مادران اینستاگرامی

مادران اینستاگرامی؛ مادران فعال در زمینۀ تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی.

مادران اینستاگرامی از زیرمجموعه‌های اینفلوئنسری هستند که به‌دلایل مختلفی مانند اشتراک تجربیات، تقویت هویت مادری، دریافت حمایت عاطفی، مطرح کردن خود در فضای مجازی با انجام دادن کارهایی مانند آشپزی، طراحی دکور و خانه‌داری در کنار نمایش فرزندان خود از بستر فضای مجازی برای کسب شهرت و درآمد استفاده می‌کنند.

مفهوم‌شناسی

مادران اینستاگرامی، یکی از زیرمجموعه‌های اینفلوئنسری هستند که فیلم‌ها، تصاویر و تجارب مادری خود را در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند. دنبال‌کنندگان، این مادران را کامل و بی‌نقص می‌دانند؛ به‌گونه‌ای که الگو و معیار مقایسۀ سایر مادران هستند.

تاریخچه

مادران اینستاگرامی که ابتدا در وبلاگ‌ها با نام مام‌بلاگر تعریف می‌شدند، برای تقویت فرزندپروری و اهداف آموزشی فعالیت می‌کردند و با پیدایش شبکه‌های اجتماعی به اینستاگرام منتقل شدند و با نام مام‌فلوئنسر به فعالیت خود ادامه دادند.

انگیزه‌های فعالیت مادران اینستاگرامی

برخی مادران بلاگر به‌دلیل نداشتن امنیت، عزت‌ و اعتمادبه‌نفس لازم، طرد از جامعه و احساس طردشدگی، تجربۀ طولانی‌مدت انزوا و با هدف فراموش کردن حوادث سخت زندگی، به فضای مجازی وابسته می‌شوند. عواملی مانند مشکلات روانی، مسائل خانوادگی، هویتی، فرهنگی، اجتماعی- اقتصادی، نقص در فرزندپروری، تلاش برای مطرح کردن فرزند در فضای مجازی و سرگرم شدن و لذت‌بردن از فضای مجازی در گرایش مادران به کسب‌وکار اینترنتی مؤثر است. دعوا و کتک‌کاری با همسر، طلاق، تشکیل زندگی مستقل و درآمد بالای صفحات تبلیغاتی در فضای مجازی موجب روی‌آوردن برخی زنان به کسب‌وکار مجازی شده است.

آنها برای پر کردن اوقات فراغت و کسب درآمد از هنرمندی و مهارت‌های خود، در اینستاگرام فعالیت می‌کنند و تلاش می‌کنند از دیگران عقب نمانند. برخی مادران، در ابتدا برای گذران وقت به سراغ شبکه‌های اجتماعی می‌روند و بعد از مدتی برای جبران کمبودهای شخصی، از این فضا برای دیده شدن استفاده می‌کنند و با دیدن مدل‌های متنوع فضای مجازی، به کسب‌وکارهای اینترنتی ترغیب می‌شوند. در این مسیر، برخی مادران برای جذب بیشتر دنبال‌کننده و درآمد، از فرزندان خود به عنوان مدل در محتواهای تبلیغاتی و مدلینگ کودک استفاده می‌کنند و در کنار آن به نمایش مهارت‌هایی مانند آشپزی، طراحی دکور منزل و خانه‌داری نیز می‌پردازند.

حوزه‌های فعالیت مادران اینستاگرامی

مادران اینستاگرامی خود را ورزشکار، هنرمند، مدل، طراح و فعال در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی معرفی می‌کنند و با انجام دادن کارهای هنری مانند آشپزی و انتشار تصاویر خصوصی از خود و خانواده، به مطرح شدن خود می‌پردازند.

برخی از مادران اینستاگرامی تجربیات خود را دربارۀ پرورش کودکان زیر ده سال به اشتراک می‌گذارند. این تجربیات شامل لحظات شیرین مادرانه، چالش‌های والدگری و نکات روان‌شناسی برای بهبود ارتباط با فرزندان است. آن‌ها همچنین درباره مشکلاتی که در این مسیر با آن‌ها مواجه شده‌اند و راه‌حل‌های خلاقانه‌ای که پیدا کرده‌اند، صحبت می‌کنند. این مادران حس شادمانی خود را از پیشرفت فرزندان‌شان به نمایش می‌گذارند.

انواع مادران اینستاگرامی

محققان در بررسی‌های خود به دو دستۀ مام‌فلوئنسرها، شامل مادران‌ایده‌آل و واقع‌بین پی بردند:

مادران‌ایده‌آل؛ این مادران بر تصاویر تحسین‌برانگیز از مادری و جنبه‌های مثبت فرزندپروری می‌پردازند و به مشکلات مرتبط اشاره‌ای نمی‌کنند که این امر باعث افسردگی و سرخوردگی بالای زنانی شود که به تازگی مادر شده‌اند.

مادران‌واقع‌بین؛ این مادران، محتواهایی از مسائل مختلف فرزندان مانند منزل به‌هم‌ریخته منتشر می‌کنند و باعث احساس بهتر مادران و نزدیکی آنها به خود می‌شوند.

نقش کودکان در ویدئوهای مادران اینستاگرامی

همراهی کودک و مادر از دو جهت به تیم‌سازی مادران بلاگر کمک می‌کند:

از یک طرف، حضور آنها در ویدئوها موجب کاهش جلب توجه به مادر می‌شود و در غلبۀ مادر بر شرم خود کمک می‌کند و از سویی دیگر، حضور کودک باعث جذابیت صحنه و افزایش مخاطبان و استقبال دنبال‌کنندگان می‌شود.

هویت مادران اینستاگرامی

مادران اینستاگرامی، الگوی سنتی مادری را در قالبی نوین بازنمایی ‌می‌کنند و با زیبا جلوه دادن مادری سعی می‌کنند الگوی مطلوبی از مادری ارائه کنند. در صفحات مجازی این افراد، مادر بودن بیش از هر چیز دیگری جلوه‌گر است و فعالیت‌های اجتماعی و کاری آنان مطرح نمی‌شود. مادران فعال در اینستاگرام بیشتر خود را در ارتباط با فرزند و در نقش مادری تصویر می‌کنند. معمولاً همسران این مادران اینستاگرامی در صفحات آنان حضور ندارند و فرزندپروری وظیفه‌ای زنانه تلقی می‌شود.

مقابله با مردسالاری در صفحات مادران اینستاگرامی

مادران اینستاگرامی با فعالیت بیشتر و خلاقیت و به‌روز کردن اقدامات، مادری را به سوژه و قدرت تبدیل می‌کنند و نقش انحصاری خود را در آن تثبیت می‌کنند و مادری را از فرآیند غریزی، فردی و فداکارانه به عملی اجتماعی، حرفه‌ای، برنامه‌ریزی شده، آگاهانه و علمی تبدیل می‌کنند.

ابعاد مثبت مادران اینستاگرامی

برخی مادران اینستاگرامی با زیبا جلوه‌دادن مادری از راه فداکاری در نقش مادر بودن، مادری را تجربه و حسی منحصربه‌فرد و موهبتی الهی می‌دانند که موجب کمال زنان می‌شود.

جلوه‌گری و خودنمایی مادران

مادران اینستاگرامی با آرایش متنوع دختران خود و انتشار تصاویر آنها، میل خود به دیده‌شدن را به نمایش می‌گذارند. این نوع نمایش غیرمتعارف، همراه با القای شایستگی و غرور، نشانگر نیاز مادران اینستاگرامی به احترام و توجه است. این مادران با انتشار زیبایی خود و فرزندان خود، به‌صورت ضمنی خود را جذاب و متمایز جلوه می‌دهند.

این مادران، با نمایش چهرۀ ظاهری، شایستگی و سبک‌زندگی به دو شیوه خودنمایی می‌کنند تا نیاز به دیده شدن را با افزایش پسند و نظرات تحسین‌برانگیز ارضا کنند.

گروهی از مادران با انتشار نمادهای زندگی جذاب به شیوه‌های مختلف مانند دلدادگی‌های نمایشی، حضور در طبیعت رنگارنگ، گذران اوقات فراغت در مکان‌های عمومی جذاب، حضور در رستوران‌های مجلل و انتشار تصاویر سلفی با افراد مشهور، تلاش می‌کنند تا خود را در زندگی خوشبخت جلوه ‌دهند. گروهی دیگر با اشتراک ژست‌های متفکرانه و نمادین از انزوا و تنهایی، خود را مطرح می‌کنند.

نقش نظام سرمایه‌داری در پدیدۀ مادران اینستاگرامی

به‌دلیل اینکه تصمیم‌گیری برای خرید اقلام موردنیاز منزل و انتخاب اقلامی مانند تخت نوزاد و کالسکه معمولاً امری زنانه است، پدیدۀ مادران اینستاگرامی، به یک تبلیغ بزرگ برای کسب‌وکارها تبدیل شده است. اهمیت این مادران بیش از پیش توسط رسانه‌ها برجسته می‌شود.

یک هنرمند بریتانیایی در سال ۲۰۲۳م، پیدایش بلاگری مادران را نتیجۀ سبک زندگی اشتباه، توهمی، سرمایه‌داری و نژادی دانست که شرکت‌های تجاری آن را به‌عنوان راهی برای امرار معاش زنان در شبکه‌های اجتماعی معرفی کرده‌اند.

کلاه‌برداری با عنوان مادران اینستاگرامی

پلیس آگاهی تهران در سال ۱۴۰۳ش، خبر از دستگیری یک مرد کلاه‌بردار داد که در اینستاگرام، صفحه‌ای با نام مادر ایجاد کرده بود و از زنان بالای شصت سال، به‌بهانۀ نذورات و خیرات برای درگذشتگان کمک جمع‌آوری می‌کرد. این کلاه‌بردار بعد از مدتی به بهانۀ برگزاری مراسم تقدیر، آنها را به مناطق دورافتاده برده و آنها را مورد ضرب‌وشتم قرار می‌داد و با تهدید به انتشار تصاویرشان در فضای مجازی از آنها اخاذی می‌کرد.

پیامدهای مادران اینستاگرامی بر کودکان

در صفحات مادران اینستاگرامی، مادران ویدئوهایی را به اشتراک می‌گذراند که دختران شیرین‌زبان آنها با آرایش متنوع مو و چهره، با دلبری و عشوه‌گری در مورد مسائل مربوط به بزرگ‌سالان مانند خرید، مهمانی و ازدواج صحبت می‌کنند. این دختران، در خارج از فضای آتلیه‌ای با کارهایی مانند آرایش، آشپزی و کارهای خانه نقش‌های سنتی زنانه را بازتولید می‌کنند و الگویی ناقص و غلط را به نمایش می‌گذارند.

بزرگ‌ترین دغدغۀ این مادران زیبایی است و دخترانی تربیت می‌کنند که از کودکی، بیش از هر چیز، به آرایش و پوشش توجه دارند. در این صفحات، صحبت از مسائل مهمی مانند نکات تربیتی و روان‌شناسی در پرورش کودک، رشد‌اندیشه، عقل و اخلاق نمی‌شود و مادران اینستاگرامی اقدامی برای تقویت مهارت‌ها و خلاقیت‌های کودک نمی‌کنند. در این صفحات، دختران هرگز به رشد و توسعۀ فردی و فعالیت‌های اجتماعی ترغیب نمی‌شوند. آرایش دختران خردسال و شبیه شدن آنها به مادران خود و مدل شدن آنها برای پست‌های اینستاگرامی باعث ایجاد بحران هویت خاموش در این کودکان می‌شود.

نقض حریم خصوصی؛ استفادۀ ابزاری از کودک برای دیده شدن از راه تبلیغ کالاها و برندها نوعی تجاوز به حریم آنها است که آیندۀ کودک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این کودکان، نمی‌توانند افرادی هدفمند و تلاشگر در جامعه باشند و شخصیت آنها به سمت مصرف‌گرایی و نیازهای کاذب می‌رود.

پیامدهای پدیدۀ مادران اینستاگرامی

انتشار تصاویر غیرواقعی و بازسازی‌شده از زنان برای جلب دنبال‌کننده و کسب پسند، علاوه بر اینکه با آموزه‌های دینی و حفظ عفاف و حجاب منافات دارد، حریم شخصی آن‌ها را نیز نقض می‌کند.

انتشار تصاویر فیلترشدۀ زنان موجب ایجاد اعتمادبه‌نفس کاذب و بروز اختلالات روحی و روانی مانند خودشیفتگی در آنها می‌شود. مادران فعال در اینستاگرام از افزایش نگرانی، ناامیدی، خودکم‌بینی، پرخاشگری و افسردگی به‌عنوان مهم‌ترین آسیب‌های روانی یاد کرده‌اند. این پدیده، در بی‌ارزش تلقی شدن ازدواج، مادری، تضعیف نقش مادری، همسری و فردگرایی مؤثر است.

جست‌وجوی اطلاعات لازم برای فرزندپروری از اینترنت و برقراری ارتباط با مادران دیگر در فضای مجازی، مرزهای بومی و سنتی را در ایفای نقش‌ها ترکیب کرده و موجب تقلید از الگوهای موجود در شبکه‌های اجتماعی می‌شود.

تصاویر ایده‌آل و دل‌فریب از مادران خوشحال، زیبا، لاغر و جذاب از نظر جنسی که با ظرافت تمام به نمایش گذاشته می‌شود، چهره‌ای تازه و دست‌نیافتنی را از مادرانگی ایجاد کرده است.

شرم‌زدایی در فضای مجازی؛ برخی مادران اینستاگرامی، به آموزش و ارتقای آگاهی زنان از شیردهی می‌پردازند و با اشتراک تصاویر خود از شیردهی به فرزندان و عادی نشان دادن آن، در راستای حیازدایی اقدام می‌کنند.

کارشناسان معتقدند که مادران اینستاگرامی، بیشتر به تکرار تصاویر تبعیض جنسیتی، طبقه‌گرایی و نژادپرستی می‌پردازند که در اعماق زندگی آمریکایی‌ها نفوذ کرده است. این مادران در تلاش هستند تا تصویری زیباشناسانه از نقش پدری و مادری به نمایش بگذارند.

نتایج پژوهشی بر ۴۶۴ مادر که مام‌فلوئنسرها را دنبال می‌کردند، نشان داد که ایده‌آل‌سازی مادری در شبکه‌های اجتماعی با تجارب بالقوۀ منفی کاربران مرتبط است و موجب افزایش حسادت می‌شود.

مواجهه با پدیدۀ مادران اینستاگرامی

از منظر کارشناسان بسترسازی فرهنگی در اینترنت، توجه به حریم شخصی کودکان و تدوین قوانین لازم برای برخورد با سوءاستفاده‌کنندگان از کودکان از جمله شیوه‌های مقابله با آسیب‌های مادران اینستاگرامی است.

منابع

• آب‌روشن، مصطفی، «خودنمایی مادران در صفحات اینستاگرامی کودکان»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: 11 خرداد 1397ش.
• اردکانی، زهرا، «مادران اینستاگرامی، قدرت زنانه در مقابل ساختارهای سنتی»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1399ش.
• اردکانی، زهرا، «مادران کاسب کار و کودکان کار اینستاگرامی»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 2 تیر 1399ش.
• اظهری، ندا، «مادران اینستاگرامی، کودکان کار مجازی»، وب‌سایت روزنامۀ جام‌جم، تاریخ بازدید: 23 شهریور 1403ش.
• بیگوند، مریم و دیگران، «سوپرمام‌ها و مفهوم مادری در فضای اینستاگرام»، زن و فرهنگ و هنر، شمارۀ یک، بهار 1400ش.
• «تضعیف نقش مادری و همسری در اینستاگرام»، وب‌سایت شاخۀ سبز، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1403ش.
• «زنانی که در دام «پیج اینستاگرام» افتادند»، وب‌سایت عصرایران، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1403ش.
• قاسم‌زادۀ برکی، سارا و دیگران، «بررسی سوءاستفاده‌ از کودکان توسط مادران بلاگر و سلامت روانی فرزندان آنان در فضای مجازی»، پژوهش در سلامت روان‌شناختی، شمارۀ دوم، تابستان 1399ش.
• «مادران اینستاگرامی، کودکان کار مجازی»، وب‌سایت روزنامۀ جام‌جم، تاریخ بازدید: 11 مهر 1403ش.
• «مد اینستاگرامی و سرخاب سفیدآب کودکان به دست مادران»، وب‌سایت صدای خاوران، تاریخ درج مطلب: 12 اسفند 1402ش.
• «هجمۀ مجازی علیه سبک زندگی مادران»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 25 آبان 1402ش.