم نیست.
• نگاه و میل به غیر همسر نداشتن؛
• انجام ندادن اعمال مستحبی متناقض با نیازهای مرد؛
• آرایش و زیبایی برای همسر و استفاده نکردن از بوی خوش برای غیر همسر؛
• قدردانی شناسی؛
• قناعت‌داشتن؛ گرایش به مدگرایی افراطی از مصادیق نداشتن قناعت در زندگی است و موجب تضعیف پیوند زناشویی و حتی در مواردی سبب جدایی زوجین می‌شود. از دیگر مصادیق قانع نبودن، مصرف‌گرایی است که ناشی از توجه بیش از حد به مادیات و دنیاگرایی است.

سلوک اخلاقی شوهران

شوهران نیز در قبال همسران‌شان متعهد به رعایت اصول اخلاقی زیر هستند:

• دوستی؛
• گذشت و بخشش؛
• خوش‌رفتاری و خوش‌رویی؛
• ترس از خدا نسبت به رعایت نکردن حق و حقوق اخلاقی همسر؛
• غيرت‌ورزی؛ مراقبت و حمایت از زن، به عفاف و پاکدامنی او کمک می‌کند و نیازهای عاطفی او را تأمین و سلامت اخلاقی او را حفظ می‌نماید. این احساس، به زن امنیت و اعتماد می‌بخشد و محبت و عشق او را به شریک زندگی‌اش افزایش می‌دهد. امام علی معتقد است، سخت‌گیری‌های نابجا، انسان درستکار را منحرف و نجابت را از او می‌گیرد و اثرات بدی به جای می‌گذارد.

تأثیر متقابل اخلاق همسران

دلیل موفقیت انسان‌های بزرگ مرهون همراهی، آرامش، تفاهم، درک متقابل و مطابقت روحی آنها با همسرانشان بوده است. زن و شوهری که دین پایداری نداشته باشند، می‌توانند بر دین و ایمان همسر خود تأثیرگذار باشند. همچنین صفت زشت اخلاقی همسران می‌تواند بر اخلاق دیگری اثرگذار باشد.

پاداش صبر بر بداخلاقی همسر

پیامبر اسلام اعتقاد دارد، مردی که با اخلاق بد همسرش بسازد و صبور باشد، پاداش صبر حضرت ایوب را که به خاطر بلای وارده تحمل کرد، نصیبش می‌شود و همچنین زنی که بر بدخلقی همسرش صبر کند، پاداش آسیه همسر فرعون را می‌برد.

نبایدهای اخلاقی همسران

طعنه، کنایه، متلک و زخم‌زبان از جمله نبایدهای اخلاقی هستند که زن به وسیلۀ آنها باعث اذیت و آزار شوهر شده و تخریب شخصیت او را در پی خواهد داشت. از طرفی مرد هم ممکن است با نیش‌زدن و تنبیه بدنی، موجبات عقده، نفرت و زمینۀ بدبینی و بداخلاقی همسرش شود.

از جمله عوامل تضعیف اخلاق‌مداری عبارتند از: بدگمانی، بی‌اعتمادی، بدزبانی، لجاجت، تحقیر، عیب‌جویی، سرزنش، بی‌غیرتی و غیرت نابجا، بی‌عفتی، دخالت‌های نابجای اطرافیان، مشکلات اقتصادی، چشم و هم‌چشمی، تجمل‌گرایی و اسراف؛ اعتیاد به مواد مخدر، تأثیر برخی رسانه‌ها بر سبک زندگی غربی، سرگرمی‌های مجازی و فاصله‌گرفتن از مذهب.

تأثیر رسانه بر روابط اخلاقی همسران

استفادۀ نادرست از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی پیامدهای مخربی بر روابط همسران می‌گذارد. این پیامدها شامل بالابردن سطح توقعات و انتظارات همسران، دورشدن از یکدیگر، تغییر ارزش‌های فردی، انزوا از محیط‌های واقعی و بی‌اعتمادی نسبت به همدیگر است. تجمل‌گرایی، مصرف‌گرایی، رواج و عادی‌انگاری روابط آزادانۀ زن و مرد، انتقام‌جویی، آرایش‌های غیرمتعارف و تبلیغ مدل‌های زننده توسط این رسانه‌ها، موجب سستی روابط خانوادگی می‌شود.

اخلاق همسرداری در جوامع غربی

بی‌عاطفه‌گی، از هم‌گسستگی خانواده‌ها، طلاق‌های زیاد، فرزندان نامشروع، مفاسد اخلاقی، خیانت همسران از نشانه‌های افول آموزهای اخلاقی خانواده و نشانۀ تضعیف معنویت و دین در جامعۀ غربی است. امروزه در جوامع غربی، نهاد سنتی – اخلاقی خانواده، سیر نزولی را طی می‌کند. آمار روبه‌رشد مفاسد اخلاقی در این جوامع، نشانۀ تضعیف این نهاد مقدس در غرب است.

منابع

• قرآن
• «اخلاق حسنه یعنی چه و رابطه ان با رابطه جنسی چیست؟»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 13 دی 1397ش.
• «بایسته‌های اخلاقی همسران و نقش آن در تربیت فرزندان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1391ش.
• پاک‌خصال، اعظم و دیگران، «شبکه‌های اجتماعی مجازی و روابط همسران؛ مطالعۀ کیفی روابط همسران و پیامدهای منفی استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در شهر تهران، پژوهش‌های انتظامی- اجتماعی زنان و خانواده، دورۀ هفتم، بهار و تابستان 1398ش.
• پناهی، علی‌احمد و شریفی، احمدحسین، «بايسته‌های اخلاقی همسران و نقش آن در تربيت فرزندان»، وب‌سایت موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، تاریخ درج مطلب: زمستان 1388ش.
• حائری‌شیرازی، محی‌الدین، «اخلاق در خانه، محیط کار و جامعه»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1396ش.
• حزباوی، سعیده و دیگران، «تحلیل آثار و پیامدهای مدگرایی در آموزه‌های اسلامی»، مجلۀ پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، سال چهارم، شمارۀ 37، تیر 1400ش.
• حمزه‌ای‌ریسه، مجید و دیگران، «ارائۀ مدل روابط اخلاقی همسران مبتنی بر متون اسلامی»، مطالعات زنان و خانواده، سال هفتم، شمارۀ دوازدهم، 1399ش.
• دلشاد تهرانی، مصطفی، سیرۀ نبوی «منطق عملی»، تهران، دريا، 1383ش.
• دیلمی، حسن بن محمد، اعلام‌الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آل‌البيت عليهم‌السلام لإحياءالتراث، بی‌تا.
• «رفتار و اخلاق جنسی در آموزه های اسلامی / توصیه به آراستگی در منزل برای همسران»، خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: 19 شهریور 1391ش.
• «زن و شوهر چه وظايفي نسبت به يكديگر بر عهده دارند؟»، مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی نمایندگی اصفهان، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• سیوطی، جلال‌الدین، جامع‌الصغیر، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بی‌تا.
• طائبی اصفهانی، فاطمه، «خانه و خانواده و آراستگي ظاهري همسران براي يكديگر»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1391ش.
• عربیان، نسرین، «خانواده در غرب و مقايسۀ آن با اسلام»، فرهنگ پرورش، سال اول، شمارۀ پنجم، 1388ش.
• فلاح‌پور، ثریا و دیگران، «عوامل تقویت و تضعیف بنیان خانواده از دیدگاه ادیان و مذاهب مختلف»، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات علوم رفتاری، سال چهارم، شمارۀ 10، 1401ش.
• کامکاری، زینب، «مروری بر برخی آسیب‌های خانواده»، مجلۀ طوبی، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، قم، شمارۀ 27، فروردین 1387ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ترجمۀ علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
• محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامۀ قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا آژیر، قم، مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحديث، 1391ش.
• «مصرف‌گرایی، نظام خانواده را آسیب‌پذیر می‌کند»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1395ش.
• مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، قم، شفق، بی‌تا.
• مظاهری، حسین، سیر و سلوک، قم، مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (علیهاالسلام)، 1390ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، «شرح نامۀ 31 نهج البلاغۀ بخش بیستم»، وب‌سایت خزائن، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• «نگاهی تحلیلی به خانوادۀ فروپاشیدۀ غرب»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 17 مرداد 1392ش.
• نوری، صالح و جوادی، حسین، «بررسی تعهدات اخلاقی ناشی از عقد نکاح و تأثیر آن بر استحکام و سلامت نظام خانواده در حقوق مدنی ایران»، فصلنامۀ علمی - پژوهشی سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، دورۀ 6، شمارۀ 4، زمستان 1401ش.
• «وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئیست، تاریخ بازدید: 7 مهر 1402ش.
• «همسر، سد راه یا سکوی پیشرفت؟»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 27 مهر 1402ش.
• «همسرداری و اخلاق‌مداری در اسلام»، وب‌سایت فارس پلاس، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1392ش.